Protestantisme

't Protestantisme is een streuming in 't christendom, dee besteet uut veule verschillende karkelijke genootschappen. Naos de Rooms-Kattelieke Karke en de Oosters-Orthodoxe Karke is 't protestantisme de belangriekste streuming binnen 't christendom. 't Is ontstaon tiejens de Riffermasie in de 16e eeuw naodat verschillende theologen, waoronder Marten Luther, Huldrych Zwingli en Jehannes Calvien armoe hannen mit de Rooms-Kattelieke Karke over de christelijke leer en de karkelijke praktiek.

Geschiedenisse

Een eerste begin van 't protestantisme is te zien in de ideeën van de Engelsman John Wycliffe, dee in de 14e eeuw an de eerste Engelse vertaling van de Biebel begun en hum verzetten tegen de mach en riekdommen van de Rooms-Kattelieke Karke. Oek de Tsjechische hoogleraar Jan Hus wees an 't begin van de 15e eeuw op de orgenisasie van de karke en 't gezag van de paus. Beien wollen ze de karke zuveren van on-Biebelse invleujen en 't weerummebrengen naor der Biebelse oorsprong. Kenmarkend veur veule riffermatoren (Wyclif, Hus, en laoter oek Luther) is de morele verdejiging van de vors en lokale aodel tegenover de paus en de geestelijkheid.

Een belangrieke veraandering vun plaose in 1517 mit de publicasie van de 95 stellingen van Luther. Hierin verzetten hij zien eigen veural tegen de haandel in oflaoten waormee de Rooms-Kattelieke Karke der bezighuil, oek um op de bouw van de Sunte-Pieterskarke in Rome te bezunigen. Rond dezelfde tied bröch Zwingli in Zwitserlaand een soortgelieke beweging op gang. Disse ideeën verspreien zich barstensvlogge deur Europa en wanen een belangrieke anzet veur de Riffermasie.

Bie de Rieksdag van Speyer uut 1526, waorin de leiers van 't Heilige Roomse Riek bie mekare kwammen, was besleuten dat de vorsendommen dee de Riffermasie deur-evoerd hannen rechszekerheid kregen en dat alle vorsendommen een vrieje geleufskeuze hannen. To dit besluut bie de Rieksdag van Speyer van 1529 weerummedreid wönnen, protesteren de lutherse deelnemers. An disse Protestasie van Speyer dank 't protestantisme zien naam. De 'protestanten' bereupen der op de individuele geleufsvrieheid.

Een paor eeuwen wanen de protestanten slachtoffer van poletieke en rillegieuze vervolging. Wereldlijke heersers wanen bange veur 't uut mekare vallen van 't machsgebied, dee stark deurdrungen was deur 't rooms-kattelicisme, waobinnen ze oek de mach over de karkelijke structuren hannen.

Der volgen een reeks van oorlogen waorin de stried um 't protestantisme een rolle speulen, waoronder de hugenotenoorlogen in Frankriek en de Dartigjaorige Oorlog, dee Duutslaand en een groot deel van de res van Europa in zien grepe huil.

Eers bie de Godsdiensvrede van Augsburg in 1555 en bie de Vrede van Münster in 1648 kwammen an disse oorlogen een einde en wönnen 't protestantisme overal erkend.

Leer

De leer van 't protestantisme, veural wat de verschillen mit de Rooms-Kattelieke Karke angeet, kan samen-evat wonnen mit vier uutspraken in 't Latien:

Solus Christus: Allinnig Jezus Christus

Jezus Christus, de Jonge van God en tegelieke God zelf, is de enigste hoeksteen veur de verlossing van de meens en is de enigste dee de meens mag anbidden.

Sola scriptura: Allinnig 't Heilige Schrif

Allinnig de Biebel geldt as 't Woord van God en enigste bron van 't geleuf.

Sola fide: Allinnig deur 't geleuf

De meens kan allinnig deur 't geleuf in Jezus Christus van zien zunden ered wonnen.

Sola gratia: Allinnig genaode

Verlossing is een gave van God dee-j verdienen kunnen, mar dee allinnig via Jezus Christus verkregen kan wonnen deur 't geleuf.

Streumingen

Der bin verschillende protestanse streumingen:

Internasionaal

• (Evangelisch) Lutheranisme
• Calvinisme
• Anglicanisme
• Pienkstergemeentes
• Metedisme
• Baptisme
• Presbyterianisme

In Nederlaand

In Nederlaand is de Protestanse Karke in Nederlaand 't grootste protestanse karkelijke genootschap dit wanen eers de Nederlaanse Hervormde Karke, Griffermeerde Karken in Nederlaand en Evangelisch-Lutherse Karke).

Binn disse streumings zeent ook nog wier nen machtigen hoop ofsplitsings ewes. Rechtevoort is t gerefformeerd protestaantisme, woer at ongevear 20% van de Neerlaandse bevolking tooheurt, in 5 heuwdgroepn te verdeeln:

• vriejzinnigen:
  • Protestaantse Koarke in Neerlaand
    • Verenige van vriejzinnige Hervörmden
  • Remonstraantse breurskop
• Midln-orthodoksie:
  • Protestaantse Koarke in Neerlaand (vroger Hervörmde Koarke in Neerlaand)
• Modern-Gerefformeerdn:
  • Protestaantse Koarke in Neerlaand (vroger Gerefformeerde koarkn in Neerlaand)
  • Vuurt-ezatte Gerefformeerde koarkn in Neerlaand
• Orthodoks-gerefformeerdn:
  • Protestaantse Koarke in Neerlaand
    • Konfessionele Verenige
    • Konfessioneel Gerefformeerd Beroad
  • Gerefformeerde Koarkn Vriej-emaakt
  • Neerlaands Gerefformeerde Koarkn
  • Kristelik Gerefformeerde Koarkn
  • Gereformeerde Koarkn Hersteeld.
• Beveendelik Gerefformeerdn:
  • Protestaantse Koarkn in Neerlaand
    • Gerefformeerdn Boond
  • Hersteeld Hervörmde Koarke
  • Kristelike Gerefformeerde Koarkn
    • Bewoart t Paand
  • Gerefformeerde Gemeentes
  • Gerefformeerde Gemeentes in Neerlaand
  • Gerefformeerde Gemeentes in Neerlaand (Boetn verbaand)
  • Oold-Gerefformeerde Gemeentes in Neerlaand
  • Vriej Gerefformeerde Gemeentes

Verwant:

• Baptisten
• Evangelische gemeentes
• Pienkstergemeentes

De Beveendelik Gerefformeerdn wordt in Tweante en Sallaand vake fienn eneumd, umdet ze zik zo fien en strikt an de regels van de koarke en n stoat hooldt. Vuur völle leu oet Tweante is dit zelfs nen biejnaamn vuur alle inwonners van Riesn ewördn, umdet dr doar zovölle van wont. Mear de gerefformeerdn zelf zöalt disn naamn nooit vuur zikzelf gebroekn, umdet dr nen negatieven klaank anzit. Vearder zitt dr nog wat in Maarkel, Deepn, en völle Oold-gerefformeerdn in Vjenne.