|
[[Bestaand:Norsk.PNG|right|250px|thumb|Noorse dialekten]]
tEt '''Noors''' of '''Noorsk''' (in tet Noors: ''norsk'') is ne Noord-Germaanse of [[Skandinavië|Skandinaviese]] sproake, met ongevear 4,5 miljoen sprekkers. tEt Isis de offisjele sproake in [[Noorweagen]].
t Is nauw verwaant met de aandere Skandinaviese sproaken [[Zweeds]] en [[Deens]], en sprekkers van disse sproaken köant mekoar oonderling redelik volgen. De twee aandere Skandinaviese sproaken [[Ieslaand]]s en [[Faeröars]] köant tet Noors, Zweeds en Deens nit mear verstoan.
Noors hef twee offisjele skriefwiezes, [[Bokmål|Bookmoal]] en [[Nynorsk|Niejnoors]], en völle [[dialekt]]en. Alhoowal de meeste dialekten mear op de skriefvörm ''Niejnoors'' liekt, gebrok mear 10 töt 15 perseant van de Noren tet as skrieftaal. De rest gebrok tet ''Bokmål''.
Aanders as in aandere laanden is tet in Noorweagen nit gek um dialekt te gebroeken. Algemeen Noors besteet nit. Der besteet wal ''standard østnorsk'' (standaard oost-Noors), mear den wörd mear duur n heandke vol leu gebroekt. Vuur de radio en tellevisie kuiert leu ne gesprökkene vörm van ene van de beaide skriefsproaken.
t Noors gebrok tet [[Latiens]]e skrift, woerbie noa de ''z'' nog dree aandere letters bie edoan zeent: ''æ'', ''ø'' en ''å''. De letters c, q, w, x en z wordt hoaste nit gebroekt.
Noors is ne [[toonsproake]], met twee tonen, dee't zorget det n woord op verskillende maneren oet elegd kan worden. Zo he'j de wöarde ''bønner'' en ''bønder'', woervan at de oetsproake tet zelfde is, behalve n toon. tEt Eersteeerste betekent ''bonen'', te aandere ''boeren''. tEt Eersteeerste woard kan ook ''bidden'' betekenen, mear det haank dan wier van de rest van tet gesprek of.
== Geskiedenisse van tet Noors ==
Van ooldsher kuierden alle leu in Skandinavië dezelfde sproake: tet [[Oernoords]] en vanof ong. [[700]] tet [[Ooldnoors]]. Um [[1350]], toew at tet antal inwonners van Noorweagen stoark was oet edund duur de pest, köm der ne nieje sproake, tet [[middelnoors]]. Zo um [[1525]] gung det umme noar tet modern Noors.
tEt [[Runes (skrift)|Runeskrift]] wör as skrieftaal gebroekt töt in de [[middeleewn|middeleewen]], toew at der heanig an tet Latiense skrift in köm.
In [[1397]] köm Noorweagen oonder beweend van [[Deanemoarken]], woervan tet in [[1536]] ne [[proveensie]] wör. tEt [[Deens]] wör de skrieftaal, de sproake van de middelklasse, tet bestuur, de skole en de koarke. De dialekten van tet plattelaand blewen recht Noors. Vuural in tet westen bleef tet Noors on-anetast.
Noa at Noorweagen in [[1814]] onafhaankelik wör, gröaiden der twee aparte skriefwiezes, tet verdeenskete ''Riksmål'' (rieksmoal, ofwal riekssproake), wat later ''Bokmål'' (booksproake) eneumd wör, en tet ''Landsmål'' (laandssproake), wat later ''Nynorsk'' (Niejnoors) eneumd wör en baseerd was op de westerlike dialekten.
Der was ne beweaging dee't ne eankele Noorske sproake wollen (t ''samnorsk''), mear doar was nooit völle anhang vuur, mear de beaide skriefwiezes wörden wal vake op mekoar an epast. Det der twee verskeaidene Noorse "standaardsproaken" bestoat veendt de meeste Noren vandaag an n dag wal best.
== Kenmoarken ==
t Noors (en de aandere Noord-Skandinaviese sproaken) steet bekeand um vervoging van de woarkwöarde. Bievuurbeeld, tet woarkwoard "wean" (''å vaere'') krig in de Hudige Tied bie alle personen ne eankele vervoging:
* ik zin = jeg ''er''
* iej zeent = du ''er''
* vie zeent = vi ''er''
n Aander kenmoark is det tet bepoalde lidwoard achter tet naamwoard eplakt wörd, en tet onbepoalde der vuur keump. Bv:
* (onbepoald) n book = ''en'' book, (bepoald) tet book = ''boken'';
* (onbepoald) n hoes = ''et'' hus, (bepoald) tet hoes = huset.
Hieroet blik ook det tet Noors keant twee geslachten, namelik ''geslachtelik'' en ''onziedig''. Geslachtelike wöarde kriegent ''en'' as lidwoard, onziedige wöarde kriegent ''et''. Dit keump ook wier in de bievooglike wöarde: ''en stor bok'' (n groot book), ''et stort hus'' (n groot hoes).
== Oetgoande verwiezing ==
| 