Verskil tüsken versys van "Hamaland"

'''Hamaland''' was nenn [[Groafschap]] van et [[Karolingen|KarolingiesenKarolingiese Riek]], dat later an-eduud wödtwodden as nen [[gouw (Germoans)|gouw]]. Den naomname verschientverscheen in dende 9den9de eeuwe veur et eerst in geskreaveneskreaven bronnen. Hamaland wödt ok wal in verband ebracht mitmet den [[Germoanen|GermoansenGermaansen]] stam derde [[Chamoaven]], deeden veur et letstlest teggen et endende van dende 4den4de eeuwe in [[RomiensenRomiense Riek|loatlaat-romiensenromiense]] brönnenbronnen veurkump. DoarMoar der zit tussen dende beskrieving van dende Chamoaven en et verschienen van den noamname Hamaland echter nenn gat van ruum veer eeuwn, woarin ok dende [[grotengrote volksverhuuzingvolksverhuzing]] hef ploatsplaats-evonden hef. Et is bekandbekend dat dende Karolingen woar meugelek gebruuk hebt emaakt van bestoandenbestoande strukturen, moar of Hamaland al dan neet zienziene wortels hef in dende tied van dende Chamoaven, vültvölt dus neet zunder veurbehold te beweren.

==PloatsbepoalingPlaatsbepoaling==

Oaver den umväng van et groafschap Hamaland is lengen tied van alles beweerd dat den toets der kriteek neet kan deurstoan. DatEt groafschap strektenstrekken zich uut op beidenbeide ooversoevers van den [[Iessel (revier)]], van iets benoordennoordelek van [[Deventer]] noar et zuudenzuden hen. Et gebeed op den westeliekenwesteleken IssselooverIesseloever vörmdenvormden moar nen betrekkelek smallen strook längslangs den IssselIesssel. DenDe westgrenze kruusten den [[RijnRien]] rundummezon betjen bi-j [[Velp (Gelderlaand)|Velp]], paktenpakken et uuterstenuterste oosten van dende [[Betuwe]] met um doarnoa den RijnRien te volgen tot iets bezuudenten zuden van [[Emmerik]]. Vandoar leep de oostgrenze van Hamaland geliek mitmet dee tussen et [[Sticht Utrecht]] en et [[Bisdom Münster]], zoas dee sinds et ende van dende 8dene8ste eeuw warenwas trokkenetrokken en tot in dende 16den16de eeuwe zollenzol blieven bestoan. Hamaland kreg doardeur twee uutstulpingen noar et oosten, den enen tot veurbi-j [[Lochem]] en den anderen tot en mitmet [[Deutekem]]. Tussen dee twee uutstulpingen versmalden et en bereikten zienziene kleinstenkleinste breedte ter heugte van [[Steenderen]] op den oosteliekenoosteleken en [[Eerbeek]] op den westeleken IssselooverIesseloever. Den
Oaver den umvang van et groafschap Hamaland is lange tied n hoop enöäld dat neet woar blek te wean. De opvatting (Heidinga tröggriepend op oldereeerdere sckrievers) dat Hamaland westweerts ooit ens dende [[Veluwe]] en [[Flethite]] hef umvat, berust op misleazing van nenn skrift uut [[855]], terwijlen dende gedachte (Wirtz, ok op groand van oldereeerdere sckrievers) dat Hamaland zich oostweerts tot in et Münsterlaand zol hebben uut-estrekt, tröggeetkump opvan nenne völ te ruumenrume annoame van nen 12den12de-eeuwsen kroniektekstekroniektekst.

HetEt groafschap Hamaland in zien hierboaven egeaven umvängumvang umvatten dende oldere gouwen Islo/Hisloa, den 'Iesselgouw', in et noorden en den gouw Leomericke ([[Liemers]]) in et zuudenzuden. BeidenBeide oldere gouwnoamengouwnamen bunt verdroangenverdrongen eraakt deur den naomname Hamaland. Nen gouw was nen soamenhängendsamenhangend bewonningsgebeed, nen ''streek'' zeg moar. Neet ungebruukelekungebrukelek in dende rieksorganisasie van dende Karolingen was dat twee gouwen in éneéen bestuurlek district, nen groafschap, wöddenwodden soamensamen-ebregebrach. Dat liektlik dus ok veur Hamaland op te goan.

==DenDe graven van Hamaland - 9den9de en 10den10de eeuwe ==

DenDe graven van Hamaland beheurden in dende 9den9de en 10den10de eeuwe tot et geslacht van dende [[Meginharden]]. In et joar [[800]] is nen gravegraaf Wrachari groandeigenoar in [[Wichmond]] in den Iesselgouw. Vermeudelek deezelfdendenzelfden Wrachari, toon nog genegin graaf, wödt doar ok al in [[794]] geneumd. Hi-j was den zunnezönne van nen zekeren Brunhari en had zelf nen zunnezönne Meginhard. DeeDen noamname kump later nog enkelen paar kerenmoal veur in et HamalandsenHamalandse gravenhuus, zodat doarder nen gooden kans is dat Wrachari in 800 gravegraaf van Hamaland was - helemoal zeaker is dat wier neet. Vanwaege deeden noamname Meginhard wödt dat gravenhuus ok wal an-eduud as de nMeginhardenMeginharden, moar ok den noamname 'Brunharingen' noar Wrachari's zien vader is wal ebruukt.

In denet al geneumdeneneumde skrift uut 855 blek ene Wichman graaf in Hamaland te wean. Zien verwantschop mitmet Wrachari en Meginhard is annemmelek moar steet neet vaste. Noa Wichman volgt doarder nen Meginhard deeden in 881 neet meer in leaven is. Zien duudelekendudeleke verwantschop met Wichman van 855 is ok neet helder. Wal is zeaker dat Meginhards zunnezönne, Everhard Saxo, zien vader opvolgden. Everhard wödwodden in 898 vermoord deur den Frees Waldger, zunnezönne van [[Gerolf van Hollaand|Gerulf]] uut et gravenhuus dat deurgoans dende Gerulfingen wödt eneumd en woarvan et laterenlatere HollaandsenHollandse gravenhuus in rechtenrechte liene ofstamden. Everhard Saxo leet in 898 twee minderjoarigenminderjoarige zunnenzöns nao, Meginhard en Everhard. Doarum ging dende opvolging in 898 noar Everhards breur, alwier nen Meginhard. Toon Saxo's zunnezönne Meginhard op joarenleaftied ekommen was, hef hi-j dende groafschappen van zien vader ovaeroaver-enommen. Dat is woarschienlek al ebeurd rundumme 915. In 921 hebt wi-jis Meginhard nen tiedjen in beeld. Hi-j is dan gravegraaf.

DebDen anderebanderen zunnezönne van Saxo, Everhard, trouwden op nen unbekand tiedstip mitmet vrouwe Amalrada, volle zuster van [[Mathildis van Ringelheim|Mathilde]] dee in 909 mitmet den hartog van [[Hartogdom Saksen|Saksen]], [[Hendrik de Vogelaar|Hendrik]], was etrouwd. Hendrik wödwodden in 919 könning van [[Oost-Franki'je]] en Everhard dus könningszwoager. Uut et trouwen van Everhard en Amalrada stamden in elk geval twee zunnenzöns: den geesteleken [[Diederik van Metz|Diederik]] deeden in 965 biskoppebiskop van Metz wödwodden en nen veuroanstoandenveuranstoanden roadskeralroadskearl van dende könningen/keizers [[Otto I van et HeiligenHeilige RoomsenRoomse Riek|Otto I]] (regierden tussen 936-973) en [[Otto II van et HeiligenHeilige RoomsenRoomse Riek|Otto II]] (973-983) was, en wier nen Everhard vanwoarvan weeniks wi-jmeer wieterbekend niks wettenis dan dat hi-je nen zunnezönne Everhard had dieeden in 978 op 10 joarigenjoarige leaftied bi-j zien hereheer-onkel Diederik in Metz den laetstenlessten aosem uutblees.

Den gravegraaf Meginhard deeden dus vermeudelek in 915 an et bewind kwam in Hamaland en dee anderenandere groafschappen van dende familie (Salland, Veluwe, Drenthe, Hunsingo plus Fivelgo en denkelek ok et Gooi van vandage (Naardingerlaand) zuudoostelek van Amsterdam) hef zich in 938-939 vergaloppierdvergaloppeerd deur met te doon an nen opstand teggen könning Otto I deeden under leiding stoand van Otto's breur [[Hendrik I van Beieren|Hendrik]] en Otto's zwoager [[Giselbert II van Maasgouw|Giselbert]], hartog van Lotheringen. Otto I wist dieeden opstand neer te sloan. Doarnoa trof hi-j dende rebellen mit vegelding. StandoardStandard waren dat: In beslagnoamebeslagname van bezittingen, intrekking van riekslenen en untzettingoetzetting uut ambten zoas dat van gravegraaf. Dat oaverkwam ok Meginhard van Hamaland. DeeDen is noamelek rudnummerundumme 955 oaverleaden op den Elterbarg, dende verbliefsploatseverbliefsplaatse van zien zunnezönne Wichman deeden doar nen 10 joar later nen kanonikessenstift zol vestigen. In et dodenbook van dat stift wödt Meginhard wal herdacht moar zunder graventitel. Hi-j was dus génegin gravegraaf meer toon hi-j stierf.

=== GenoadeGenade ===

In 944 hef Otto I vervolgens et HamalandsenHamalandse gravenhuus wier in genoadegenade an-enommen - miskien wal op veursproak van zienziene tante Amalrada, dat wetten wi-j neet. Meginhard blef ambteloos burger moar zienziene 2 zunnenzönnen uut twee opvolgendenopvolgende trouweri-jen kreggen elk nenn deledeel van zien vröggerenvroggere groafschappen: den oldsten, Everhard, wödwodden gravegraaf in Salland, Drenthe en Hunsingo/Fivelgo, den jöngstenjongsten, Wichman, in Hamaland, dende Veluwe en woarschienliek ok et Gooi. Verdeal en heers was dus dende tieding. Beiden kreggen ok nen [[burcht]] uut et vaderlek arfgood dat vanof 939 in beslag enommen was ewest moar in 944 geheel of deels zol wean trög-egeaven: Wichman kreg den burcht op den Elterbarg, Everhard deeden in Zutfent - nenne verdealing noord-zuud net as bi-j dende groafschappen.

Everhard hef moar éne (oaverleavendenoaverleavende) arfdochter ehad, ene Averarda, dee in den löp van dende joaren-950 trouwden mitmet [[Godfried van Verdun]], den kearl dee in dende joaren 985-987 zienzienen bi-jnoamjname 'den GevängeneGevangene' verdeenden deurdat hi-j dik 2 joar in WestfrankiesenWestfrankiese gevängenschapgevangenschap is vast-eholden. Averarda oaverlead vermeudelek al in 961 mitmet noaloating van nen zunne en nenn dochtertjen. Godfried trowuden et joar doarop mitmet Mathilde 'Billung', weduwe van den vrögvrog oaverleaden Vloamsen gravegraaf [[Boldewien III van Vloanderen|Boldewien III]], den zwoager van Wichman 'van Elten'.

Wichman, dus den jöngeren zunne van den rebel Meginhard van 938-939, trouwden noameleknamelek rundumme 947 mitmet dende VloamsenVloamse gravendochter Liutgard, zuster van Boldewien III. Zi-j oaverlead in 962 op dende leaftied van rundumme 27 joar. Uut dat trouwen kent wi-jbunt 3 kinder bekend, inop de riege van geboarteriegegeboarte Adela, Liutgard en Wichman (jr.). Kleinen Wichman stierfsteerf woarschienlek in 965 of 966 op dende leaftied van good zeavenzeuven joar. Doarmet wödwodden dende veurtzetting van et geslacht in mennelekenmanneleke liene of-ebrokken, want vader Wichman, howal toon rundumme 35 joar old, toaldenkek neet oet noar nenne tweedentweede trouweri-je: hi-j bouwden zienzienen burcht um tot et kanonikessenstift te Hoog-Elten, dat in 968 al in bedrief was. Van dende 12den12de-eeuwseneeuwse stiftskarke dee dende deur Wichman in dende laoterenlatere joaren-960 ebouwden verving, is nenn deledeel (hetet schipskip) nog anweazig op den Elterbarg. Et letsten tekken van leaven dat wi-j van Wichman hebt, kump uut december 973.

NenEen anzeenlek deledeel van zien vermeugen schonk Wichman an zien geleufsziene stichtinggeleufsstichting. Zien dochter Adela veulden zich doardeur alderbastend benoadeald en hef zich der tientallen joaren doarteggenteggen verzet, en slagen uutendelek - in 996 - mit sloagen. Doaroaver meer op etde bladziede [[Adela van Hamaland]].

==DenDe graven van Hamaland - elfdenelfde eeuwe==

DenDe groafschappen van Wichman bunt heugstwoarschienlek wal oaver-egoan op zienzienen schoonzunneschoonzönne Immed, eersten echtgenoot van Adela, en doarnoa op huneuren beider zunnezönne Diederik. Den letsten is in april woarschienlek van et joar 1017 oaverleaden mitmet noaloating van twee dochters. DenDe oldste doarvan trouwden heugstwoarschienlek mitmet den zunnezönne [[Godfried den Kinderlozen|Godfried]] van den al geneumdeneneumden Godfried 'den Gevängene' uut deenszien tweedentweede trouwen. DeeDen zunne Godfried was in dende jaoren 1012-1023 ok hartog van Nederlotheringen. Toon hi-je in 1023 zunderzonder kinder oaverlead, wödwodden hi-j as hartog en gravegraaf op-evolgd deur zienzienen jöngstenjongsten breur [[Gozelo I van Verdun|Gozlin]] (roopnoamroopname Gozelo). In 1033 wödwodden Gozlin ok nog ens an-esteld as hartog van Opperlotheringen, moar dat hef hi-j nog bi-j zien leaven oaver-edoan an zienzienen oldsten zunnezönne, [[Godfried II van Lotheringen|Godfried 'mitmet den BeerdBoard']]. Toon Gozlin in 1044 ovaerleadoaverlead, had 'den BeerdBoard' eigenlekeagenlek rechterecht op dende opvolging, ok in Nederlotheringen, moar könning [[Hendrik III van et HeiligenHeilige RoomsenRoomse Riek|Hendrik III]] ontheeld himum dat en gaf et an den jöngerenjongeren zunne van Gozlin, [[Gozelo II van Neder-Lotheringen]]. Godfried 'mitmet den BeerdBoard' kwam toon in opstaand en raakten doardeur in 1046 zienziene ambten kwiet.

DenDe vri-j ekommen groafschappen bunt toon deels bezet deur den zunnezönne van dende jöngerenjongere dochter van Diederik van Hamaland, den zunnezönne dus van Adela en Immed. Dee dochter heetten Bava en raakten etrouwdetrouwden mitmet nen Gerard bi-jgenoamd 'Flamens' ('den rossigen'). Uut dat trouwen sprotenkwammen tenminsteminstens 2 zunnenzöns, nen Gerard en nen Diederik. Toon Godfried 'mitmet den BeerdBoard' in 1046 uut zienziene groafschappen wöd ezet wodden, hef deeden zunne Gerard zich künnen nustelennöstelen op dende Veluwe, in Teisterbant (Tieler- en Bommelerweerd, nenn groafschap dat Diederik van Hamaland mitmet zien trouwen had an-ekreagen) en in dende Betuwe. Dat letstenleste was nenn groafschap dat uut dende familie van Immed stamden, net as dende Hetter- en Duffelgouwen (teran weerskantenweerszieden van dende Rijn bezuudenbezuden Hamaland). Den Hettergouw woarin o.a. dende ploatsplaatse [[Geldern]] ligt woarnoar et gravenhuus van [[Gelre]] zich loaterlater ging neumen, en vermeudelek ok wal den Duffelgouw, hef deezelfdendenzelfden Gerard pas noa 1063 künnenoaver können oavernemmennemmen, net as ruwwegrowweg in deezelfdendeezelfde tied et zuidelekenzudeleke deledeel van Hamaland.

Dat den 'Flamenses' op deeden Hettergouw (en Duffelgouw) én op zuudelekzudelek Hamaland nenn tiedjen mösmos wachten, kwam umdat doarder zich veur 1046 andere leu zichenösteld hadden enusteld. ZuudelekZudelek Hamaland is vermeudelek in 1026 vergeaven an nen gunsteling van könning [[Koenroad II van et HeiligenHeilige RoomsenRoomse Riek|Koenroad II]], nen zekeren Werner. Dat kon gebeuren umdat Gozlin I zich in 1024-1025 heavig verzetten teggen Koenroads troonsbestieging. Toon hi-j tenslottean et lange leste mitmet kerstmaskarstmisse 1025 bakzeil hoaldenhaalden, hef hi-j enn paar offers möttenmotten brengen: könningsgunsteling Werner kreg hi-j as leengraveleengraaf in zuudelekzudelek Hamaland op-edrongen, in Hunsingo-Fivelgo kreg hi-j nen halfbreur van könningin Gisela in deezelfdendenzelfden toaktaak gopop-edraogenedroagen. Werner hef zich neet ebrendebrand an den opstaand van Godfried 'mitmet den BeerdBoard' en hoofden doarumme zien ambt neet op te geaven: hi-j blef dus woar hi-jt e was. Pas noa Werners oaverlieden kon dende grafelekheid in zuudelekzudelek Hamaland deur den 'Flamenses' in-enommen wöddenwodden. Dat is ok gebeurd, want in 1085 wetten wi-j dat zie zich doar intussen hadden künnenkönnen nustelennöstelen.

In den Hettergouw (en vermeudelek ok wal Duffelgouw) zat et eigenl3k net zo. Doar mötmot al veur 1046 ennen leengravwleengraaf van Godfried 'mitmet den BeerdBoard' anweazig ewest wean, nenen zekeren Godschalk deeden ok leengraveleengraaf van noordelek Hamaland was. Godschalk hef net as Werner ofstaand enommen van dende rebellie van Godfried 'mitmet den BeerdBoard' en kon dus ok zien ambt beholden. Ok doar mossen den 'Flamenses' wachten totdat Godschalk den letstenlesten aosem had uut-ebloazen. Dat gebeurden in 1063 en in 1067 zeet wi-j dan inderdoad nen Gerard 'Flamens' as gravegraaf in den Hettergouw.

In noordelek Hamaland ging et wat anders. Ok doar was Godschalk al veur 1046 leengraveleengraaf van 'den BeerdBoard' en blef netjes op zien plek zitten, moar könning [[Hendrik III van et HeiligenHeilige RoomsenRoomse Riek|Hendrik III]] gaf dat groafschap noá dende ofzetting van Godfried 'mitmet den BeerdBoard' an den Utrechtsen biskoppebiskop. In dee schenkingsacteschenkingsakte is dende begrenzing van dat noordelek Hamaland nauwkeurig umskreaven. Doaruut blek dat et totalentotale Hamaland dat wi-j boaven ofgrensden, in tweeën is eknipt woar et op zien smalst was, längslangs dende liene Steenderen-Leuvenheim-Eerbeek. Deur dee schenking van 1046 wödwodden Godschalk dus leengraveleengraaf van [[Bernold]], den biskoppebiskop van Utrecht in dat noordelekennoordeleke Hamaland.

Toon Godschalk in 1063 stierf, is zienzienen onkel Otto (bi-jgenoamd 'den Rieken') um in dat noordelekennoordeleke Hamaland op-evolgd. Dat den 'Flamenses' hier neet op et toneel kwam, hefkump woarschienlek zien eurzoak in et feit datdeurdat Godschalk deur zien trouwen nen grootgroandbezitter van betekkenis in datet noordelekennoordeleke Hamaland was ewöddenewodden. ZienZiene echtgenotevrouwe Adelheid was noamelek nenne achterkleindochter van Godfried 'den GevängeneGevangene',. deurDen deensziene dochter Ermgard etrouwdtrouwde mitmet enenen Otto van Hammerstein, huneure dochter Mathilde etrouwdtrouwden mitmet den 'Ezzune' Ludolf, dee soamensamen dan den olders van Godschalks Adelheid waren. Deur dizzen weggeweg kreg Godschalk et arfgood in hende van den halfbreur Everhard van Wichman 'van Elten'. Dat was tenslotte deur Everhards arfdochter Averarda bi-j Godfried 'den Gevängene' beland en is längslangs etde hier geschetstenbeskrevven arfloatingskanoaloaverarving bi-j Adelheid terecht-ekommen. Tot dat arfgood beheurden zeker den burcht Zutfent, moar ok anzeenlek groandbezit in dende umgeaving doarvan. DeeDen toostaand van oaverwicht in dat noordelekennoordeleke Hamaland zol doarder too eleid hebben dat Godschalk en zienziene noazoaten zich doar hebt künnenkönnen handhaven. HunEure verbliefploatseverbliefplaatse was [[Zutfent]], woarnoar et groafschap heanig an eneumd raakten. Nog altied heet dende streekstreake dee vröggervrogger noordelek Hamaland oostelek van den Iessel was: 'dende Groafschap' noar et [[Groafschap Zutfent]].

DeDen noamname Hamaland kump an et endende van dende 11den11de eeuwe veur et letstlest in bronnen veur.

==LetstenLetste literatuur==