Meem

Nen meem of meme (van engelsk meme, uutspreaken as 'Mym') is 'n idee, gedraging of styl wat sik van man töt man binnen ne kultuur verspreidet döär nåbootsing. Et hevt vake ne symboliske bedüding binnen en bepåld fenomeen of tema. Nen meem is ne eynheid wat kulturele begrippen of gebruken oaverdrägt. Dat kan in skryven, spröäken, gebåren, rituelen of andere nåbootsbåre draegers. Anhangers van et idee beskouwet meems as kulturele teagenhangers van genen; se köänet sikselv ja vermeyrderen, muteren en se komt en gåt under ne lyksoortige verkesing as natuurköäse.

Dat lätste bereiket se döär minimale variaty, mutaty, stryd en verarving, dee as allemål invlood hebbet up de oaverleaving. Meems spreidet döär et gedrag wat se öäre gastheyren låtet doon. Meems dee as minder fors vermeyrdert, starvet möägelik uut. Terwyl as anderen oaverleavet, verspreidet en händig an verandert. Meems dee vermeyrdert hebbet meyr sukses, mangs selvs as se ne slechte uutwarking up den draeger hebbet.

In de neagentiger jåren untstünd der ne study når de koncepten en oaverdracht van meems as evolutionäär stelsel. Teagenstanders bewäärden at dat ni tempirisk te undersöken is. Toch kan dat med neuroimaging. Wat lüde in sociologiske weatenskappen meynet at kultuur nit in afsünderlike blükke is in te deylen en dat et al in et geheyls nit up biologiske grunden te undersöken is. Anderen meynet dat lüde dan et oorsprungelike idee nit begrypet.

Et woord meem of meme is ’n nyversünnen woord döär Richard Dawkins. In syn book Et Eygengedraide Gen uut 1976 gebröäk hee et vöär et eyrste. Dawkins spreaket sikselv lecht teagen: hee was positiv oaver N. K. Humphrey syn idee dat ‘meems as leavende strukturen beskouwd worden müt, nit blouts metaforisk’ en stelden vöär dat meems “fysik in de harsens anweasig sint”. Later seade hee dat syn oorsprunglike idee simpeler was.

Etymology

Et woord meem is ne afkörting (modelleerd når ‘gen’) van mimeme (uut Oldgreeksk μίμημα, wat klünk as [míːmɛːma]), "imiteerd ding", van μιμεῖσθαι (mimeisthai), "nådoon", van μῖμος (mimos), "mime". Et is bedacht döär evolutionäär bioloog Richard Dawkins in Et Eygengedraide Gen (1976) as ’n begrip üm de spreid van kulturele verskynselen evolutionäär te verklåren. In syn book nöömt hee as vöärbealden bepålde melodyen, uutdrükkingen, mode en de technik achter boagenbouwen.

Oorsprung

Den britsken bioloog Richard Dawkins köm med den term meme in syn book Et Eygengedraide Gen (The Selfish Gene) in 1976. Et idee haalden hee når eygen seggen uut et wark van genetikus L.L. Cavalli-Sforza, antropoloog F. T. Cloak en etoloog J.M. Cullen. Volgens Dawkins hüng evoluty nit af van ne seakere chemiske warking van genen, mär up et bestån van ne selvvermeyrderende eynheid van oaverdracht. Binnen de biologiske evoluty is dat dan et gen. Dawkins tröäk dat medeyne breyder üm ouk menskelik gedrag en kulturele evoluty te verklåren. Al versün Dawkins de term 'meem' en de byhöyrige teory, medeyne in syne tyd wör der ouk al upperd dat syne ideen an deselvde evolutydruk bloutstünden as biologiske aspekten. T.H. Huxley seade dat "de stryd vöär oaverleaving net sou good geldet binnen de akademiske as de tastbåre wearld. Ne teory is 'n denksoort, wårvan et bestånsrecht afhangt van syne kracht üm uutroding döär rivalen te weaderstån."

"Kilroy was here" was ne graffiti den as spreidden in de jåren '40. Et bestünd under verskillende namen in verskillende landen. Dat gavven an wo as nen meem verandert döär nåbootsing. Et wördt eseen as eyne van de eyrste wearldwyde meems.

Dawkins gebröäk den term vöär ydere kulturele entiteit wat as kopy eseen kan worden. Volgens em warren vöäle entiteiten kopien, sou as melodyen, modeverskynselen en anleyrde vaerdigheiden. Memes spreidet sik döär bloutstelling an mensken, dee as evolueerd sint as efficiente kopieerders van informaty en gedrag. Toch kopieert se memes nit altyd perfekt. Se skarpet se hyr en dår an, voogt dinge samen of verandert se, wårdöär se evolueert of sou mangs selvs nye meems förmet. Dawkins stelden et oaverleavingsverloup en verandergedrag van meems lyk an de natuurköäse van genen in biologiske evoluty.

Dawkins beskreav de meem as ne eynheid van kulturelen oaverdracht, of eynheid van nåbootsing en kopy. Latere definitys verskilden. Der is gin konsistente, vastümlynde beskryving van ne typiske oaverdraegbåre kulturele eynheid. Dat maket memetik lastig. Genetika wör makkeliker döärdat de biologiske warking van DNA wör untdekked. Vöär oaverdracht van nen meem is 'n tastbår medium nöydig, sou as fotonen, gelüüdsgulven, tast, smak of röäke. Meems köänet ja enkel oavdraegen worden langs de sintüge.

In ne samenleaving med ne kultuur, markeden Dawkins up, hoovt en menske gin nåwas te hebben üm invlood te holden oaver et gedrag van anderen, selvs dusenden jåren nå synen doud:

"Mär as y bydraeget an kultuur in de wearld, as y en good idee hebbet... kan et voordleaven, unveranderd, lange nådat uwe genen al sint upegån in den grouten genenvyver. Van Socrates köänet noch wat genen links en rechts up de wearld rundwaren, sou as G.C. Williams upmarkeden, mär wat solde dat? Et sint de meems van Socrates, Leonardo, Copernicus en Marconi dee noch altyd beståt."

Al köm Dawkins med de term meme, hee hevt nit esegd dat et idee totaal ny was. Der sint in et verleaden lyksoortige ideen upperd. In 1904 gavven Richard Semon Die Mneme uut. Den term mneme kümt ouk vöär in et wark Et leaven van termyten uut 1926 van den Belgisken skryver Maurice Maeterlinck en is te vergelyken med Dawkins syn idee.

Et leaven van nen meem: oaverdracht en behold

Net as genen verskilt memes in öäre vermeyrderingskracht: suksesvulle meems blyvet bestån en verspreidet, wåras ungeschikten achterup en vergeaten raket. Memes dee as effektiver vermeyrdert en oaverleavet blyveet oaver in de meemvyver.

As eyrste müt meems blyven. Wo langer dat lükket, des te meyr kans se hebbet üm wyder verspreid te raken. Soudra nen draeger den meem gebrukt, wördt et meemleaven verlängd. Et grötste gevår vöär nen meem is as de harsenrüümte dee as he inneamt döär andere meems innöämen wördt.

As nen meem positiv bydragt an de leavensduur of et anseen van den draeger, wo länger den meem vastehölden wördt. An de andere kante verdwynet meems dee as et uutholdingsvermöygen van den draeger antastet rapper. Mär draegers sint ja starvelik. Up den langen duur is blyven nit genog vöär et voordbestån van nen meem. Se müt oaverdraegen worden.

Leavensförme draeget informaty vertikaal döär (van older up kind döär genoaverdracht) mär ouk horisontaal (under meyr döär virussen). Meems köänet beide vertikaal en horisontaal vermeyrderen binnen eyne biologiske generaty. Ouk köänet se längere tyd ungebruked liggen.

Memes vermeyrdert sik döär oaverdracht van et eyne seynuwstelsel up et andere, beide döär kommunikaty en nåbootsing. By den tweyden geyt et vake üm et kopieren van en wårenöämen gedrag van en ander individu. Kommunikaty kan direkt of indirekt weasen, mangs ouk oaver leavenslouse draegers, sou as böke of bladmusik.

Wat lüde dee as sik der med gangs holden vergeleaken meemoaverdracht med besmetting of ansteaking. Sociale besmetting sou as modegrillen, hystery, kopieercriminaliteit en kopieerselvmoord sint allemål vöärbealden van meems en nåbootsingen van ideen. Kenners maket underskeid tüsken ansteakelik nåbootsen en instinktiv ansteakelike verskynselen as geywen en lachen, dee volgens öär angeboren sint (en nit sociaal aneleyrd).

Aaron Lynch beskrivt söäven algemeyne patrouen van meemoaverdracht of 'gedachtenbesmetting':

1. Quantity of parenthood of Kindergråd: en idee wat invlood hevt up et antal kinder wat eyne hevt. Kinder neamet vöäral vöäle ideen van de olden an. Düs, ideen dee min of meyr anmodigt üm meyr kinder te hebben söält sik rapper vermeyrderen dan dee wat houge geboortes afrådet.
2. Efficiency of parenthood of efficient olderskap: en idee wat sorget dat kinder ideen van öäre olden oaverneamet. Kulturele afskeiding is en vöärbeald wårvan te verwachten is dat byhöyrende meems sik vermeyrdert. Den meem vöär afskeiding gevt ja ne blokkade vöär bloutstelling an andere ideen.
3. Proselytisk: ideen dee as vake döärgeaven wordet töt buten den eygenen kinderkring. Ideen wat meemgenoutskap anmodigt sou as vake in religiöse of politike beweagingen köänet meems horisontaal döärgeaven binnen eyne generaty. Dat geyt döär mekander gauer as van older up kind.
4. Preservationeel: Ideen wat de draeger selv beinvlodet, blyvet länger by den dreager hangen. Ideen wat langen duur anmodigt in öäre draegers, sorget at dee draegers slim teagenstand bedet teagen andere ideen. Sou kümt den meem selv nit in gevår üm vervangen te worden.
5. Adversativ: ideen wat öäre draegers ansettet üm teagenideen of draegers dårvan an te vallen of dwars te liggen. Adversative vermeyrdering kan vöärdeyl upleyveren in meemoaverdracht as de meem selv kwådwillend gedrag teagenoaver andere meems anmodigt.
6. Kognitiv: Ideen dee seen wordet as logisk of helder döär dee wat se teagenkommet. Kognitiv oaverdraegen meems müt et hebben van ideegrupen dee al in de draegerbevolking leavet. Se verspreidet sik dan ouk wat passiver dan andere meems. Disse wordet ouk nit as selvvermeyderend eseen.
7. Motivationeel: ideen wat lüde anneamet ümdat se meynet der beater an te worden. Strikt eseen vermeyrdert motivationeel oaverdraegen meems sik nit. Mär disse ård oaverdracht kümt vake vöär by meems dee as al selvvermeyrderd sint by efficient olderskap, proselytisk en preservationele oaverdrachten.

Meems as selvstandige eynheiden

Dawkins oorsprungelike beskryving van nen meem was een selvstandig naamwoord wat “et idee oaverdrägt van en blükken kulturele informaty, of nen blok wat nådån worden kan.” John S. Wilkins underskreav dat idee van nen meem as kultureel imiteerbåren kern, mär benådrükken dat et bloutstünd an evoluty. Hee definieerden nen meem as “De minste eynheid van sociaalkulturele informaty in verholding med een partydig verkesingsproces wat et souwal vöärtrekken as achterstellen kan, wat uutstigt boaven syne endogene veranderlikheid.”

Den meem as eynheid förmt en makkelik beskryvingsmiddel vöär en ‘stükke gedachte wat van man up man kopieerd is’. Dat steyt dan lös van of der binnen dee gedachte weader andere ideen sittet of dat et deyl is van nen grötteren meem. Nen meem kan en enkel woord weasen, mär ouk de vulleydige spröäke wårin dat woord vöär et eyrste vöärkümt. Dårin steyt et idee lyk an genen dee enkele enheyden van selvvermeyrderende informaty sint binnen et selvverdübbelende chromosoom.

Meems bestempelen as ‘eynheiden’ gevt de indrük dat se undeylbår sint. Toch wördt der nit bedoold dat gedachten up de eyn of andere wyse kwantiseert of dat et lyk as atomen nit upeknipped kan worden in kleinere stükken. Meems hebbet ginnen vasten ümvang. Susan Blackmore, Professor in memetik, skrivt dat de melodyen van Van Beethoven syne symfonyen vake bruked wordet üm de lastigheid van meemgrensen an te geaven. De eyrste nouten van Van Beethovens Vyvde Symfony ( lüsteren (hülpe·info)) förmet nen meem wat wyd en syd nåmaked is as unafhangelike eynheid, mär de heyle symfony is in sikselv ouk al nen meme.

Dat ideen of kulturele kenmarken nit as vastümlynde eynheiden te beskryven sint is en grout probleem van de memetik. Wat lüde bewäärt dat et wal kan med neuroteykeningen dee de veranderingen meatet in de verbindingen tüsken harsenregionen. Mär Blackmore meynet dat meems te vergelyken sint med genen: een gen hevt ginne vaste grötte. Ouk köänet wy nit yder fenotypisk kenmark an eyn afsünderlik gen toskryven. Toch hevt et waerde ümdat et dee döärslaggeavende eynheid an oaverdraegböäre kennis bevat, wat bloutsteyt an evolutionäre processen.

As vöärbeald neamt se de evolutionäre köäse vöär gen-kenmarken as ougenklöör: binnen nen DNA-streng is der nit eyne afsünderlike nukleotide an te wysen wat dat veroorsaket. Mär sunder sommige nukleotiden solde den uutkomst anders weasen. Meems sint up deselvde wyse belangryk üm de evoluty van imiteerd gedrag te begrypen. In et book Genes, Mind, and Culture: The Coevolutionary Process van Charles J. Lumsden en E. O. Wilson uut 1981 wör vöärsteld dat genen en kultuur samen uptrekket in de evoluty. De fundamentäle biologiske eynheiden van kultuur musten oavereynkommen med neuronale netwerken dee warket as knüppunten van semantisk gehöygen. See bedachten selv en woord, “kulturgen”, mär dat raken in unbruuk. Medskryver Wilson gavven later to dat den term meem better was.

Gebruuk

Wo as meems et beste gebruked worden köänet binnen en vastümlynd raamwark, dåroaver verskilt de meyningen.

Eyne meyning is dat se nen händigen filosofisken kyk geavet up kulturele evoluty. Vöärstanders hyrvan (sou as susan Blackmore en Daniel Dennett) meynet dat med meems kulturele unwikkelingen good vöärspeld worden köänet. Anderen, sou as, Bruce Edmonds en Robert Aunger, söchten jüüst empiriske grundbeginselen, üm meems ne weatenskappelike grundslag te geaven. Ne darde meyning, sou as Joseph Poulshock skrivt, is de “radikale memetik”, dee meems et middelpunt maket van materialisme en persöönlike identiteit.

Volgens vöäranstånde undersökers in evolutionäre psychology en antropology, sou as Scott Atran, Dan Sperber, Pascal Boyer en John Tooby, kan et good weasen dat memetik en de moduläre geyst nit samengåt. De geyst ordent de kommunikative kanten van de ideen. Selvs as en idee mär halvslachtig of ümslachtig wördt uutespröäken of vörmgeaven, kan dåruut in de andere geyst en ny, uutvorig en selvs hougwaerdig idee afleided worden. As vöärbeald geavt Atran gelöyvsoavertüginge. In eynen proov löät hee gelöyvige lüde up papyr setten wat de Teen Geböäde bedüdet. De proovlüde selv hadden verwachted dat dår by ydereyne wal etselvde uut solde kommen, mär ydereyne had der andere ideen by. Oavereynstemming was der ouk nauweliks. In nen tweyden proov kreagen lüde med en sunder autisme ideologiske en religiöse uutspråken te leasen (byvöärbeald “låt dusend blomen bloien” en “allens hevt nen bestemden tyd”). De lüde med autisme bleaven nauw by et origineel (byvöärbeald: “snydet gin blomen vöärdat se bloiet). De kontrolegrup tröäk et vakerder in et abstrakte: “låt gån” of “ydereyne müt nen earliken kans krygen”. De proovlüde med autisme (dee minder good köänet gevolgtrekken) gedrögen sik stark as ‘meemmaskines’.

Gelöyv

Sociale weatenskappers as Max Weber probeerden gelöyv as kultureel warkmiddel te beskryven. Richard Dawkins wolde gelöyv vannys bekyken up grund van de döäruntwikkeling van selvvermeyrderende ideen lös van eventuele biologiske vöärdeylen dee der möägelik an hüngen.

As fervent darwiniaan sin ik untevreyden med de verklåringen vöär menskelik gedrag dee myne medleevhebbers geaven hebbet. See söchten ‘biologiske vöärdeylen’ in verskillende verskynselen van menskelik gedrag. Stamgelöyve, as vöärbeald, wordet wal beskreaven as middel üm grupsbanden te verstarken. Dat solde grupenjagers helpen dee van mekander afhangelik sint üm groute en rappe prooien te vangen. Vake is grupsverkesing et evolutionäre uutgangspunt vöär sükke teoryen, mär se köänet ouk vanuut ortodokse genverkesing verklård worden.

— Richard Dawkins, The Selfish Gene

Volgens em köm kulturele oaverdracht nit döär genen, mär döär meems dee gedachten vermeyrdert van man töt man döär nåbootsing. Disse replikatoren reageert up selektiven druk dee wal of nit invlood hebbet up biologiske vermeyrdering of oaverleaving.

In öär book De Meemmaskine, beskouwet Susan Blackmore gelöyven as slim hardnekkige meems. Vöäle kenmarken van de wydverbreidste gelöyve hebbet vanuut evolutionäär ougpunt inbouwde vöärdeylen, skrivt see. Vöäle gelöyve preydiket as vöärbeald gelöyv boaven bewys uut dagelikse ervaringen of reydenering. Dårmed blyvet sociale strukturen behölden. Döär altruisme an gelöyv te verbinden (aalmusen en givten geaven), köänet sik meems rapper verspreiden. Lüde meynet dan dat se der better an wordet. Religiöse meems holdet ouk länger an as se vastelegd wordet in vereyrde religiöse tekste.

Aaron Lynch skreav de vastholdendheid van gelöyvsmeems der an to dat se vake up meyrdere wysen verspreided wordet. Se gåt vake van older up kind, mär ouk binnen ne generaty van persoon op persoon. Vöäle lüde dee van kinds af en gelöyv medkryget, blyvet der öär heyle leaven by. Vöäle gelöyve bevattet ouk nådeylige elementen: afvalligen en ungelöyvigen müt estraffed worden. In syn book Gedachtenbesmetting nöömt Lynch de kristelike oaverdrachtsmeems as bysünder stark. Gelöyvigen seet et bekeyren van nit-gelöyvigen beide nen plicht en ’n förm van altruisme. Et vöäruutsicht van den heamel vöär gelöyvigen en de hölle vöär ungelöyvigen en afvalligen bödt genog reyden üm der by te blyven. Ouk meynet Lynch dat et gelöyv in de krüsiging van Jezus Kristus üm de sunde van gelöyvigen se en skuldgevööl gevt. Gelöyvigen wordet dår voordan an herinnerd med afbeyldingen van krüse in karken en hüse.