Nysassiske Skryvwyse
De Nysassiske Skryvwyse is en skryvwyse vöär de heyle neddersassiske språke: vöär de nedderlandske un de düütske kante van de grense. Andere aktuelle skryvwysen willet besünderheiden in de lokale uutspråke nauw weddergeaven. De Nysassiske Skryvwyse streavt nå maksimale leasbårheid un eyndüdigheid vöär alle dialekten.
Vöärdeylen van disse skryvwyse sint ünder ander:
- eyndüdigheid
- leasbårheid vöär beide syden
- gelykberechtiging vöär alle dialekten up beide kanten van de grense
- vryheid de eygen uutspråke up en skreaven tekst to öäverdrägen
- wedderkenbåre woordformen öäver alle dialekten
- wedderkenbåre form vöär de språke algemeyn
De Nysassiske Skryvwyse is en uutwydede versioon van Reinhard Franz Hahn syn Algemeyne Schryvwys'[1] vöär de noordsassisken dialekten. Döär dat invögen van eygenskappen uut de hanseatiske skryvtraditioon un moderne lokale skryvwysen is de NSS nu uutbouwd vöär dialekten in de heyle språkregioon. Uutwarked het disse skryvwyse de gelyknamige warkgruppe Nysassiske Skryvwyse, en gruppe van språkaktivisten uut de Veluwe un Twente van de nedderlandske kante so as Oustwestfalen un Sleeswyk-Holsteyn van de düütske kante.
Nütten un achtergrund
bewarkAktuelle regionale skryvwysen bruket normalerwyse de düütske or de nedderlandske ortografy as model, med lütte modifikationen. In warklikheid holdet sik nich veale lüde strikt an disse skryvwysen. De meyrsten kennet dee gaar nich or tomindst nich de details. Dårvöär bruket de öävertal lüde vöär ear aldääglike skryvery de düütsken or nedderlandsken skryvregels in en spontane wyse. Dit vöört to unnöydige hindernissen by dat beidsydige vorstån. Nich de düütske noch de nedderlandske ortografy is skapen vöär dat skryven van de sassiske språke. Sodännig mankeret vardige teykens vöär en reyge luden, wo de skryverslüde sülven löysings vöär vinden möätet. Up de nedderlandske kante is dat resultaat vaken en vealheid an diakritiske teykens un dubbelde or dreydubbelde vokaalteykens. Up de düütske kante is de tendens dårvöär relevante luudlike vorskealen, dee düütsk nich het, ouk up sassisk nich to skryven.
De Nysassiske Skryvwyse wil grensöäverstryden kontakt ünderstütten un verderen döär en ortografisken kompromis. Up beide kanten van de grense is de normale konsens "skryv dat, as du dat segst", wat in de praksis bedüüdt "skryv dat, as weer dat nedderlandsk (or düütsk)". An steade maakt de NSS dat nich nöydig by dat sassiskskryven en ümweg öäver de ortografy van en vrömdspråke to neamen. Anders as eksempelwyse de SASS vorlangt see sodännig ouk keyn depe kennis van de düütske ortografy.
Form
bewarkVan de Nysassiske Skryvwyse givt dat up de eyn syde en öäverregionale maksimaalversioon, wo eyn al luudlike vorskealen uut de talryken dialekten med dårstellen kan. Up de ander syde givt dat en reyge regionale minimaalversionen, woneam vorskillene grafemen to eyn grafeem tohoupvated wardet, as de respektivlike dialekt dår neynen luudliken vorskeal meyr het.
De Nysassiske Skryvwyse het drey höyvdprincipien
- etymology
- lykförmigheid
- oapen un sloaten sylven (lettergreapen)
un en reyge verdere eygenskappen, dee nedden upvöörd wardet.
Principe 1: etymology
bewarkIn de maksimaalversioon wardt de skryvwyse van en woord döär syn woordafkumst vastlegd. In de regionalen minimaalversionen kan eyn van de etymologiske skryvwyse afwyken, so as vöärbild in en dialekt, woneam historisk distinkte fonemen to eyn foneem vorsmölted sint.
E-apokope
bewarkDat in de noorden[2] dialekten un in de dialekten rund dat Ysselmeer[3] apokopeerde e wardt wal skreaven. Dat vormindert de optisken vorskealen twüsken de noorden un süden dialekten un maakt, dat eyn up simple un systematiske wyse dat uutblyven van uutluudvorharding un lyktydige uutrekking van de vokalen in de noorden dialekten markeren kan: wyse = [vi::z], breve = [brɛ:ɪ̯v].
Principe 2: lykförmigheid
bewarkWöörde wardet so wyd as möäglik dialektintern un interdialektaal konstant up de lyke wyse skreaven.
Stimlouswarden van obstruenten
bewarkAn dat ende van en sylve wardet obstruenten (medklinkers) regelhaftig stimlous, sodännig bruukt eyn dat in de skrivt nich wysen. Dat wil seggen, eyn skrivt tyd - tyden (un nich Tiet - Tieden as nå SASS) un skryven - skrivt (un nich as up nedderlandsk schrijven - schrijft).
Assimilationen
bewarkIn uutspråke wardet vaken medklinkers ünder invlood van andere klinkers weglåten or afswakked. Disse regelhaftigen assimilationen wardet nich in de skrivt wysd. Sodännig skrivt eyn bild - bilder (nich: biller), hand - handen/hände, ölven, seggen, etc.
Uutsündering
bewarkEn uutsündering van dit principe sint grundwöörde, dee up s, sj or en anderen sibilant endet. Hyr vorvalt dat s van dat suffiks -st: nervöös → up dat nervööst, duusjen → du duusjt.
Principe 3: oapen un sloaten sylven
bewarkVokaallängde
bewarkEn langen monoftong wardt in en oapen sylve med en enkel teyken skreaven, in en sloaten sylve dubbeld. Sodännig skrivt eyn maken - maakt, good - gode.
Uutsündering
bewarkEn uutsündering van dit principe sint de letteren e, y un å:
- en lang e kan ouk in betoonde oapene sylve dubbeld skreaven warden. Dat geldt vöäral by eynsylvige wöörde, eksempelwyse hee (DE er, NL hij) or dee (DE die, der, NL die).
- y steit altyds vöär en langvokaal. Vordubbeling in sloaten sylve is hyr nich nöydig. Eyn skrivt sodännig hyr un myn un nich hyyr or myyn.
- ouk dat å steit altyds vöär en langvokaal un so doit ouk hyr en vordubbeling in sloaten sylve nich nöydig. Eyn skrivt stån un gån un nich ståån or gåån.
Konsonanten an dat sylvenende
bewarkVöär dit principe neamet wy boavento afstand van de düütske manere konsonantenteykens an dat sylvenende dubbeld to skryven. Dat heyt, eyn skrivt kan, nat un wil un nich kann, natt un will as nå SASS.
Verdere eygenskappen
bewarkPaslikmaken van leynwöörde un vrömdwöörde
bewarkLeynwöörde, dee eyn nich meyr as vrömd ruutkent, wardet skreaven as nå de uutspråke. By vrömdwöörde blivt eyn naeger by de skryvwyse van de geaverspråke, so disse med latynske letteren skreaven wardt. Lykers passet wy ouk de vrömdwöörde up de neddersassiske språke to, wat de achternåkoamen aspekten angeit:
- Principe van de oapen un sloaten sylven: Langvokalen in sloaten sylve skrivt eyn ouk in vrömdwöörde med twey letteren, as vöärbild kanaal, systeem un kultuur.
- c wardt k by de uutspråke /k/ un blivt c by de uutspråke /ts~s/, eksempelwyse konferents / konferenty un kakao, man citrone / citroon un centrum.
- cc wardt ks by de uutspråke /ks/ (aksent, aksepteren) un kk by de uutspråke /k/ (akkumuleren, akkoord).
- qu wardt by de uutspråke /kv/ döär kw replaceerd, as byspil kwaliteyt un frekwents / frekwenty.
- by de uutspråke /k/ wardt qu algemeyn k, as in karantene. By eygennames un lykhaftigs kan de skryvwyse med qu bewaard blyven, as vöärbild Quebec.
- th un ph wardet uplöysd nå t un f, sodännig skrivt eyn teory, tema, telefoon un foto.
- x wardt ks, as in eksempel un kontekst.
Groutskryven van substantiven
bewarkGroutskreaven wardt alleyn de satsanvang un names van personen un landen. Andere substantiven wardet nich groutskreaven un ouk adjektiven nich - ouk to landen tohöyren adjektiven nich.
Interpunktioon
bewark- De bruuk van kommas richt sik nå de syntaks. En komma wardt setted twüsken deylsätse, eksempelwyse [höyvdsats, höyvdsats] or [höyvdsats, bysats]. Is en deylsats bannig kört (~twey wöörde), kan eyn dat komma weglåten. Uutsündering: by de konjunktionen un/en un or/oder/of wardt neyn komma setted.
- Citeerteykens ståt vöären un achteren boaven. Möäglik sint: "...", “...” un ”...”.
Konkreten grafeembruuk
bewarkBy de konsonanten wyset sik alleyn minimale vorskealen up dat foneemlevel twüsken de dialekten.[4] Hyr kan eyn sodännig de öäverregionale skryvwyse sünder gröttere problemen vöär alle dialekten öäverneamen. By de vokalen maket dialektspecifiske sündervälle dat dialektöävergrypen tohoupvaten in de skrivt vigelynsker. Dårvöär sint en paar lüttere anpassings vöär enkele dialekten or dialektgruppen nöydig.
Konsonanten
bewarkPlosiven
bewarkGrafeem | Geit torügge up oldsassisk |
Eksempels: | Oldsassisk | Öäverregionale Nysassiske Skryvwyse |
SASS (DE-noordsassisk) |
Grünnegsk (NL-noordsassisk) |
Mönsterlandsk (DE-westföälsk) |
Standaard Schriefwieze (twentsk, NL-westföälsk) |
Nedderl. kognaten |
Düütske kognaten |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
p | p | panna opan ūp, upp |
panne oapen up |
Pann apen up, op |
paan, pane open op |
Pan uopen up |
panne oopn op |
pan open op |
Pfanne offen auf | |
b | b | beki berg |
beak(e), bekke westföälsk ouk: biak(e) berg, barg |
Beek Barg |
baarg |
Biëk Biärg |
bekke bearg |
beek berg |
Bach Berg | |
t | t | tīd lātan fat |
tyd låten vat |
Tiet laten Fatt |
tied loaten vat |
Tied laoten Fat |
tied loatn vat |
tijd laten vat |
Zeit lassen Fass | |
d | d + th | thiustri mōdar rād |
düüster moder råd |
düüster Moder Raat |
duuster mouder road |
düüster Moder Raod |
duuster moder road |
duister moeder raad |
düster Mutter Rat | |
k | k | kind brekan ik |
kind breaken, brekken ik |
Kind breken ik |
kind breken ik |
Kind briäken ik |
keend brekn ik |
kind breken ik |
Kind brechen ich | |
g | g | grōni seggian slag |
gröön seggen slag |
gröön seggen Slag |
greun, gruin zeggen slag |
gröön säggen Slag |
greun zegn slag |
groen zeggen slag |
grün sagen Schlag |
Frikativen
bewarkGrafeem | Geit torügge up oldsassisk |
Eksempels: | Oldsassisk | Öäverregionale Nysassiske Skryvwyse |
SASS (DE-noordsassisk) |
Grünnegsk (NL-noordsassisk) |
Mönsterlandsk (DE-westföälsk) |
Standaard Schriefwieze (twentsk, NL-westföälsk) |
Nedderl. kognaten |
Düütske kognaten |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
w | w + hw | hwanēr wind werold |
woneyr wind werld, wearld |
wonehr Wind Welt |
wanneer wind wereld |
wän Wind Wiält |
wonneer weend weerld |
wanneer wind wereld |
wann Wind Welt | |
wr | wr | wrāka wrīvan |
wråke wryven |
Wraak wrieven |
vroak vrieven |
wroake wrievn |
wraak wrijven |
Rache reiben | ||
v | f (anluud un uutluud) + v | findan fugal biovan liof |
vinden voagel, vuggel westföälsk ouk: vuagel boaven leev |
finnen Vagel baven leef |
vinden vogel boven laif |
finnen Vuëgel buowen laiw |
veendn voggel, vogel boavn leef |
vinden vogel boven lief |
finden Vogel oben lieb | |
f | os. f vöär t, os. inluden f, f in leynwöörde |
luft twīflian tāfel~tāfla - |
luft twyfelen tåfel telefoon |
Luft (Twiefel) Tafel Telefon |
(ansteade locht) twieveln toavel |
(ansteade Lucht) twiëweln Taofel |
(ansteade locht) twiefeln toafel tillefoon |
lucht twijfelen tafel telefoon |
Luft zweifeln Tafel Telefon | |
s | s + hs | sand storm wīsian mūs fohs |
sand storm wysen muus vos |
Sand Storm wiesen Muus Voss |
zaand störm wiezen moes vos |
Sand Stuorm wisen Muus Fos |
zaand stoarm wiezn moes vos |
zand storm wijzen muis vos |
Sand Sturm weisen Maus Fuchs | |
sk | sk | skip wiskian flēsk |
skip wisken vleisk, vleysk |
Schipp wischen Fleesch |
schip wissen vlees |
Schip wisken Fleesk |
schip wisken vleis |
schip wissen vlees |
Schiff wischen Fleisch | |
sj | (/ʃ~s/ in leyn- un vrömdwöörde) | sjokolade duusj(e) |
Schokolaad Duusch |
sukkeloaden does |
Schokelaor |
sokkelaa does |
chocolade douche |
Schokolade Dusche | ||
j | j | jukkian jār |
jöäken, jokken, jökken jår |
jöken Johr |
jeuken joar |
jocken Jaor |
jökn joar |
jeuken jaar |
jucken Jahr | |
h | anluden h | hebbian hūd |
hebben huud, hüüd |
hebben Huut |
hebben hoed, huud |
häbben Huut |
hebn hoed |
hebben huid |
haben Haut | |
ch | ni-anluden h or hh ouk f vöär t |
naht hlahhian luft |
nacht lachen lucht |
Nacht lachen Lucht |
nacht laggen locht |
Nacht lachen Lucht |
nacht lachn locht |
nacht lachen lucht |
Nacht lachen Luft |
Sonoranten
bewarkGrafeem | Geit torügge up oldsassisk |
Eksempels: | Oldsassisk | Öäverregionale Nysassiske Skryvwyse |
SASS (DE-noordsassisk) |
Grünnegsk (NL-noordsassisk) |
Mönsterlandsk (DE-westföälsk) |
Standaard Schriefwieze (twentsk, NL-westföälsk) |
Nedderl. kognaten |
Düütske kognaten |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
m | m | miluk kuman arm |
melk koamen, kummen westföälsk ouk: kuamen arm |
Melk kamen Arm |
melk komen, kommen aarm |
Miälk, Melk kuëmen Arm |
melk komn aarm |
melk komen arm |
Milch kommen Arm | |
n | n + hn | hnut naht winnan hlōpan |
nut, noat, nöät(e) westföälsk ouk: nuat nacht winnen loupen |
Nutt, Nööt Nacht winnen lopen |
neut nacht winnen lopen |
Nuët Nacht winnen laupen |
not, noot nacht winn loopn |
noot nacht winnen lopen |
Nuss Nacht gewinnen laufen | |
l | l + hl | hlōpan līthan fallan kald wal |
loupen lyden vallen kold wal |
lopen lieden fallen koolt Wall |
lopen lieden valen kòld waal, wale |
laupen liden fallen kolt Wol |
loopn liedn valn koald wal |
lopen lijden vallen koud wal |
laufen leiden fallen kalt Wall | |
r | r + hr | hrōpan rīki lērian ovar |
ropen ryk leyren, learen öäver, oaver |
ropen riek lehren, lihren över |
roupen riek leren over |
ropen riek läern üöwer |
roopn riek leern, learn oaver |
roepen rijk leren over |
rufen reich lehren über |
Vokalen
bewarkOlde langvokalen
bewarkGrafeem | Geit torügge up oldsassisk |
Proto-Germaansk | Oldsassisk | Öäverregionale Nysassiske Skryvwyse |
SASS (DE-noordsassisk) |
Grünnegsk (NL-noordsassisk) |
Mönsterlandsk (DE-westföälsk) |
Standaard Schriefwieze (twentsk, NL-westföälsk) |
Nedderl. kognaten |
Düütske kognaten |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
å | ā | ēƀanđaz đēđiz |
āvand dād |
åvend dåd |
Avend Daat |
oavend doad |
Aomd |
oavnd doad |
avond daad |
Abend Tat |
ai | āi | mēanan sēanan |
māian sāian |
maien saien |
meihen seien |
maaien zaaien |
maien saien |
meain zeain |
maaien zaaien |
mähen säen |
ae | ē1 | skērjan~skērō lēʒaz |
skāra kāsi |
skaere kaese laeg |
Scheer Kees leeg |
scheer, schere kees, keze leeg |
(Schäer) kaise laig |
scheer kees leeg |
schaar kaas laag |
Schere Käse |
ey | ē2a | saip(j)ōn raipan~raipaz |
seype, saepe reyp, raep |
Seep Reep |
zaip(e) |
Sepe Reep |
zeep, zepe reep |
zeep reep |
Seife Reif | |
ey / ee* | ē2b | stainaz ƀainan |
stēn bēn |
steyn beyn |
Steen Been |
stain bain |
Stene Been |
steen been |
steen been |
Stein Bein |
ei | ē3 | laiđjanan ʒailaz |
lēdian gēl |
beide leiden geil |
beide leiden geil |
baaide laaiden gaail |
baide laien gail |
beide leidn geil |
beide leiden geil |
beide leiten geil |
e / ee | ē4 | leuƀaz fleuganan ʒeutanan |
liof fliogan giotan |
leev vlegen geten |
leef flegen geten |
laif vlaigen gaiten |
laiw flaigen gaiten |
leef vleegn geetn |
lief vliegen gieten |
lieb fliegen gießen |
y | ī | ʒlīđanan swīnan |
glīdan swīn |
glyden swyn |
glieden Swien |
glieden zwien |
gliden Swien |
gliedn zwien |
glijden zwijn |
gleiten Schwein |
o / oo | ō1 | fōtz, fōtuz xrōpanan |
fōt hrōpan |
voot ropen |
Foot ropen |
vout roupen |
Foot ropen |
voot roopn |
voet roepen |
Fuß rufen |
ö / öö | ümluud van ō1 | sōkjanan fōljanan |
sōkian fōlian |
söken völen |
söken föhlen |
zuiken, zuken vuilen, vulen |
söken fölen |
zeukn veuln |
zoeken voelen |
suchen fühlen |
ou | ō2 | ʒrautaz kaupjanan |
grōt kōpian |
grout koupen, köypen |
groot kopen, köpen |
groot kopen |
graut kaupen |
groot koopn |
groot kopen |
groß kaufen |
öy | ümluud van ō2 | nauđiʒaz |
nöydig löyper |
nödig Löper |
neudeg |
naidig Laiper |
neudig leuper |
nodig loper |
nötig Läufer | |
oi | ōi | ƀlōanan ʒlōanan |
blōian glōian |
bloien gloien |
bleuhen, bleihen gleuhen, gleihen |
bluien, blaaien gluien |
blaien glaien |
bleuin gleuin |
bloeien gloeien |
blühen glühen |
u / uu | ū | mūsz skūƀōjanan |
mūs skūvan |
muus skuven(, sküven) |
Muus schuven |
moes schoeven(, schuven) |
Muus schuwen |
moes schoevn |
muis schuiven |
Maus schieben |
ü / üü | ümluud van ū + iu | xlūđjanan |
hlūdian thiustri |
lüden düüster |
lüden düüster |
luden duuster |
lüden düüster |
luden düüster |
luiden duister |
läuten düster |
Vordeyling van de ē-luud-grafemen
bewarkUpspletten van ē2 is nich in alle dialekten passeerd. Vöäral up de nedderlandske kante sint dialekten med upspleaten ē2 in de mindertal. Upto is dat upspletten nich in elken dialekt up eksaktement desülvige manere passeerd. Dat heyt, en woord, wat in eyn dialekt ē2a het un desülvige uutspråke het as ē1, kan in en anderen dialekt ē2b un desülvige uutspråke as ē4 hebben. De skryvwyse volgt de vordeyling in elken dialekt.
Sunder splitsing van ē2bewarkē1: skaere, kaese, laeg |
By splitsing van ē2bewarkē1: skaere, kaese, laeg |
In dialekten wår ē2 esplitsed wördt, is vake vöär -r geen språke van splitsing, dit wördt dan ouk eskreaven as <-eyr>. Is der wel sprake van splitsing vöär -r dan wördt dat ouk in skrivt weaderegeaven <-aer>.
Uutspråkvergelyking ē-luden
bewarkDialekt | Uutspråke ē1 | Uutspråke ē2a | Uutspråke ē2b | Uutspråke ē3 | Uutspråke ē4 |
---|---|---|---|---|---|
Noordsassisk | |||||
Oustnoordsassisk* | /eː/ | /eː/ | /ɛɪ̯/, /aɪ̯/* | /aɪ̯/ | /ɛɪ̯/, /aɪ̯/* |
Westnoordsassisk* | /ɛɪ̯/ | /ɛɪ̯/ | /ɛɪ̯/ | /aɪ̯/ | /ɛɪ̯/ |
Grönningsk | /ei/, /eː/ | /ɑi/ | /ɑi/ | /ɑ:i/, /ɑi/ | /ɑi/ |
Noorddrentsk | /ei/, /eː/ | /ai/, /ɛi/ | /ai/, /ɛi/ | /aːi/, /ɑːi/, /ai/, /ɛi/ | /ai/, /ɛi/ |
Westföälsk | |||||
Middendrentsk un süüddrentsk | /eː/ | /eː/ | /eː/, /ei/, /iː/ | /ɛi/ | /eː/, /ei/, /iː/ |
Stellingwarvsk | /eː/ | /eː/ | /iː/ | /ɛi/ | /iː/ |
Sallandsk un veluwsk | /eː/, /ɛi/~/ɛː/* | /eː/ | /eː/, /i:/ | /ɛi/ | /iː/ |
Twentsk un achterhooksk | /eː/ | /eː/ | /eː/ | /ɛi/ | /eː/, /iː/* |
Urkersk | /ɛː/ | /iː/ | /iː/ | /ɛi/, /ɛː/, /aːi/ | /iː/ |
Oustwestföälsk | /aɪ̯/* | /aɪ̯/* | /ɛɪ̯/ | /ɛɪ̯/ | /ɛɪ̯/ |
Münsterlandsk | /aɪ̯/ | /e:/ | /e:/ | /aɪ̯/ | /aɪ̯/ |
Westmünsterlandsk | /eː/ | /eː/ | /eː/ | /ɛi/ | /eː/ |
Oustföälsk | /eː/ | /eː/ | ? | ? | ? |
Olde körtvokalen in oapen sylve
bewarkGrafeem | Geit torügge up oldsassisk |
Proto-Germaansk | Oldsassisk | Öäverregionale Nysassiske Skryvwyse |
SASS (DE-noordsassisk) |
Grünnegsk (NL-noordsassisk) |
Mönsterlandsk (DE-westföälsk) |
Standaard Schriefwieze (twentsk, NL-westföälsk) |
Nedderl. kognaten |
Düütske kognaten |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
a / aa | a | fađēr xamaraz |
fadar hamar |
vader, vadder hamer |
Vader, Vadder Hamer |
voader hoamer |
Vader Hamer |
vader hamer |
vader hamer |
Vater Hammer |
ä / ää | ümluud van a | đraʒanan | dragan | drägen | dregen | (droagen) | driägen | dreagn | dragen | tragen |
ea, e | e | lesanan sweƀlaz |
lesan sweval |
leasen sweavel |
lesen Swevel |
lezen swevel |
liäsen Swiëwel |
leazn zweavel |
lezen zwavel |
lesen Schwefel |
ea, i westföälsk ouk: ia |
i | siƀaz liþuz |
lith |
seav(e), siv(ve) lid, lead |
Seev Lidd |
zeef lid |
Siëwt Liëd |
zev(ve), zieve lid |
zeef lid |
Sieb Glied |
oa, o | o | luƀōjanan kulan |
lovon |
loaven, löäven koale, köäle, kolle |
laven, löven Kahl, Köhl |
loven kool |
luowen Kuole |
loavn kolle |
loven kool |
loben Kohle |
öä, ö | ümluud van o | furai sbst. đrupōn |
fora sbst. dropo |
vöär dröppelen, dröäpelen |
vör drüppeln |
veur |
vüör drüöpeln |
vuur dröppeln |
voor druppelen |
vor tröpfeln |
oa, u westföälsk ouk: ua |
u | fuʒlaz wunēnan |
fugal wunōn |
voagel, vuggel woanen, wunnen |
Vagel wahnen |
vogel wonen |
Vuëgel wuënen |
voggel, vogel wonn |
vogel wonen |
Vogel wohnen |
öä, ü westföälsk ouk: üä |
ümluud van u | uƀelaz kuninʒaz |
ubil kuning |
öävel, üvvel köäning, künning |
övel König |
euvel keunenk |
üëwel Küëning |
övvel könnink |
euvel koning |
übel König |
Tohoupvullen ā, a, o un u in dat noordsassiske
bewarkIn de noordsassisken dialekten wardt vandage neyn vorskeal meyr maked twüsken oldlang ā un old kört a, o un u in oapen sylve.[5] Wil eyn disse noordsassiske eygenskap in de skrivt wysen, kan eyn disse fonemen ünder dat grafeem <å> tosamenvaten un eksempelwyse åvend, dåd, våder un håmer skryven.
Olde körtvokalen in sloaten sylve
bewarkGrafeem | Geit torügge up oldsassisk |
Proto-Germaansk | Oldsassisk | Öäverregionale Nysassiske Skryvwyse |
SASS (DE-noordsassisk) |
Grünnegsk (NL-noordsassisk) |
Mönsterlandsk (DE-westföälsk) |
Standaard Schriefwieze (twentsk, NL-westföälsk) |
Nedderl. kognaten |
Düütske kognaten |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
a | a | axtōu lanđan |
ahto land |
acht land |
acht Land |
acht laand |
acht Land |
acht laand |
acht land |
acht Land |
ä | ümluud van a | lanʒiþō | längde | Längde | Längte | leangte | lengte | Länge | ||
e | e | kannjanan xelpanan |
kennian helpan |
kennen helpen(, hölpen) |
kennen helpen, hölpen |
kennen helpen |
kennen helpen |
kenn helpn |
kennen helpen |
kennen helfen |
i | i | wissaz đrenkanan |
wiss drinkan |
wis drinken |
wiss drinken |
wis drinken |
wis drinken |
wis dreenkn |
gewis drinken |
gewiss trinken |
o | o | fuhsaz kuppaz |
fohs kop(p) |
vos kop |
Voss Kopp |
vos kop |
Fos Kop |
vos kop |
vos kop |
Fuchs Kopf |
ö | ümluud van o | vösse | Vöss | Fösse | vösse | vossen | Füchse | |||
u | u | đumƀaz xunʒruz |
dumb hungar |
dum hunger |
dumm Hunger |
dom honger |
dum Hunger |
dom honger |
dom honger |
dumm Hunger |
ü | ümluud van u | xruʒjaz | hruggi | rüg(gen) | Rügg | rug | Rüg, Rüggen | rugn | rug | Rücken |
w-sekwensen
bewarkGrafeem | Geit torügge up proto-germaansk |
Proto-Germaansk | Oldsassisk | Öäverregionale Nysassiske Skryvwyse |
SASS (DE-noordsassisk) |
Grünnegsk (NL-noordsassisk) |
Mönsterlandsk (DE-westföälsk) |
Standaard Schriefwieze (twentsk, NL-westföälsk) |
Nedderl. kognaten |
Düütske kognaten |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
auw | aw | dawwaz hawwanan |
dauw hauwen |
Dau hauen |
daauw haauw(g)en |
Dau hauen |
dauw |
dauw houwen |
Tau hauen | |
ouw | ew | ƀrewwanan trewwaz |
triuwi |
brouwen trouw, tröyw |
broen, bruen tro, tru |
braauwen traauw |
bruen trü |
brouwn trouw |
brouwen trouw |
brauen treu |
åuw | ēw | klēwō ƀlēwaz |
blāo |
klåuw(e/n) blåuw |
Klau blau |
klaauw blaauw |
Klaon blao |
klauw(e) blauw |
klauw blauw |
Klaue blau |
uw | uw | skuwwuz | skuw, sküw | scho, schu, schuug | schaauw | schü | schouw | schuw | scheu | |
ow | ūw | būwanan | bowen | boen, buen | baauwen | bauen | bouwn | bouwen | bauen |
Literatuur
bewarkWöördeböker
bewark- Heinrich Kahl & Heinrich Thies: der neue Sass - Plattdeutsches Wörterbuch 5. uplåge. Wachholtz Verlag, Nymünster 2009, ISBN 978-3-529-03000-0.
- Klaus-Werner Kahl: Wörterbuch des Münsterländer Platt. 3. uplåge. Aschendorff Verlag, Mönster 2010, ISBN 978-3-402-06747-4.
- Vladimir Orel: A Handbook of Germanic Etymology. Koninklijke Brill NV, Leyden & Boston 2003, ISBN 90-04-12875-1.
- Groninger zakwoordenboek
- Dialexicon Twents
Referencen
bewark- ↑ http://lowlands-l.net/grammar-new/sounds.php
- ↑ Paul Teepe: Zur Lautgeographie. In: Jan Goossens: Niederdeutsch - Sprache und Literatur. Nymünster: Karl Wachholtz Verlag 1973, S. 156.
- ↑ Henk Bloemhoff: Klank- en vormleer. In: Henk Bloemhoff, Jurjen van der Kooi et al.: Handboek Nedersaksische Taal- en Letterkunde. Assen: Van Gorcum 2008, S. 71.
- ↑ Paul Teepe: Zur Lautgeographie, In: Jan Goossens (red.): Niederdeutsch - Sprache und Literatur, Nymünster: Karl Wachholtz Verlag 1973, S.156-157.
- ↑ Ingrid Schröder: Niederdeutsch in der Gegenwart: Sprachgebiet – Grammatisches – Binnendifferenzierung. In: Dieter Stellmacher (red.): Germanistische Linguistik 175-176 2004, s. 61
Lenk
bewark- Websteade van de Nysassiske Skryvwyse
- Nysassiske Skryvwyse, Facebook
- Nysassiske Skryvwyse, YouTube
Disse artikel is skreaven in holsteynsk, in de Nysassiske Skryvwyse. |