Wikipedia

Verskil tüsken versys van "Feodalisme"

Geskydenisse interaktiv döärsöken
← vöärige wysigingvolgende wysiging →
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
VisueelWikitekst
CarsracBot (Oaverleg | bydragen)
bots
1.641 bewerkingen
NaegelBot (Oaverleg | bydragen)
bots
7.566 bewerkingen
K Bot: autematies tekse vervungen (-lijk +lek)
Regel 1:
Et '''feodalisme''' of den '''feodaliteit''' (van et [[Latien]]sen ''feudum'' of ''[[heerlijkheidheerlekheid|leen]]'') is nen begrippe in de n[[geskiedswetenschop|geskieds-]] en [[rechtswetenschop]] en in den [[socioalen wetenschoppen]] woarin nen moatschoppeleken orde wödt beneumd. Et geet oaver et in leen geaven van gebeeden woar nen onderlingen verplichting tot trouw, bi-jstaand en et betoalen van schattingen teggenoaver stoand. Et weurd ''feodalisme'' wöd in den [[middeleeuwn]] nog neet ebruukt. Tiedens den [[Fransen revolusie]] wöd den beneuming in slechte zin ebruukt. Den rundumme 1789 in zwang ekommen uutsproak ''Féodalité'' beskref den deur et leenstelsel ontstoane staandenmoatschopi-je mit heur veurrechten.
 
[[Karl Marx]] bruukten den beneuming feodaal um den produktieverholdingen an te geaven dee bestoanden tussen den tied van den [[sloaverni-j]] en den tied van het (vröge) [[kapitalisme]].
==Begin==
Anvankeliek wödden de [[heerlijkheidheerlekheid|lenen]] deur den [[Könning]] an rieken - veural uut et [[kriegsmacht|leager]] - veur nen bepoalden tied in bruukleen of-estoan. Den leenkearl legden nen eed (''[[foedus]]'') of dat hi-j et gebeed in name van den könning zol regieren en dat hi-j den könning in geval van krieg met zien kearls op et slagveld bi-j zol stoan. Den band tussen leenkearl en leenhere was tweeziedig : an den ene kante stoanden zie mekaar bi-j, én in doad én in et zelfbeeld van den feodale heern en leenkearls en an dee andere kante hadden de edelleu nen romantiesen opvatting van hun toak en plicht woarin unveurweerdeleke trouw en zelfopoffering nen groten rolle spölden. Dat dizzen ideale, in völle [[Roman (literatuur)|romans]] beskreaven ridderlekheid, volstrekt neet mit den warkelekheid oaveren kwam, deed doar neet völle toe.
 
Doar bestoand nen uutgebreiden [[gewoonterecht]] dat dee rechten en plichten van den [[leenhere]] (den vörst) en den [[leenkearl]] (den kearl dee nen gebeed in beheer ontving) reagelden. In [[West-Francië]] gingen in den löp van den 9den eeuwe völ edelleu zich echter steeds unofhänkeleker opstellen, en greujden hun gebeeden uut tot feitelek unofhänkeleken vörstendommen dee zie deur verarving (trouwen met arfdochters) en krieg probierden te vergroten. Dee tiedeleken eerd van et leen kwam in et gedrang deur et streaven noar arfelekheid van dee leenkearls en et brgip was dusdoanig algemeen dat den könning doar met zien beperkte middelen neet good teggen op kon treaden. Et deur keizer [[Karel de Kale]] in [[877]] uutgeveerdigden [[Capitulare van Quierzy]] gaf den arfelijkheidarfelekheid nen wetteleken groand.
 
In Duutslaand wisten de [[Liudolfingen|Ottonen]] dizzen toostaand teggen te holden deur biskhoppen te beneumen met wealdleken machte, den [[investituur]]. Pas in [[1037]] bevestigden keizer [[Koenraad II van et Heiligen Roomsen Riek|Koenraad II]] veur Italië et rechte van arfelekheid in den [[Constitutio de feudis]]. Den beschuldiging van [[simonie]], veural deur [[paus Gregorius VII]], leidden tot den [[investituurstried]]. Mit et [[Konkordoat van Worms]] van [[1122]] kwam doar an dizzen toostaand veur nen groten dele ne ende en betekkenden nen duudeleken antasting van et gezag veur den Duutsen Keizer.
Regel 36:
Tiedens den [[Renaissance|renaissance]] verloar et feodalisme völ invlood in West-Europa. Steeds meer lenen veelen in de hende van steeds minder adelleken families deur verarving. Zo hadden Vlaonderen, [[Hollaand]] en [[Hartogdom Luxemburg|Luxemburg]] eursprönkelek ieder hun eigen [[Graaf (titel)|graaf]] of [[groothartog]], moar uutendelek was dat deezelfden kearl. Uutendelek ontstoanden doardeur mangsmoal twee grote bondgenotschappen in de vörm van nen lappendeaken dee mekaar de machte bestreaden zoas den [[Hoeksen en Kabeljauwsen twisten|Hooken en Kabeljauwen]] of - in [[Engelaand]] - den [[Huus Lancaster|Lancasters]] en den [[Huus York|York]]s. Rundumme [[1500]] was et feodalisme tot zien bloodigen endstried ekommen en waren doar wier könningen dee prbierden hun [[absolutisme|absoluten machte]] te herstellen. Den adel blef mangsmoal wal bestoan, moar wöd tot höfadel in-ekrompen.
 
Formeel wödden dee feodale rechten ofgeschaft deur den invlood van de [[Fransen Revolusie]] en den doaropvolgenden Fransen bezetting van delen van Europa. Met noame [[Napoleon Bonaparte|Napoleon]] hef bie-edroagen tot et bestuurleken systeem zoas wi-j dat teggenwoordig kent, mit [[gemeente|gemeenten]] in ploats van [[heerlijkheidheerlekheid|heerlijkhedenheerlekheden]], [[departement]]en in ploats van op feodale groafschappen en dergeleken egroanden proveensies, enzowieters.
 
In Midden- en Oost-Europa blef et feodalisme echter nog längen tied bestoan. In [[Ruslaand]] wöd dit pas in [[1917]] officieel ofgeschaft.
Van "https://nds-nl.wikipedia.org/wiki/Feodalisme"