Wikipedia

Verskil tüsken versys van "Wikipedia:Algemene Nedersaksische Schriefwieze"

Geskydenisse interaktiv döärsöken
← vöärige wysigingvolgende wysiging →
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
VisueelWikitekst
Droadnaegel (Oaverleg | bydragen)
10.087 bewerkingen
Versie 278530 van 77.168.156.159 (overleg) weerummedreid: bepaolde dingen he'j absoliet geliek, maor "lijden tot" lao'w neet staon, en veurbeeldteksten dee't ofwiekt van ANS ok neet
ANS 2.0 toe-epast
Regel 47:
|-
|ae
|dezelfde klank als /ea/, gebruikt in<br />woorden die etymologisch gezien met een<br />/aa/-klank hebben. zie ook: ea
|▼
|[ɛː]
|waeter (stl), baeretael (gosstl)
|fête (Frans)
|-
|aei
|
|[ɛːi]
|faeilik (twd), draeie (vek)▼
|räich (Luxemburgs)▼
|-
|ai
Regel 70 ⟶ 64:
|eyewitness
|-
|ao{{Info|Zie kommentaorcommentaar biebij klinkers}}
|dezelfde klank als /oa/, gebruikt in<br />woorden die etymologisch gezien met een<br />/aa/-klank hebben. zie ook: oa
|
|[ɔː] of [ɒː]
|taol (alg.), raod (alg.)
Regel 79 ⟶ 73:
|
|[ɔːi] of [ɒːi]
|fraoi (twdvel)
|flogin (IJslands)
|-
Regel 99 ⟶ 93:
|stomm'''e''', hong'''e'''r'''i'''g, lel'''i'''k (alg.)
|maklik (Afrikaans)
|-
|ea
|dezelfde klank als /ae/, gebruikt in<br />woorden die etymologisch gezien met een<br />/ee/-klank of andere klank hebben.<br />zie ook: ae
|gebruikt als de uitspraak van de ee<br />standaard [eːi] is, en er daarnaast de<br />[ɪːə] voorkomt in een aantal woorden,<br />niet voor /r/, dus: "keerke" en "beer"),<br />voornamelijk in het Gronings
|[ɪːəɛː]
|hean,Tweants Dreant(twd), eand (gos), meal (sdz)
|nearbear (Engels)
|-
|eai
|zie ook ea, niet te verwarren met /ei/
|zie ea
|[ɪːəjɛːi]
▲|faeilikfeailik (twd), draeiedreaie (vek)
|neaie (gos)
▲|räich (Luxemburgs)
|
|-
|ee
Regel 147 ⟶ 141:
|zitte (act), lill'''i'''k (alg.)
|bit (Engels)
▲|-
|ì
|voornamelijk gebruik in het Gronings
|[ɪː] of [ɪːə]
|hìn, Drìnt, ìnd (gos)
|beast (Fries)
|-
|ie
Regel 187:
|uitgesproken als ''oo'' in open lettergreep
|[ɔ] of [ɒ]
|bos (stlalg.), op (gosalg.), rotse (vel)
|bok (Nederlands)
|-
Regel 196:
|Köln (Duits)
|-
|oa{{Info|Zie kommentaorcommentaar biebij klinkers}}
|dezelfde klank als /ao/, gebruikt in<br />woorden die etymologisch gezien met een<br />/oo/-klank of andere klank hebben.<br />zie ook: ao
|de "Groningse oa"
|[oː], [oːə], [ʊː], [ɔː] of [ʊːɒː]
|goan, doar (gos)
|gå (Zweeds) / þvo (IJslands)
|-
|oai
|oa gevolgd door een i-klank
|j-klank na de "Groningse oa"
|[oːi], [ɔːi] of [ɒːi]
|kwoaie (gos), froai (twd)
|mooi (Nederlands)
|-
Regel 312:
 
==Spellingsregels==
===ANS 2.0: enkele aanpassingen (2015)===
*'''''Gewijzigd:''''' De /ao/ wordt nu gebruikt in woorden die etymologisch gezien een aa-klank hebben, de /oa/ wanneer dit een oo-klank of andere klank is (was voorheen altijd /ao/; zie ook commentaar bij 'klinkers').
*'''''Gewijzigd:''''' De /ae/ wordt nu gebruikt in woorden die etymologisch gezien een aa-klank hebben, de /ea/ wanneer dit een ee-klank of andere klank is (was voorheen altijd /ae/; zie ook commentaar bij 'klinkers').
*'''''Gewijzigd:''''' De langgerekte korte i-klank [ɪː] die in het Gronings voorkomt naast de Groningse [eːi] wordt gespeld als /ì/ (was voorheen /ea/).
*'''''Toegevoegd:''''' In het geval van 'glottale versterking' (met name in het Twents, meestal voorafgaand aan een t-consonant) kan er een dubbele consonant worden geschreven wanneer men dialectverschillen wenst aan te geven, bv. vie loatt en ie weett.
 
===Hoofdletters en interpunctie===
Regel 338 ⟶ 343:
*De lange e-klank, zoals in het Franse ''militair'' (en alle regionale varianten) wordt geschreven als ae.
*De lange i-klank, zoals in het Nederlandse ''beer'' (en alle regionale varianten), wordt net als in het Nederlands geschreven als ee.
*De /ao/ en /ae/ worden gebruikt in woorden die etymologisch gezien een /aa/-klank hebben (ao: haolen [halen], laoten [laten], waoter [water]; ae: daeken [daken], maer [maar], tael [taal]), de /oa/ en /ea/ in woorden die etymologisch gezien een /oo/-klank of andere klank hebben (oa: oaver [over], boaven [boven], oaven{{Small()|d}} [oven]; ea: deaken [deken], mear [meer], leaven [leven]). Het Gronings en het Twents vormen hier de uitzondering op, hier schrijft men de /ao/ altijd als /oa/. De reden dat deze klank in Groningen anders wordt geschreven is omdat de Groningse /oa/ 'donkerder' klinkt dan de zuidelijke /ao/. Het Gronings kan soms beide klanken naast elkaar hebben (bv. ''loat'' [loːt] versus ''aof'' [ɔːf]), dit onderscheid kan op deze manier aangegeven worden. Het Twents vormt een uitzondering op deze regel vanwege de lange traditie van het schrijven van de /oa/. Alhoewel woorden als: ''koor, ore, poorte'' vóór een r als ao klinken, worden ze geschreven met oo/o).
*De donkere lange o-klank{{Info|De Groningse oa: zo genoemd vanwege het veelvuldig gebruik in het Gronings, maar kan ook in andere dialecten voorkomen}} (klinkt als nl. n'''oo'''rd) wordt altijd als oa geschreven (dus: goan, loat, proat in ondermeer het Gronings, ongeveer uitgesproken als goon, loot, proot).
*De lichte lange o-klank (klinkt als en. t'''a'''lk of nl. r'''o'''ze of z'''o'''ne) wordt overal (ook in het Gronings) als ao geschreven (dus: aofmaoken, maor, praot, laot). Voor het zuiden van het Nedersaksische taalgebied betekent dit dat deze klank overal als ao wordt geschreven. Voor het Twents geldt dat er bij voorkeur ao wordt geschreven, maar vanwege de lange traditie van het schrijven van oa, is het gebruik hiervan ook toegestaan. Alhoewel woorden als: ''koor, ore, poorte'' vóór een r als ao klinken, worden ze geschreven met oo/o).
*Afrondingen van klinkers door een j- of w-klank worden, zoals in het Nederlands, zo veel mogelijk geschreven als -i of -u (dus: ''luui'' en niet ''luuj'', ''kou'' (t tegenoverestelden van warmte) en niet ''kouw'').
**Uitzondering is wanneer er in plaats van een d-klank een j- of w-klank wordt gehoord (bv. lu'''j'''en en hou'''w'''en waar het overige taalgebied lu'''d'''en en ho'''ld'''en zegt) etc. (bekende woordbeelden als ''roo'''i'''e'', ''goe'''i'''e'', ''doo'''i'''e'' blijven onveranderd).
Regel 361 ⟶ 365:
*Plosieven, zoals bijvoorbeeld in het Gronings, worden niet geschreven, dus bv. niet ''phoesther'' voor ''poester''.
*Als een bepaalde medeklinker wordt verzacht doordat hij door een klinker wordt gevolgd, zal de schrijfwijze gelijk blijven, dus: kraande blijft kraante. Uitzonderingen zijn de s-z en de f-v, omdat deze ook in het Nederlands voorkomen.
*Aan het eind van een woord geen verdubbeling van de medeklinker, dus ''ik kan'' i.p.v. ''ik kann. In het geval van 'glottale versterking' (met name in het Twents, meestal voorafgaand aan een t-consonant) kan er een dubbele consonant worden geschreven wanneer men dialectverschillen wenst aan te geven, bv. vie loatt en ie weett.
*In het meervoud van sommige woorden valt de /d/ vaak weg, bv. laand > lanen, raand > ranen. Hier wordt de /d/ wél geschreven (want: stam + en), dus: laand > laanden, raand > raanden. In werkwoorden geldt hetzelfde principe, tenzij de stam van het woord ook zonder /d/ is, bv. "Ik vien(e)" > "Wulen vienen", "ik wor" > "wulie worren".
*In sommige dialecten komt t-deletie en d-deletie voor (bv. in het Nunspeets/Rijssens), in dergelijke gevallen worden de /t/ en /d/ wél geschreven (behalve als de uitspraak nauwkeurig moet worden weergegeven), bv. locht (niet: loch), emaakt (niet: emaak), heurden (verleden tijd van horen; niet: heuren).
Regel 372 ⟶ 376:
***''sirkwie'' (nl. circuit)
***''akwarium/akwoariom'' (nl. aquarium)
***''konsekwent/konsekweantkonsekwìnt/konsekwint'' (nl. consequent)
***''sentrum/zentrum/zeantrumzìntrum/zaentrumzeantrum'' (nl. centrum)
***''kontraole, raoze, zaone'' (nl. controle, roze, zone)
***''sinjaal'' (nl. signaal)
Regel 394 ⟶ 398:
==Voorbeelden in de ANS-spelling==
===Achterhoeks===
Mien breurken had gisteren ezocht naor ziene losse cd's en hef ze in n deusken edaone, zodat e ze neet kwiet zol raken. Hee was veur twee daege bi'j mienen ome op de boerderi'je ewest en to had e ze met-enommen. To at e bie de beeste ging kieken, was der ene oet evollen. Saovends late was mien breur in t hoes ekommen en vroog an mi'j: "He'j an miene spegelplaetjes ezetten?". Ik zaezea a'k dat neet edaone had, maor hee meenden at der ene vort was. Hysteries vlaogvloag e duur t hoes hen en to bedacht e zichzelf det e met t deusken bi'j de lämmekes ewest was. To at e naor mienen ome hen veurden en in t laand ging kieken, zag e nen blauwen skien in t grös. t Was zien spegelplaetjen en gelukkig was der niks met gebeurd. Hee baodboad mi'j vrendelik ziene verontskuldigingen an veur de antiegings. "Zö'w argens hen etten gaon?" vroog mien mo. Mien va zaezea: "Is good, mer neet te duur heur, leverd!", en daor ginge wie dan. To a'w gingen zitten vroog n ober wa'w drinken wollen. Ik nam n glaesken water en de rest wol wien. In enen zaezea mien va: "Goddomme, ik mot de sköpe nog voren!". Mien mo wordden hellig: "Reert neet zo! Dat kö'j vanaovend ok nog wal!" Mien va nam t an en begon haenigheanig an zienen biefstuk. Geleuft mi'j, as miene olde leu hen etten gaot, dan kö'j der neet bi'j waenwean!
 
===Drents (Nieuwleusen)===
Mien breurtien had gister ezocht naor zien lösse cd's en hef ze in n deusien edaone, zodet e ze niet kwiet zol raken. Hi'j was twei dagen elene bi'j mien oom op de boerderi'je west en toen had e ze mit-eneumen. Toe as e bi'j de dieren gung kieken, was der iene uut evalen. Saovends late was mien breur in huus ekomen en vreug e an mi'j: "He'j an mien spiegelplaoties{{Info|Dit woord wördt niet algemien gebruukt}} ezeten?" Ik zee de'k det niet had edaone, mar hi'j mienden det der iene vört was. Hysteries vleug e deur t huus hen en toen bedocht e hum det e mit t deusien bi'j de lammechies ewest had. Toe as e naor mien oom hen reed en in t laand gung kieken, zag e n blauwe glinstering in t grös. t Was zien spiegelplaotien en gelokkig was der niks mit gebeurd. Hi'j beud mi'j vriendelik zien verontschuldigingen an veur de anti'jgingen. "Zu'w aargens gaon aeteneaten?" vreug mien moe. Mien va zee: "Is goed, mar niet zo duur heur, lieverd!" En daor gunge wi'j dan. Toe a'w gungen zitten, vreug n ober wat a'w drinken wolden. Ik nam n glasien water en de rest wol wien. Inienen zee mien va: "Wat bliksem, ik mutte de schaopen nog voeren!" Mien moe wördden hellig: "Praot niet zo hard! Det ku'j vanaovend ok nog wal!" Mien va aksepteerden t en begunden langzem an zien biefstuk. Geleuft mi'j: as mien volk uutaetenuuteaten giet, dan ku'j der niet bi'j wezen!
 
===Gronings===
====Oldambt====
Mien brööiertje haar guster zööcht noar zien lözze cd's en het dij ien n deuske doan, zodat hai dij nait kwietroaken zol. Hai was twij doag leden bie mien omke op boerderij waestweast en dou haar hai heur mitnomen. Dou er moal bie de daaier kieken gong, was hom aine der oet valen. Soavends loat was mien brööier bie hoes kommen en vruig er aan mie: "Hest bie mien spaigelploatjes zeten?". Ik zee dat ik dat nait doan haar, maor hai mainde dat der aine vot was. Hysteries vloog hai deur t hoes hean en dou bedocht er zok ien ains dat er mit deuske bie de lammekes waestweast haar. Dou er noar mien omke tou reed en ien t laand kieken gong, zag er n blaauwe gleanglìn tou t gras oet schienen. t Was zien spaigelploatje en gelokkig was der niks mit beurd. Hai bood mie vrundelik zien exkuses aan veur de beschuldigens. "Sa've oeteten goan?" vruig mien moe. Mien pa zee: "Is goud, maor nait zo duur hoor, laiverd!" En doar gongen wie hean. Dou wie zitten gongen vruig de ober wat wie zoepen wollen. Ik haar n glaske woater en de rest wol wien. Op ains zee mien voader: "Laive God, ik mout de schoapen nog voueren!". Mien moe wör lealiklìllik: "Proat nait zo haard! Dat kinst natuurlieks vanoavend ook nog doun!" Mien pa aksepteerde t en gong trankiel aan zien biefstok. Leuf mie, as mien ollu oeteten goan, kinst der nait bie wezen!
 
====Westerkwartier====
Regel 413 ⟶ 417:
 
====Kop van Overijssel (Zuidveen)====
Mien breurtien had gister ezocht naor zien lösse cd's en hef ze in n deusien edaone, zodet e ze niet kwiet zol raeken. Hi'j was twei daegen elene bi'j mien oom op de boerderi'je west en toen had e ze mit-eneumen. Toe as e bi'j de dieren gong kieken, was der iene uut evalen. Saovends laete was mien breur in huus ekomen en vreug e an mi'j: "He'j an mien spiegelplaoties{{Info|Dit woord wördt niet algemien gebruukt}} ezeten?" Ik zee de'k det niet had edaone, mar hi'j mienden det der iene vört was. Hysteries vleug e deur t huus hen en toen bedocht e hom det e mit t deusien bi'j de lammechies ewest had. Toe as e naor mien oom hen reed en in t laand gong kieken, zag e n blauwe glinstering in t grös. t Was zien spiegelplaotien en gelokkig was der niks mit gebeurd. Hi'j beud mi'j vriendelik zien verontschuldigingen an veur de anti'jgingen. "Zu'w aargens gaon aeteneaten?" vreug mien moe. Mien va zee: "Is goed, mar niet zo duur heur, lieverd!" En daor gunge wi'j dan. Toe a'w gongen zitten, vreug n ober wat aw drinken wolden. Ik had n glaesien waeter en de rest wol wien. Inienen zee mien va: "Wat bliksem, ik mutte de skaopen nog voeren!" Mien moe wördden hellig: "Praot niet zo hard! Det ku'j vanaovend ok nog wal!" Mien va aksepteerden t en begunden langzem an zien biefstuk. Geleuft mi'j: as mien volk uutaetenuuteaten giet, dan ku'j der niet bi'j wezen!
 
===Twents (Rijssen)===
Mien breurken har gisteren ezocht naornoar zien lösse cd's en hef ze in n deusken edaonedoan, zodat e ze neet kwiet zol raken. Hee was twee daege leden bie mienen eum op de boerderieje ewest en to had e ze met-enömmen. To at e bie de deers gung kieken, was der ene oet evöllen. SaowendsSoawends late was mien breur in t hoes ekömmen en vreug e an mie: "He'j an mienemien spegelplaatjes ezetten?". Ik zee a'k det neet edaonedoan har, mer hee maendenmeanden at der ene vort was. Hysteries vleug e duur t hoes hen en to bedachten e zikzelf det e met t deusken bie de lammekes ewest har. To at e naornoar mienen eum hen reed en in t laand gung kieken, zag e ne blauwe gleenstering in t grös. t Was zien spegelplaatjen en gelukkig was der niks met gebuurd. Hee beud mie vraendelikvreandelik zinne verontskooldigings an vuur de antiegings. "Zö'w oargens hen etten gaongoan?" vreug mien moor. Mien vaar zaezea: "Is good, mer neet zo deur heur, lewerd!", en daordoar gunge wie dan. To at wiewe gungen zitten vreug n ober wa'w dreenken wollen. Ik har n glaesken water en de rest wol wien. In enen zaezea mien vaar: "Gedooksemie, ik mut de sköpe nog voren!". Mien moor wördenwördden hellig: "Kuiert neet zo hard! Det kö'j vanaowendvanoawend ook nog wal!" Mien vaar aksepteerden t en begun haenigheanig an zien biefstuk. Geleuwt mie, as mien volk hen etten geet, dan kö'j der neet bie waenwean!
 
{{Uutklappen
|titel=Met oa
|inhoud=
Mien breurken har gisteren ezocht noar zien lösse cd's en hef ze in n deusken edoan, zodat e ze neet kwiet zol raken. Hee was twee daege leden bie mienen eum op de boerderieje ewest en to had e ze met-enömmen. To at e bie de deers gung kieken, was der ene oet evöllen. Soawends late was mien breur in t hoes ekömmen en vreug e an mie: "He'j an mien spegelplaatjes ezetten?". Ik zee a'k det neet edoan har, mer hee maenden at der ene vort was. Hysteries vleug e duur t hoes hen en to bedachten e zikzelf det e met t deusken bie de lammekes ewest har. To at e noar mienen eum hen reed en in t laand gung kieken, zag e ne blauwe gleenstering in t grös. t Was zien spegelplaatjen en gelukkig was der niks met gebuurd. Hee beud mie vraendelik zinne verontskooldigings an vuur de antiegings. "Zö'w oargens hen etten goan?" vreug mien moor. Mien vaar zae: "Is good, mer neet zo deur heur, lewerd!", en doar gunge wie dan. To at we gungen zitten vreug n ober wa'w dreenken wollen. Ik har n glaesken water en de rest wol wien. In enen zae mien vaar: "Gedooksemie, ik mut de sköpe nog voren!". Mien moor wörden hellig: "Kuiert neet zo hard! Det kö'j vanoawend ook nog wal!" Mien vaar aksepteerden t en begun haenig an zien biefstuk. Geleuwt mie, as mien volk hen etten geet, dan kö'j der neet bie waen!
}}
 
===Urkers===
Meen bruurtjen et gister ezocht naor z'n losse cd's in et ze in n dosien edaon, zodat ie ze niet kweet zou raken. IJ was aargister bij m'n ome op de boerderije ewest in toe ad ie ze mie-eneumen. Toe ie bij de dieren ging kieken, was er iene eut evullen. Savends laot was m'n bruur teusekeumen in vroeg an mij: "AewEaw je an meen cd's ezeten/ezieten{{Info|Vuur 1950: ezeten, nao 1950: ezieten}}. Ik zeen dat ik dat niet edaon adde, mar ij docht dat der iene vort was. Eut t redden vleug ie duur t eus ene en toe bedocht ie dat ie mit t dosien bij de lammetjes ewest adde. Toe ie naor meen ome toe rien in op t laand ging kieken, zag ie wat blaauwsblauws glinsteren in t gres. t Was z'n cd in gelokkig was der niks mie gebeurd. IJ beudt vriendelik z'n verontskuldigingen an voor de beskuldigingen. "Zullen we beuten de duur gaon eten?", vroeg m'n moeder. M'n vader zeen: "Goed oor, mar niet zo duur, lieverd!", in daor gingen we dan. Toe we gingen zitten vroeg de ober wat we wouwen drinken. Ik wou n glaosien waoter in de angeren ween. Opiensen zeen m'n vader: "Verdorie, ik moet de skapen nog voeren!" M'n moeder worde kwaod: "Praot niet zo arde! Dat kuun je vanzelf vanavend ok nog doen!" M'n vader leusterde in begon kalm an z'n biefstok. Geloof mij, wannaar meen ouweluien beuten de duur gaon eten, ku'je der niet bij wezen!
 
===Veluws===
Van "https://nds-nl.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Algemene_Nedersaksische_Schriefwieze"