Verskil tüsken versys van "Fraankiese Riek"

[[Bestaand:Frankish Empire 481 to 814-de nl.svg|right|thumb|400px|Kaort van 't FraankiescheFraankiese Riek]]

't '''Fraankiese Riek''' (Latiens[[Latien]]s: ''Regnum Francorum'', (Keuninkriek der [[Franken|Fraanken]]); later ''Imperium Francorum'', (Keizerriek der Fraanken) waar 'n gebied dat deur de Fraanken wed bestuurd tussen de 3e en de 10e eeuwe en al snel uutgreuien töt 'n grootmacht. 't Fraankiese Riek wed bestuurd deur 't riek in subkeuninkrieken onder te verdèlen, iets wat de [[politiek]] nog eeuwen zol beheersen. De verdeling van 't enorme riek nao de dood van de heerser waren echter nog ingriepender en de resultaoten bint töt de dag van vandage te zeen. Zo wed 't Riek in 843, nao de dood van Lodewijk[[Lodewiek de Vrome]], deur 't [[Verdrag van Verdun]] verdeeld onder zien drie zeuns. Hieruut zol in 't westen [[Fraankriek]] onstaon en in 't oossen 't [[Heilige Roomse Riek]] wat uutendelek [[Duutslaand]] zol wödden. Mede deur toedoen van disse twi'j grote rieken had 't [[Middenriek]] dat van de [[Noordzee]] töt de [[Middellaanse Zee]] löp meuite um zich völledeg te ontwikkelen. Bi'j 't [[Verdag van Meerssen]] uut [[870]] wed 't Middenriek verdeeld onder 't Westelek en Oosselek deel, maar zol hier nooit helemaole bi'j gaon heuren. Hieruut zollen uutendelek [[Nederlaand]], [[België]], [[Luxemburg]], [[Zwitserlaand]] en [[Italië]] veurtköm.

De Fraanken waren oorsprönkelek 'n verzaom'ling van [[Germanen|Germaonse]] stammen ten noorden en oossen van de [[Nederrijn]] die vanof 257 Romiens groondgebied binnenveulen. De Fraanken waren lange nie de ienigse stam die 't Romiens gezag ondermijnden en 't Romiense Riek had dan ok de grootse meuite um ze trugge te dringen. Zulfs de zeeën waren nie veilig vanwège de pirateri'je van de Fraanken. Maar de Fraanken waren ok 'n veurdeel veur Rome want ze waren bruukbaar as huursoldaoten tègen aand're stammen. In 358 krègen de Fraanken dan ok toestemming van de [[Keizer Julianis]] um zich as ''foederati'' (böndgeneuten) op Romeins gebied in de [[Scheldevalli'je]] en tussen de grote revieren te vesteggen, met name in [[Toxandrië]].

De staotus van de ''foederati'' gaf de anwezegheid van de Fraanken 'n legetiem tintie, maar in warkelekheid hadden de Romeinen weinig te zeggen over woor de Fraanken zich wollen vesteggen. De Fraanken naomen de vri'jheid um de gèven toestemming iets ruumer te interpreteren en bezèten al snel de hele previnsie Germanie Inferior ('t hele huudege Nederlaand benèden de revieren, België en 't huudige Rijnlaand), woorbi'j de Romeinse en geromantiseerde bewoners op de vlucht gung of wedden onderwörpen an de ni'je Fraankiese elite. Hun machtscentrum vesteggen ze in de stad [[Doornik]]. Hun expansie richten zich vervölgs verder op 't nog stieds welvoorende gebied in 't zuuden, en zo veroveren de [[Merovingen|Merovingiese]] keuning g'liedelek an [[Gallië]] töt an de [[Seine]].

Met 't bestiegen van de Fraankiese troone deur [[Merovech]] in [[447]] begunt de [[Merovingiese dynastie]] die 't Fraankiese Riek töt 751 zol regeren. Het duren echter nog töt 482, 't joor woorin de beruumde keuning [[Clovis]] de Fraankiese troone besteug, dat alle Fraanken onder iene leider verenegd waren. Hi'j wös zien Fraankiese tegenstaand'rs te verslaon en wön doormet de alleenheerschappi'je. Tien joor nao 't ofzetten van [[Romulus Augustulus]] as leste Romiense keizer in West-Europa verslöt Clovis in 486 de 'Romiense generaole' [[Syagrius]] (eigelek 'n plaoselekke kriegsheere) bij [[Lutetia]], 't huudege [[Paries]], zodat de rest van Gallië in zien haanden vul. Dit gedeelte van 't riek wödt [[Neustrië]] ('t ni'je laand) enuumd en 't olde, oorsprunkelekke gebied in de Nederlaanden en an de [[Rijn]] [[Austrasië]] ('t oostelekke laand). Clovis brach zien hofholding over naor Lutetia (Paries) en 't hele gebied van Gallië arft uutendelek de name "Francië" van hun ni'je heersers. Paries is sinds Clovis ok 't bestuurlekke centrum van Fraankriek.

De veroveringen van Clovis bint echter verre van veurbi'j as hi'j rönd 496 de [[Alemannen (volk)|Alemannen]] verslöt. Hiermet veroverden de Fraanken gebieden die Rome nooit in haanden wös te kriegen. Onder invluud van zien Bourgondiese gemalin [[Clothilde]] bekeren Clovis zich töt 't [[Christendom]]. Clovis’ besluut um te kiezen veur de [[Katholieke Karke]] in plaos van 't [[Arianisme]], zo as de mieste Germaonse stammen had edaon, was van groot b'lang. Hierdeur kon e rèkenen op de steun van de Gallo-Romiense aodel en de Katholieke Karke tègen de ‘heidense’ Arianen; de christelekke variant die de mieste aand're Germaonse stammen anhung.

Tègen 502 waar de verovering van al 't gebied van de Alemannen zo goed as compleet, met enkele gebieden die bescharmd wed deur de [[Ostrogoten]] as uutzöndering. Eerder was [[Bretagne]] al töt overgave edwung hoewel 't 'n rèdelekke autonomie behöld. De leste verovering van Clovis waar [[Aquitanië]] dat e innam van de [[Visigoten]] in [[507]]. Allene de tussenköms van de [[Ostrogoten]] weerheuld de Fraanken d'rvan um 't gehele Visigotiese keuninkriek te veroveren. De campagne resulteren in 't Romiens consulschop van 't Oost-Romiense Riek veur Clovis wat de claim dat 't Fraankies Riek de opvölger was van 't West-Romiense Riek 'n groteren geleufweerdigheid gaf.

Toen Clovis in 511 starven wed 't riek völgs de [[Saliese Wet]] onder zien vier zeuns verdeeld: [[Theuderic I]] van Austrasië in Reims, [[Childebert I]] in Parijs, [[Chlodomer]] in [[Orléans]] en [[Chlotharius I]] in [[Soissons]]. Dit waar 'n proces dat de kömende eeuwen nog vaker zol veurköm woordeur 't Fraankiese Riek slechts tiedens körte periodes waar verenegd onder iene heerser. De consequentie van 't constant opdèlen van 't riek waar dat de Merovingen nie allene tègen hun vi'janden vöchen maar ok tègen mekare. Dit met uutzöndering van de periode 531-537 toen 't Fraankiese Riek weer grote gebieden wös te veroveren. 't Thurische[[Thuriese keuninkriek]] waar verwoest en 'n gedeelte wed veroverd. 't Bourgondische[[Bourgondiese keuninkriek]] wed tussen 532 en 534 veroverd en terwöl de Oost-Romiense Keizer tègen de Ostrogoten vöch, wed die edwungen um de over-eblèven gebieden van de Alemannen op te gèven en Provence of te staon an de Fraanken in ruul veur hun neutraliteit. Tegeliekertied wed Beieren edwung um de Fraanken as heersers te erkennen en wed de controle over Aquitanië verstarkt.

Echter, deur 't constant verdelen van 't riek waren d'r in feite drie verschillende Fraankiese keuninkrieken, Neustrië in 't westen, Austrasië in 't oossen en Bourgondië in 't zuuden. Raandgebieden as Bretagne, Aquitanië, Alemannië, Thüringe en [[Beieren]] proberen vake hun onofhaankelekheid trugge te kriegen en de constante burgeroorlogen[[burgeroorlog]]en tussen de Merovingen gaven hen daor ok meerdere mogelekheden veur. De Thuringers wed onofhaankelek nao de dood van Dagobert I in 639. Aquitanië weigerde de heerschoppi'je van de Merovingen te erkennen nao de moord op Childeric II in 675 en de autonome regio’s van Bretagne en Beieren wös zichzulf van de Fraanken te bevri'jden an 't ende van de zeuvende eeuwe. Alemannië berijkte heur onofhaankelekheid in 709-712. De veroveringen die in die tied wed behoold veulen in 't niet bi'j de gebieden die van 't riek wegveulen. Een paar kleine gebieden in de Alpen wed veroverd op de Longobarden in 575 en West-Frieslaand wed in 689 onder de vuute elopen, maar net as aand're raandgebieden beheuld Frieslaand 'n zeker vri'jheid.

De Merovische keuningen voerden vulle oorlogen (vake onderlinge burgeroorlogen tussen Merovingische familielèden um de heerschoppi'je over 't hele Frankiese riek) en vulle van die keuningen störven op 't slagveld of ok dikwijls bi'j 'n moordanslag van concurrenten veur de troone veurdat ze 'n opvölger (zeune) hadden veurt-ebrach of aanders waar die opvölger vake nog 'n kind dat nog nie zulfstaandeg kon regeren. Zi'j verleuren doordeur nie allene laand maar ok macht. De post van Hofmeier of Major Domus wed gecreëerd um 't keuninkriek te regèren tötdat de keuningen volwassen waren, maar umdat 't 'n post waar die permanent bleuf en zulfs arfelek wed waren de Hofmeiers op den duur eigelek degènen die de echte macht hadden over 't Fraankiese Riek, zulfs wenneer de keuningen volwassen waren ewödden. Nao de [[Slag bi'j Tertry]] tussen de Hofmeiers van Neustrië en Bourgondië tègen die van Austrasië, [[Pepijn van Herstal]], wed Pepijn de alleenheerser over 't gehele Fraankiese Riek.

Pepijn van Herstal störf in 714 woornao zien zesse jaor old're kleinzeune, [[Theudoald]], de ni'je Hofmeier wed. De post die waar ecreëerd um 't Riek te besturen waar now zo machtig ewödden dat 't zulf ok deur jongeren kon wödden arfd hoewel zi'jzulf nog nie iens volwassen waren. Pepijns buutenechtelekke zeune, Karel Martel, accepteren dit echter nie en wed in Austrasië töt Hofmeier uut-ereupen. De legers van Theudoald en Karel bevöchen mekare tiedens de now uut-ebreuken [[Fraankiese Burgeroorlog (715-718)]] die Karel wös te winnen en maken zo de weg vri'j veur de dynastie der Karolingers, die de titel Keuning der Fraanken van de Merovingen zollen overnem. De völgende decennia stunden in 't tèken van oorlog: de Karolingers proberen de verleuren gebieden trugge te veroveren en de anvallen van de Arabieren of te slaon. Beide doelstellingen wedden ehoold. Zo wedden de [[Arabieren]] verslaogen deur [[Karel Martel]] bi'j de [[Slag bi'j Poitiers]] in [[732]] en wedden Thüringen, Alemannië en Beieren weer toe-evoegd aan 't riek in 744. De Fraanken namen ok bezit van de [[Balearen]] in [[754]] en veroverden [[Septimanië]] op de Arabieren in [[759]]. Aquitanië wed pas in 768 heroverd. 'n Alliansie met de Paus leidden töt twi'j succesvölle campagnes tègen de Longobarden in 754 en 756. Tegeliekertied wössen de [[Karolingers]] hun positie in 't Fraankiese keuninkriek te verstarken en Pepijn de Korte onttronen de leste Merovische keuning in 751 en löt zichzulf töt keuning kiezen. De tied van de Karolingers was now defenetief an-ebreuken.

[[Pepijn de Korte]] störf in 768 en löt 't starkse keuninkriek van West-Europa nao an zien twi'j zeuns, Karel de Grote en Karloman. Karloman störf echter al in 771 woordeur 't gehele riek in de haanden van Karel de Grote kwam. Toen de Longobarden de Paus opni'j bedreigden, besleut Karel de Grote um Italië binnen te vallen en zichzulf töt Keuning der Longobarden te kronen in 774. 't Langobardische hertogdom Benevento in Zuud-Italië erkende Karel de Grote echter maar veur körte periodes as keuning. In contrast met de snelle veroveringen in Italië stiet de langdurege en bloedige Saksenoorlogen die van 772 töt 804 zollen duren. Um 't verzet van de Saksen te brekken, löt Karel de Grote duuzenden ofslachten en deur 't gebied te herbevolken met Fraanken en Slaoven wös e uutendelek 't gebied onder zien macht te kriegen. Beieren, wat altied naor onofhaankelekheid had estreefd, wed in 788 deur de Fraanken annexeerd nao 'n mislukte poging um zich of te scheiden met hulp van de Longobarden en Avaren. Het riek van de Avaren, met 't machtscentrum in Hongarije wed verpletterd tussen 791 en 796 woormet de Slaoviese gebieden in Centraol-Europa onder Karel de Grote kwamen te staon. Oost-Frieslasnd wed veroverd in 784-785 en Bretagne erkende de Fraankiese macht in 799. De gevechten tègen de Arabieren waren echter minder succesvöl: hoewel Karel de Grote zien invloed wös uut te breiden töt an de reviere de Ebro in 812, veroverden de Arabieren op hun beurte de Balearen in 798.

De veroverde gebieden van [[Karel de Grote]] waren zo giganties dat 't volk miende dat hi'j het [[West-Romiense Riek]] in ere had hersteld. Wat zol leiden töt de kroning van Karel de Grote töt Keizer deur de [[Paus]] in 800. Maar de Fraankiese tradisie um 't riek op te dèlen tussen de zeuns van de keuning maken dat 't Fraankiese Riek maar veur èven waar verenegd. Het riek wed in staand eholden deur lucretieve oorlogen en plundertochten in naobi'j elègen laanden. Maar now 't riek zo waar uut-ebreid dat 't bi'jna alle rieke gebieden van [[West-Europa]] umvatte, waren de veuruutzichten op ni'je lucretieve plunderingen drasties of-enummen. En doordeur nam de loyaliteit van de aodel ok drasties of. Nao de dood van Karel de Grote in 814 zol 't riek dan ok instörten in verschillende keuninkriekies die op hun beurte weer waren verdeeld in feodale staoties.

Met uutzöndering van een succesvölle opstaand deur de Basken, anvallen van de [[Vikingen]] en Arabieren en Benevento dat zich kon ontrekken aan de Frankiese invloed, waar 't riek van Karel de Grote nog aorig intact töt 843. Ten zuuden van Beieren was zulfs 't Slaoviese [[prinsendom van Karinthië]] veroverd in [[828]]. Karel de Grote had nao zien dood 't riek onder zien zeuns willen verdèlen maar bi'j zien dood in 814 lèvende d'r nog maar iene, Lodewijk de Vrome. Lodewijk de Vrome arfde het hele riek met uutzöndering van Italië dat deur zien neef Bernhard wed regeerd, maar Lodewijk wös 'm in 818 te versloan. In tegenstelling töt zien va wol Lodewijk de Vrome de ienheid van 't FraankiseseFraankiese RiokRiek bewaren, hi'j gaf zien jongere zeuns dan ok hun eigen koninkrieken, op veurwaarde dat zi'j hun old're breur Lotharius I erkenden as Keizer. Disse vazalstaoten bestunden uut Aquitainië (Pepijn) en Beieren (Lodewijk), beide op-erich in 817. Een darde koninkriek, Zwaben, wed in 829 op-erich veur de jongse zeune Karel de Kale. Dat de jongere breurs niets meer dan vazallen waren van hun oldse breur waar een duudelekke breuk met de Frankiese tradisie. Een burgeroorlog kon dan ook nie uutblieven toen Lodewijk de Vrome in 840 störf. De burgeroorlog resulteren in het [[Verdrag van Verdun]] woorin het Fraankiese Riek in drie gedeeltes wed verdeeld. Lotharius kreug 't Middenrijk en beheuld de Keizerlekke titel hoewel e zien gezag over zien breurs verleur. Pepijn waar in 838 estörven en zien zeune Pepijn II vöch tevergiefs um zien va's keuninkriek te beholden, hi'j wed in [[852]] verslaogen.