Nihilisme (filosofie)

Nihilisme is een begrip of strouming in de filosofy. Nihilisme is dat lüde gelöyvet dat de wearld of et leaven up sich geyn betekkenisse of wäärde hevt. Mensken künnet sich geyn wäärde maken, ümdat dat dan geyn echte wårheid is. Et woord nihil kümt uut et latynsk en betekkend niks. Den düütsken filosoof Friedrich Nietzsche (1844-1900) hevt dit begrip sowat vannys bedached en heylemåle in syn filosofy uut-ewarked. Vanweags hüm is et begrip heyl bekend ewördden.

Geskydenisse

Et begrip besteyt al wal wat langer. Sünds de franske revoluty. Friedrich Heinrich Jacobi Hevt et, in 1799, in de filosofy ebrached toon he kritik up Fichte dööd. Hyr hevt et noch de betekkenisse van et ofbrekken of et neet willen annemmen van bepålde 'houche wäärden'. Et wördden neet in de gode sinne gebrüked, höäste as een skeldwoord. Later wördden et in andere landen ouk gebrüked, döär skryvers, as benöming (skeldwoord) vöär de lüde dee et neet meyr eyns waren med de karke en de wäärden van de kultuur van dee tyd. Dat waren mar gevårlike lüde volgens ear. vanof de jåren 60. van de 19. eywe wördden et begrip, in Rüsland, in de gode sinne gebrüked. Den rüssisken skryver Toergenjevs hevt de volgende uutsetting van nihilisme in syn book Vaders en Zonen daal esat:

"Een nihilist düt syn kneen neet bügen vöär houche heyren, hy düt neet somaar alles gelöyven wat hüm vöär ekauwd wörd, ok al sol et 'good' weaden."

De beweaging van et Nihilisme in Rüsland (1860-1870) had neet echt een plan. Mar wat se oavereyne kwamen was dat se niks meyr te maken wolden hebben med de algemeyne oavertügings van dee tyd. Dårup kreygen et begrip wear syn olde skeldwoord-betekennise ümme ekstremisten med an te düden.

Nietzsche

Friedrich Nietzsche hevt dit begrip oaver-enöämen en heylemåle eigens emaked. Nå hüm hevt et in de filosofy syn vastigheid ekreygen. Et is mööilik ümme et begrip nihilisme by hüm in eyne sinne te setten. Ümdat he et up verskillende wysen uut ewarked hevt. Mar nå hüm hevt oaver et algemeyn de betekkenisse van et benül dat niks geyn wäärde hevt ekreygen. Een bekend stükkie wat Nietzsche eskreaven hevt is:

"Wat is nihilisme? - Dat de houchste wäärden ümme dundert. Der is geyn dool. Up de vråge 'wårümme dan?' besteyt geyn antwoord."

Nietzsche seg van sichsülven dat he een nihilist is. Mar up syn eigen wyse wal. Mar dår bint lüde et teagenwoordig neet med eyns. Ümdat he et der wal van meaning is dat mensken up sich wäärde hevt, ümdat sy wat uut dit nüttelose leaven uut halen künnet. Sichsülv wäärde geaven künnet. Dår de höyvdstrouming van et nihilisme segt dat mensken ouk geyn wearde hebbet en sichsülven ouk geyn wäärde künnet skeppen. Dat der houchere wäärden solden bestån wat van een god kümt of dee med de natuur med-egeaven binnet, dår is hy en de höyvdstrouming et beiden neet med eyns. Hy is geyn nihilist in harte en neren. Up summige pünten is he der jüüstem ouk teagen. Nietzsche düt sowal holden as haten van et nihilisme. Dat kümt ouk når vöärend in de volgende skryverye:

"Wårheyden bint lögens, wårvanne wy vergettet binnet dat se dan bint", nöäst syn idey dat et christendom et groutste nihilisme sol weaden.

Eaven rap daal esat ho Nietzsche nihilisme beskrevt:

Good en kwåd beståt neet, in de sinne dat et van een god of yts kümt; good en kwåd is subjektif.
Wårheid besteyt ouk neet: objektive wårheyden kün y neet kennen; wårheid is subjektif.
Der is geyn god: yts wat eywig is, besteyt neet; mensken ståt der alleynig vöär.
Alles düt sich vannys en vannys: de geskydenisse hevt geyn dool.

Ümme disse dingen vindet lüde ouk wal dat Nietzsche een eksistentialist. Ümdat he gelöyved dat mensken sich lös maken künnet van wat ear an den hals ehaled wördet. Sy künnet sich eigen wäärden maken gån, lös van de wearld en anderen. Wee as dat lükt, seg he, wörd een Ubermensch.

Dit artikel is eskreaven in et sallandsk.