Kapitalisme

Kapitalisme is en ekonomisk stelsel dat uutgeyt van et recht van en menske up eygen besit van produktymiddelen en üm dår winst med te maken. De belangrykste kenmarken van kapitalisme sint et vergåren van kapitaal, strydende markten, prysenstelsels, persöönlik eygendom en de erkenning van eygendomsrechten, vrywillige uutwesseling en warken vöär en loun. In ne kapitalistiske marktekonomy proberet geld- en kapitaaleygenaars meyr geld te verdenen döär en deyl van öär geld te investeren in underneamingen dee meyr geld upleyvert. Besluutförming dårvöär hangt af van wat de vråge en et anbud in de markt is.

Ekonomen, geskeedkünnigen, politike ekonomen en sociologen legget et woord kapitalisme verskillend uut. See seet et in et dagelikse leaven in verskillende förme. Vöärbealden sint vrye marktkapitalisme, ståtskapitalisme en versörgingsståtskapitalisme. Under verskillende förme van kapitalisme varieert et begrip van vrye markten, publik eygendom, beswåren teagen vrye marktwarking en ståtsbeleid vöär sociale saken. Wo stark as markten mekander bestrydet en wo vöäle as ståten sik dårin menget, mär ouk wovöäle as nen ståt kan besitten, hanget af van et model van kapitalisme. Wo vry as markten sint is ouk verskillend. Dårin spöält politik ne groute rulle. De meyste hüdige kapitalistiske ekonomyen hebbet nen mengförm, med elementen uut vrye marktwarking wårby as den ståt der sik med bemoit. Mangs sint der ouk lechte förme van ekonomiske planning.

Marktekonomyen beståt al fråi lange in verskillende soorten ståten en förme, oaver verskeidene tydsperken, steades en kulturen. Moderne kapitalistiske samenleavingen untstünden in westelik Europa en leidden töt de Industriele Revoluty. De meyste hüdige westerske landen volget en kapitalistisk stelsel med verskillende måten van inmenging döär de regeyring. Ekonomisken groi is nen karaktertrek van alle kapitalistiske ekonomyen.