Verskil tüsken versys van "Jiddisj"

'''Jiddisj''' of '''Jodenduuts''' (eigen naam: ייִדיש ''jidisj'' of אידיש ''idisj'') is eenn [[Germaanse talen|Germaanse taal]], deedie deur zwat dree miljoen [[jeuden|jodenmeensen]] over de hele wereld espreuken wönnnenwörden. 't Jiddisj gebruukgebruukt 't [[HibbreeuwseHebreeuwse alfebetalfabet]]. De naam kumpkömp van 't [[Middelhoogduuts]]e woord ''Jüd'', in 't Jiddisj ''jid'' ([[Jeuden|Jood]]). Der bin verschillende [[dialekt|dialekken]]en van 't Jiddisj. Eenn taalTaal die deen eenzelfdezelfde soort ontwikkeling mee-emaakemaakt hef is 't [[Ladino]] (Jodenspaans), marmer dan neetniet vanuut 't Duuts marmer vanuut 't [[Spaans]]. De verschillende variaanten van de taal wönnenwörden veural espreuken deur [[charedischcharedies jodendom|charedischecharediese jodenmeensen]], en dan veural in de [[Verienigde Staoten van Amerika|VS]], [[Verienigd Keuninkriek|Engelaand]] en [[Israël]].

De [[ISO 639-1]]-codekode veur 't Jiddisj is '''yi''' en de [[ISO 639-2]]-code is '''yid'''.

=== TredisioneelTradisioneel ===

;West-Europees Jiddisj (West-Jiddisj): disse variaant, deedie veur de oorlog deur veulveule NederlaanseNederlaandse jodenmeensen espreuken wönnenwördden, is zo goed as uut-estörvenuutestörven.

;Pools-Jiddisj: (oek bekend as "GalicischGalisies Jiddisj" of "Galitzer Jiddisj": Galitz = ene uut Oost-Europees GaliciëGalisië). Disse variaant wönnenwörden espreuken deur de anhangers van chassidischechassidiese bewegingen mit der oorsprong in [[Polen]], zoaszo as [[Belz]] en [[Bobov]]. Der zitten aorig wat SlavischeSlaviese woorden in.

;Hongaars- of JeruzelemsJeruzalems-Jiddisj: disse variaant wönnenwörden deur de lejen van de [[chareidischchareidies jodendom|chareidischechareidiese]] gemeenschap van JeruzelemJeruzalem espreuken, deedie al sinssinds ruum honderd jaor in JeruzelemJeruzalem woenen. Bieveurbeeld deur de anhangers van bewegingen zoaszo as [[Toldos Aharon]], [[Dushinsky]] en [[Neturei Karta]]. JeruzelemsJeruzalems-Jiddisj lieklik naor veule op 't Duuts, en hef zien oorsprong in 't Hongaars-Jiddisj. De verwantschapverwaantschap tussen Hongaars-JiddischJiddisj en Duuts kumpkömp deur 't feit dat Duuts naosnaost Jiddisj de meest gebrukenmeestgebruukten taal onder Hongaarse jodenmeensen was.

;Litouws- en RussischRussies-Jiddisj: (oek bekend as "Litvak Jiddisj": Litvak = Litouwer). Dissedisse variaant wönnenwörden deur eenn deel van de [[Litouws jodendom|LitvisheLitouws]] (Litouwse) [[CharedischCharedies jodendom|charedischecharediese]] gemeenschap espreuken en deur de wat ouwere anhangers van [[Lubavitch]] espreuken en is stark beïnvleud deur de SlavischeSlaviese talen. 't Is oek de variaant van Jiddisj deedie bie veulveule bejaordebejaorden (neetniet-geleuvige) RussischeRussiese Joden as tweede taal bekend was.

;Oekraïens- en Roemeens-JiddischJiddisj: in disse variaanten zitten naor veulveule SlavischeSlaviese termen.

=== TegensworigTegenswoordig ===

De belangriekste gemeenschappen waor Jiddisj espreuken wönnenwörden zitten in de VS en in Israël, mit kleinere gemeenschappen in [[Antwaarp (stad)|Antwarpen]] en [[Zuud-Amerika]]. VeurnamelijkVeurnamelik in de VS en Israël nimp 't Jiddisj veule woorden over vanuut de primaire laanstaallaandstaal. Zo he-'j in 't Niej-Yorks-Yorkse Jiddisj woorden as 'road' en 'car', terwiel daorveur in IsraëlischIsraëlies-Jiddisj HibbreeuwseHebreeuwse of Duutse woorden gebruukgebruukt wönnenwörden. Dit kan dertoe leien dat IsraëlischeIsraëliese en Amerikaanse sprekers van 't Jiddisj meuite hemmenhebben um mekaar te begriepen.

== Jiddisje leenwoorden in 't NedersaksischNedersaksies ==

't NedersaksischNedersaksies hef oek wat leenwoorden uut 't Jiddisj. Daornaosovereneumen, hadsoms via t Hollaands en soms rechtstreeks. Daornaost he'j in t NedersaksischNedersaksies oek nog wat woorden uut 't Jiddisj deedie veural gebruukgebruukt wönnenwörden deur dejoodse Nedersaksischpraotendesprekers van t jodenmeensenNedersaksies, marmer daor bin der neetniet veule van in algemeen gebruuk eraakeraakt. Mit de jodenvervolging in de [[Tweede Wereldoorlog]] kwam der eenn einde an 't kontakkontakt tussen 't Jiddisj en NedersaksischNedersaksies.

Eenn paorPaor veurbeelden van leenwoorden vanuut 't Jiddisj bin: ''stiekem'', ''sjoege{{small()|m}}'', ''geintjen'' (grapjen), ''pietsjen'' (klein bietjen), ''[[Jajemjajem (drank)|jajem]]'' en werschienlijkwaorschienlik ''alsmar'' en ''vertesteweren'' (van 'versjteren'). In 't [[Grols]] (waor veur de oorlog eenn aorigaordig grote joodse gemeenschap bestung) he-'j woorden as: ''jofel'', ''nen toffen'' (meestentieds ironischironies bedoeld), en ''sjikkern'' (veur ''zupen''). In 't [[Möppelt|Meppelse]] [[Drèents|Drents]] onstungen deur de joodse gemeenschap gebruken woorden as ''sjammesvrouwe'' (vrouw van de köster van de synegogesynagoge) en ''warkgojje'' (neetn niet-joodse warker).

In [[Winschoot|Winschoten]] in [[Grunnen (provìnzie)|Groningen]] woenenwoenden in de laote [[18e eeuw|18e]] en vrogge [[20e eeuw]] aorigaordig wat jodenmeensen, wat zien speuren nao -eleuten hef in 't Winschoter dialekdialekt. 't Stadjen wönnenwörden oek ''Lutje Mokum'' eneumd. De joodse dichter Saul van Messel (schuulnaam van [[Jaap Meijer (schriever)|Jaap Meijer]]), deedie uut Winschoten kwam, hef termen deedie de joodse gemeente daor gebrukengebruukten in zien dichterieje verwarkverwarkt. Zo neumenneumden Groningse jodenmeensen heur veurzanger ''gaazn'' (Jid. ''khazn'', Hib. ''chazzan'').

== VeurbeeldtekseVeurbeeldtekste ==

't Volgende veurbeeld is 't begin van ''Breishis'' ([[Genesis]]):

Dezelfde teksetekste herleid tot 't "Duuts":