Verskil tüsken versys van "Azoren"

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Van açores, düs acoren?
K so as vasteleagd döär NSS-warkgrup
Regel 1:
De '''AcorenAzoren''' ([[Portugees|portugeesk]]: ''Açores''), officieel de '''Selvstürende AcorenstrekkeAzorenstrekke''' (portugeesk: ''Região Autónoma dos Açores'') is ne selvstürende [[vulkaan|vulkaniske]] eilandengruppe under [[Portugal]]. Et ligt ungevear 1360 km up et westen van Portugal, in den [[Atlantiesen Oseaan|Atlantisken Oceaan]], ungevear 880 km noordwestelik van [[Madeira]] en ungevear 1925 km süüdoustelik van [[Newfoundland]].
 
De grötste wellen van inkumsten sint landbouw, veyholderye (höyvdsakelik vöär [[keze|kaese]] en [[botter]], mär ouk vöär vleisk), [[viskerieje|viskerye]] en [[toerisme|turisme]], wat vöärdan belangryker wördt. Dårby hevt de acorenskeazorenske regering een anseenlik percent van de inwonners rechtstreaks in deenst of langs darde bedryven. De 'höyvdstad' van de Azoren is [[Ponta Delgada]].
 
Der sint neagen höyvdeilanden en een köppelken mini-eiländkes. Dit sint [[Flores (AcorenAzoren)|Flores]] en [[Corvo (AcorenAzoren)|Corvo]] in et westen, [[Graciosa]], [[Terceira]], [[São Jorge]] [[Pico]] en [[Faial]] in et midden, en [[São Miguel]], [[Santa Maria]] en et [[Formigasrif]] in et ousten. Se beslåt meyr as 600 km en ligget up ne lyne van noordwest når süüdoust.
 
Alle eilanden sint olde [[vulkaan|vulkanen]]. Een antal, so as [[Santa Maria]] hebbet noch nooit wat dån seyd der lüde up et eiland wont. [[Pico (barg)|Den barg Pico]] up et lyknamige eiland, is med 2351 meater et höygste punt van Portugal. De AcorenAzoren höyret feitelik by de höygste bargen van de wearld as y rekkent vanaf öär voot up den oceaanboadem töt den top. Se stekt houge boaven et water uut.
 
De AcorenAzoren hevt een mild klimaat vöär öäre noordelike ligging. Dat hevt te doon med de afstand töt wearlddeylen en den [[golvströym]] wat derümhen vlöödt. Döär de sey blyvet de temperaturen et heyle jår sachte. Daags wördt et meystentyds neet kölder as 16 °C en neet heyter as 25 °C, afhankelik van et seisoon.<ref>[http://www.ipma.pt/en/oclima/normais.clima/1981-2010/020/ IPMA "Ponta Delgada Climate Normals 1981-2010" bekekken up 26 oktober 2015]</ref> Höygere temperaturen as 30 °C of under 3 °C kumt in de drukst bevolkte deylen neet vöär. Et is der döär mekaar nat en bewolked.
 
Der sit flink wat verskil in kultuur, et dialekt, kokkerye en traditys van de AcorenAzoren. Disse eilanden warren ooit unbewond en oaver tweyhunderd jår koloniseerd döär meyrdere volker.
 
==Verleaden==
Een paar [[hypogeum|hypogea]], bouwwarken dee uut de rotsen höwwen sint as [[begreefplak|begräävplaatse]] sint up de eilanden Corvo, Santa Maria en Terceira vünden döär den portugeesken [[archeologie|archeoloog]] Nuno Ribeiro. Hee meanden at se möägelik 2000 jår old warren en dat der dårüm lüde up de eilanden woand müt hebben vöär de portugeesken.<ref>[http://www.cmjornal.xl.pt/detalhe/noticias/ultima-hora/monumentos-funerarios-descobertos-nos-acores Correio da Manhã. Cofina Media. "Estruturas podem ter mais de dois mil anos: Monumentos funerários descobertos nos Açores". ed: J.M.A. Lissabon, Portugal skreaven up 5 määrt 2011 (portugeesk).] bekekken up 18 juni 2011.</ref> Toch lyket disse bouwsels up de AcorenAzoren altyd bruked te weasen vöär [[groan|grånupslag]]. Ribeiros bewäringen sint nooit bevästigd en nauwköärig undersöök is der neet dån.<ref>[http://www.acorianooriental.pt/noticias/view/216916 Acoriano Oriental. "Estudos arqueológicos podem indicar presença prévia ao povoamento das ilhas Açoreana Oriental". Skreaven up 27 juni 2011].</ref> Et is neet düdelik of disse bowsels natuurlik untstån sint of döär lüde tosat en of se ölder sint as de portugeeske kolonisering. Hard bewys vöär een vöär-portugeesk volk up de eilanden is neet bekend.
 
===Europääske untdekking===
[[Bestaand:Azores old map.jpg|thumb|Kaarte van de AcorenAzoren uut 1584.]]
In et [[14e eeuw|14. jårhunderd]] warren de eilanden al bekend. Deylen dervan ståt in de [[Atlas Catalan]]. In [[1427]] untdekten nen kaptein under [[Hendrik den Seevårder]], möägelikerwyse [[Gonçalo Velho]], de AcorenAzoren vannys, mär dit steyt neet vaste. In ''A History of the Azores'', een wark uut [[1813]] van [[Thomas Ashe]], beskreyv den skryver nen [[Vlaanderen|Vlaming]], Joshua van der Berg uut [[Brugge]], den as tydens nen storm underweagens når [[Lissabon]] an land most up de eilanden. Hee sea at de portugeesken et gebeed verkend harren en et vöär Portugal upeisd harren. Et gevt noch een paar andere verhalen oaver de untdekking van de eyrste eilanden (São Miguel, Santa Maria en Terceira) döär seylüde under Hendrik den Seevårder, mär der sint weinig geskrivten bekend dee dit bevästiget.
 
Et wördt vake segd at de eilanden öären name hebbet van de [[havik]], nen völ vöärkommenden voagel üm dee tyd. Toch is et neet annemmelik at disse vöägel hyr nüsteld of jaagd hebbet.
 
'''Kolonisaty'''
[[Bestaand:Vista_sobre_Angra_do_Heroismo.jpg|links|duum|235x235px|[[Angra do Heroísmo]], de öldste stad med kontinue bewonning in de eilandgruppe van de AcorenAzoren en up UNESCO-wearldarvgoodlyste]]
To as Santa Maria untdekked wör en de kolonisaty noch most beginnen, wörren der sköäpe löslåten up et eiland üm tokumstige kolonisten wat te etten te geaven, want der warren gin groute deers up et eiland. De kolonisaty bleyv nog eaven uut. De portugeeske lüde harren weinig sin üm up een afleagen koppel eilanden te wonnen, hunderden kilomeaters van et vasteland. Toch lükden et [[Gonçalo Velho Cabral]] üm binnen dree jår (1433 - 1436) genog volk en centen by mekaar te küren en når Santa Maria en São Miguel te våren.
 
Regel 28:
De eilanden wörren oaver hunderden jåren koloniseerd, höyvdsakelik vanuut Portugal. De kolonisten kömmen uut de [[proveensie|provincys]] [[Algarve]], [[Minho]], [[Alentejo]] en [[Ribatejo]] en [[Madeira]]. De eyrste kolonisten kümmen in [[1444]] når São Miguel under Gonçalo Velho Cabral. Se landde by et hüdige [[Povoção]]. Völle van de eyrste kolonisten warren [[Sefardiske Jödden]] (Jödden dee töt [[Kristendom|christenen]] dwüngen warren) en dee under de [[inkwisity]] van et vasteland vort wollen. In [[1522]] wör [[Vila Franca do Campo]] vordvaagd döär ne [[eardbewing|äärdbeaving]], wårmed üm de 5000 lüde uut de tyd kümmen. De höyvdstad wör dårup verplaatsd når [[Ponta Delgada]]. Vila Franca do Campo wör wear upbowd up de oorsprungelike steade en is rechtevoord ne bloiende havenstad vöär [[viskerieje|viskerye]] en [[jacht (boot)|jachten]]. Ponta Delgada kreyg in [[1546]] [[stadsrechten]]. Van anvang an hebbet de lüde der sik vöäral med landbow gangs höälden. Teagen et [[15e eeuw|15. jårhunderd]] voren [[Graciosa]] [[groan|grån]], [[hop (plaante)|hop]], [[wien|wyn]] en [[brandewyn]] uut.
 
Et eiland São Jorge wör vöär et eyrste nöämd in [[1439]], mär de feitelike untdekkingsdåtum is neet bekend. In [[1443]] wonnen der al lüde, mär richte kolonisaty begün pas med de kumst van den [[Vlaanderen|vlaamsken]] eadelman [[Wilhelm van der Haegen]]. Hee küm an up et eiland [[Topo (Azoren)|Topo]] wår as hee ouk uut de tyd küm. De eilandbewonners nöämden hüm ''Guilherme da Silveira''. [[João Vaz Corte-Real]] wör bestüürder van et eiland in [[1483]]. [[Velas]] wör ne stad vöär et ende van et [[15e eeuw|15. jårhunderd]]. Teagen [[1490]] wonden der 2000 vlamingen up Terceira, Pico, Faial, São Jorge en Flores. Üm dit groute antal vlamingen wörren de eilanden bekend as de Vlaamske Eilanden of de Eilanden van Vlaanderen. Prins [[Hendrik den Seevårder]] was hyr den anstichter van. Sinne süster, [[Infanta Isabel, Gravinne van Bourgondie|Isabel]] was trouwd med [[Filip den Goden|Graav Filip van Burgondie]], wår Vlaanderen dotyds by höyren. De lüde kümmen in upstand teagen Filips bewind. Seekde en honger kneypen et land uut. Isabel vröög an Hendrik of een antal vlamingen når de AcorenAzoren uutvlüchten mochten. Dat vünd hee good en hee gavven öär de nöydige vöärråden med.
 
Den intrek up de dotyds noch unbewonde eilanden begün in [[1439]], med höyvdsakelik lüde van de vastelandsprovincys [[Algarve]] en [[Alentejo]]. In [[1583]] stüürden [[Filip II van Spanje]], as köäning van Portugal, sinnen vloot üm of te kaarten med ne gruppe van avonturyrs, hüürlingen, vrywilligers en soldåten uut meyrdere landen. Dee wollen de AcorenAzoren bruken as springplanke vöär nen uutdager vöär de portugeeske troune. Nå syn sukces in de [[Slag üm Ponta Delgada]] wörren de upstandigen verhüngen an de nökke van de skeape, ümdat Filips vünd at et piraten warren. Dit dröög by an de [[Zwarte Legende|Swarte Legende]] under sinne teagenstanders.
 
In [[1589]] trökken de [[Groot-Brittanje|britten]] up de AcorenAzoren an en plünderden een antal eilanden. Ne andere engelske missy teagen de Aczoren, in [[1597]] mislükkede. Spanje höäld de AcorenAzoren beleagerd in de Babyloniske Gevangenskap tüsken [[1580]] en [[1642]]. In et [[16e eeuw|16. jårhunderd]], harren de AcorenAzoren en [[Madeira]] te maken med oaverbevolking. Dårüm trökken völle lüde van dår uut når [[Brazilië|Brasilie]].<ref>Scammell, G.V. "The First Imperial Age". Unwin Hyman, 1989.</ref>
 
== Verwysings ==