Molukken

De Molukken bint nen koppel eilannen in et oosten van den Indiesen Archipel, tuske Celebes, de Filipienen, Niej-Guinea en Timor. De Molukken heurt wat ligging angeet bie Melanesië, mer vaalt onner besteur van Indonesië. Den naam "Molukken" koomp van Jazirat al-Muluk (eiland van de könningen). Dissen naam hebt ze kreggen van Arabiese hannelsleu.

Eilaanden

Et eilandkoppel hef twee proveensies:

Molukken (ook wa Zuid-Molukken neumd, Maluku Selatan)
Noord-Molukken (Maluku Utara).

Et Molukse eilannenkoppel hef de volgende delen:

In et noorden (proveensie Noord-Molukken): Halmahera, Ternate, Tidore en de Batjaneilaanden (van dee as Batjan et grötst is);
In et midden (proveensie Noord-Molukken): de Obi- en Soela-eilaanden.
In et zuden (proveensie Zuud-Molukken): Ceram, Buru, Ambon en de Lease-eilaanden;
In et zuden van de Bandazee (proveensie Zuud-Molukken): Kei-, Aru-, Tanimbar-, Banda-, Babar en Zuudwestereilannen.

De Molukken besloat mear as doezende eilannen, woarvan as mear as de helft gen inwonners hef. Op de eilannen woar as wá leu wont, leaft onmeundig verskillende volker bie mekaar. Disse hebt wier allemoal verskillende gewoontes en broeken.

Volker

Der wont ongevear 2 miljoen leu op de Molukken. Dat is minner as 1% van et hele Indonesiese inwonnertal. Der wörden in et verleden mear as 130 sproaken kuierd oawer de eilannen. De meesten doarvan bint mengd töt de pidginsproaken Ternataans en Ambonees. Dizze bint dan ok meteen lingua franca's veur de noordelike en zudelike eilannen.

Der is deur de tied völ oawer ver hanneld en reist, woardeur Molukkers een breed palet an veuroalden hebt. Zo 2000 joar Veur Kristus mengden zik de inheemse Melanesiërs met Austronesiese niejkommers. Op de eilannen Kei en Aru en in de binnenlannen van Seram en Buru is de Melanesiese ofkomst nog et best te zeen an de inwonners. Later köm der nog Indiaas, Arabies, Sjinees, Portugees en Hollaands blood bie deur. De leste joaren komt der alverdan mear Boeginese hannelsleu oet Soelawesi en Java noar de eilannen.

Verleden

Et gef bewies van oalde en rieke hanndel op de eilannen. Oet de Oaldheid hebt ze verskeidene Sjinese en Indiase munten vunnen. Vanof et 14de joarhonnerd wörren de Molukken Mohameddaans. Et geleuf was in et veurgoande joarhonnerd al deur Arabiese en Perziese hannelsleu in Maleisië, Indonesië en de Filipienen bracht. Et hele Indiese eilannengebeed wör indeeld in Sultanaten. Zo ok de Molukken.

In et 16de joarhonnerd kömmen hannelsleu oet Europa noar de eilannen veur kruden. Den Portugees Francisco Serrão köm in 1512 as eersten Europeaan op de Banda-eilannen en Ternate. De Portugezen harren in 1511 et Sultanaat Malakka innömmen. Doarmet köm de hannel tuske Sjina en de Mohameddanen stil te liggen. De hearsers van Ternate warren bang dat de Kristenen verdan meer invlood kreggen en wussen de Portugezen vort te jagen. Disse trökken wieter en kömmen op Ambon terecht. Van dat eiland maakten ze et middelpeunt van Portugese zaken in et gebeed van. De sultans van Ternate warren et slimst fel teggen de Portugezen. Et sultanaat wör et belangriekste machtspunt van de strek.

Den Spanjool Ferdinand Magellaan maakten ne roondreis um de wearld tuske 1519 en 1522. Hee wol ok op de Molukken kommen. Noa de Portugezen en de Spanjolen kömmen ook de Engelsen en Hollaanders. De VOC nöm veur den Nederlaandsen Stoat völ hannelsstrekken in in Azië. De Molukken warren doarveur slim belangriek, umdat et der völ haandel in kroedneagel gavven. Den sultan van Ternate, nen belangrieken kroedneagelboer, har oorlog met de Portugezen. Dee warren weer boondgenoten met et sultanaat Tidore. De VOC kreeg et alleenrecht op kroedneagelhannel as ze Ternate hölpen met vechten. In 1605 dreef de VOC de Portugezen oet Tidore. Doarop kömmen de Spanjolen vanof de Filipienen en nömmen een deel van Ternate in. De VOC zatten doarum as weerwoard in 1607 een groot fort op Ternate, um de eagen hannel te beskearmen: Fort Oranje.

Tientallen joaren gung et der beheurlik of op de Molukken, mer heanig an kreggen de Hollaanders de oawerhaand. In 1662 trökken de Spanjolen teruw noar de Filipienen.

De VOC har Fort Oranje as heufdvesting. Wiedters gavven et nog een paar klenere vestingen. Minahasa, et noordelike deel van Celebes, was sund 1679 van Nederlaand. Der warren hier grote riestevealden, dee veur et etten van de Molukken belangriek warren. Nederlaand zol de Molukken töt et 19de joarhonnerd onner behear hoalden.

In den Tweeden Wearldoorlog nöm Japan de eilannen in. De Molukkers vluchten de beargen in, moar slötten zik an bie et verzet met de naam Zuud-Molukse Brigade. Noa at den oorlog um was, wör der kuierd oawer onafhankelikheid. Det leek te lukken. Moar Indonesië lea dwars. Doardeur wör in 1949 beslötten at de Molukken rechtstreeks onner Indonesies besteur köm, moar dat de Molukkers kiezen konden of ze oet et nieje Indonesië stappen zollen.

Toen as Indonesië ne onofhaankelike reppubliek wör in 1950, wör der ne Reppubliek van Zuud-Molukken (Republik Maluku Selatan, RMS) oetropen. De RMS umvatten Seram, Ambon, en Buru. Leader was Chris Soumokil, met hulp van Molukse leden van Nederlaandse spesjale striedkrachten (de KNIL). Disse beweaging wör daalhöwwen deur et Indonesiese leager. Met ne spesjale oawereenkomst konnen de troepen oawerplaatst worden noar Nederlaand. Doarvan wont nog aait heel wat noazoaten in Tweante. De grötste groep doarvan wont in Wierden. De Indonesiërs begunnen doarnoa vanof 1960 stelselmoatig (heufdzakelik Javaanse) leu noar de boetenste eilaanden te verhuzen. Et wörd annömmen dat hierdeur völle spanningen oaver onofhankelikheid en geleuf ontstoan bint. Dit löp nog aait mangs oet op etnies en nasjonalisties geweald.

Laandbeskriewing

Bie mekaar besloat de eilannen ne oppervlakte van 850.000 kilometer in et veerkaant. 90% doarvan is zee. Et antal eilannen wörd skat op 1027. De twee grötste eilannen, Halmahera en Seram, hebt mer weinig inwonners. De twee verhoaldingswies kleane eiländkes Ambon en Ternate hebt oardig wat volk en ontwikkeling.

De meeste eiländkes hebt dikke bossen en bint slim beargachtig. De Tanimbar-eilannen bint dreug en heuwelachtig, terwiel as de Aru-eilannen vlak en nat bint. De heugste bearg is de Binaya (3027 m) op Seram. Wat eilannen, zo as Ternate (1721 m) en de TNS-eilannen, bint vulkanen dee as oet de zee kömmen bint. De döarpkes doarop ligt veural roond de kusten. Der bint de leste 500 joar 70 slimme oetbörstingen west. Eardbewingen gef et regelmoatig.

Klimaat

De middelste en zudelike Molukken kriegt tuske oktober en meart de dreuge monsoen en tuske mei en augustus et natte. Dit is et umkeerde van de rest van Indonesië. In de dreuge monsoen is et deur mekaar 30 °C en in de reagentied op zin meest deursnee 23 °C. De Noord-Molukken doot met Indonesië met wat klimaat angeet. Iedere eilandgroep hef eagene klimaateagenskoppen. De gröttere eilannen hebt vaak dreugere leeglannen an de kuste en nattere bearglannen.

Ekonomie

Op de eilannen doot ze völle boeren met kroedneagel, nötmuskaat, kakao, koffie en vruchten. Visken doot ze ok völ, mer veural roond Halmahera en Bacan. De Aru-eilannen mut et hebben van pearls en Seram dut met kreeften. De gröttere eilannen doot an hoaltbouw, Seram leawert völ iezerhoalt. Buru dut met teak en ebbenhoalt.

Dit artikel is eskreaven in et twentsk.