Prehistorie

De prehistorie, veurgeschiedenis of oertied is de tiedspanne in de mèenselijke geschiedenis tussen 't vrogste gebruuk van stienen gerei deur Hominini, zo'n 3,3 miljoen jaor terogge, en de uutviending van de schrieverije. Roemer bekeken giet de prehistorie terogge töt 't ontstaon van 't leven.

Megalietenkeunst van 't prehistorische Europese vastelaand

Symbolen, markerings en bielden kooj al hiel vrog in de mèenselijke geschiedenis tegen, mar de vrogst bekende schriftsystemen bint van veur zo'n viefduzend jaor, en 't duurde nog wat duzend jaor veurdet de schrieverije briede ingaank vund. In partie culturen wördden der niet eschreven töt de 19de ieuw, en in een antal schrieft ze nog altied niet. 't Ende van de prehistorie verschilt dus daonig per plekke, en de term wördt minder vake gebruukt waor ze 't hebt aover samenlevings veur wie de prehistorie nog niet zo lange aover is.

Sumer in Mesopotamië, de Indusbeschaving en 't Olde Egypte waren vanof de vrogge bronstied (vierde millennium veur Chr.) de eerste beschavings die heur eigen schrift ontwikkelden en an geschiedschrieverije deuden. Zij wördden nao-evolgd deur naoberbeschavings. Veur de mieste aandere beschavings leup de prehistorie of in heur iezertied. De verdieling van de prehistorie in de stientied, bronstied en iezertied gebruukt ze veur grote dielen van Eurazië en Noord-Afrika. Aover 't algemien wördt dizze verdieling niet gebruukt veur die dielen van de wereld waor deur contact mit Eurazische culturen de metaolbewarking inienen inevoerd wördden, zoas Oceanië, een groot part van Afrika bezuden de Sahara en dielen van Amerika. De tied waorin een cultuur deur aandere culturen aover eschreven wördt mar zölf 't schrift niet ontwikkeld hef, nuumt ze wal de protogeschiedenis van die cultuur.

Deurdet der in de prehistorie per definitie niet eschreven wördden, muj veur de bestudering dervan perberen prehistorische veurwarpen te duden en dateren. De prehistorische archeologie kik naor artefacten (deur de mèense emeuken veurwarpen), prehistorisch vullis en nog aandere bronnen in 't verbaand waorin ze anetröffen wördt: nederzettings, grafbulten en zuks. Dizzende wördt evunden bij archeologische opgravings of mangs as toevallige vondst. Vervolgens wördt ze vörmkundig-typologisch, historisch, sociaalhistorisch, statistisch en netuurwetenschoppelijk (dendrochronologie, C14-datering enzowieder) bestudeerd.

Dit artikel is eschreven in 't Zuudwest-Drèents.