Nedersaksische invloed op de Scandinavische talen
De Nedersaksische invloed op de Scandinavische talen behelst de slim grote invloed die 't Middelnederduuts, de taal daoras 't tègenwoordige Platduuts en Nedersaksisch uut voortkoomt, in de Hanzetied veural in lexicaal opzicht ehad hef op de Noord-Germaanse talen; mit name 't Deens, Zweeds en Noors. In umvang kuj dizze invloed vergelieken mit de invloed van 't Fraans op 't Engels.
De Hanze
bewark
In de late middelieuwen bluuiden de Hanze, 't handelsverbond van steden in noord-Europa mit as belangriekste stad Lübeck. De taal van Lübeck en umstreken, 't Middelnederduuts, stund daorumme in groot anzien en wördden gebruukt as lingua franca onder kooplu, aander volk det wat veurstellen wol, en as schrifttaal. Vanof de 12e ieuw hef 't Hanzeverbond de handel in Scandinavië en in de Oostzee edomineerd. Kelonies van Nederduutstalige kooplu, ambachtsvolk en bestuurders vestigden heur in Scandinavische steden as Oslo, Bargen, Visby, Stockholm, Malmö enzowieder. Stockholm gruuiden uut töt een een belangrieke handelsstad deur verdragen mit Lübeck, en van 1296 töt 1478 bestund de stadsraod uut een geliek antal Zweedstaligen en Nederduutstaligen.
Veural tussen 1300-1400, mar ok nog een beste tied daornao, hef de Middelnederduutse woordenschat de Noord-Germaanse talen ingriepend beïnvloed. Rond 1325-1425 dreigden 't Deens zölfs as schrieftaal veur brieven en officiële dokementen te wörden vervangen deur 't Middelnederduuts. In veul gevallen verdrungen de ni'je woorden bestaonde Scandinavische woorden, of wördden daor synoniemen van. Mar ok wördden d'r woorden oavereneumen veur beroepen, veurwarpen en ideeën daoras gien eigen begrippen veur in ummeloop waren.
Middelnederduutse lienwoorden kwamen in 't Ieslaands en Faeröars veural terechte via 't Deens en Noors, mar taalpuristische bewegingen bint dizze invloeden in 't Ieslaands en 't Ni'jnoors (een meer op Noorse dialecten ebaseerde schriefvörm van 't Noors) tègenegaone. Allewal Nederduutstaligen veural in de Scandinavische steden woonden en warkten, bint ok Scandinavische plattelaandsdialecten aordig beïnvloed.
Domeinen mit veul Nederduutse lienwoorden
bewarkTussen de 15 en 50 percent van de woordenschat van 't Deens, Zweeds en Noors kump uut 't Nedersaksisch.[1]
Dizze Scandinavische talen hebt, in an-epaste vörm, veural veul Nederduutse woorden oavereneumen op 't gebied van de scheepvaort (dok, lods), visseri'je (fiskeri, skipper), negotie (arbejd, fragt), poletiek (borger, fuldmagt), bouwkunde (kammer, mur), ambachten (skomager, værktøj) en godsdienst (almisse, bann).
Ok op aandere gebieden hej een bulte uut 't Nederduuts ofkomstige zölfstaandig naamwoorden, warkwoorden (betale, lære), bijvoeglijk naamwoorden (berømt, forsigtig) en bijwoorden (alene, forbi). Wieder bint veul woorden veur abstracte begrippen oavereneumen uut 't Nederduuts (zoas anledning veur anleiding, vemod veur weemoed).
Nederduuts beïnvloede woordelementen
bewarkAllewal de invloed op syntactisch en morfologisch vlak minder stark ewest hef as op lexicaal vlak, geleuft de mieste taalkundigen det onder Middelnederduutse invloed de Scandinavische talen analytischer en minder synthetisch ewörden bint, det wil zeggen det verbugingen een kleinere grammaticale rolle gungen speulen, en woordvolgödder een grotere.
Nederduutse achtervoegsels die, in an-epaste vörm, in de Noord-Germaanse talen bint oavereneumen bint onder aandere -en(t) en -nisse. Ok kregen achtervoegsels die al in 't Noord-Germaans bestunden, zoas -dom, -inge en -skap, en veurvoegsels zoas for-/för-, een ni'je impuls deur 't Nederduuts. Dit leste giet ok op veur 't achtervoegsel -ing veur zölfstaandig naamwoorden. Een aander achtervoegsel, -eri (skriveri, ketteri), deuk in de 15e ieuw in 't Noors op. Wieder koomt uut 't Nederduuts beveurbield de verkleinwoorden -ken, -ke en -lín. De Scandinavische letter å kump uut de Nederduutse schrifttreditie.
Vanof de 16e ieuw, beveurbield bi'j Biebelvertalings, hef 't Nederduutse andiel in 't Scandinavisch de invloed van 't Hoogduuts vergemakkelijkt. Umdet Middelnederduutse woorden veule vrogger wördden oavereneumen as Hoogduutse, en in vörm sowieso dichter bi'j de Scandinavische talen stunden, hebt ze niet biester eleden onder later Scandinavisch taalpurisme.
Bronnen
bewark- ↑ Oskar Bandle (2005) (red.), The Nordic Languages: An International Handbook of the History of the North Germanic Languages, Volume 2, Berlien/New York: Walter de Gruyter, p.1229
|
Dit stok is eschreven in 't Zuudwest-Zuud-Drèents van de Drèents-Oaveriesselse grèensstreek. |