|
'''Stadsplat''' of '''stadplat''' is een versammeling [[dialekt]]en wat wördt spröäken in de gröttere steydenstäden in et [[Nedersaksisch|Neadersassiskeneadersassiske]] gebeed. Et is een vörmförm van et [[Neerlaands|neaderlandsk]], med neadersassiske kenmarken, zoso as uutspråke en een paar dialektwöörde en [[Tweantse zegswiezen|segswysen]] der döärderdöär. Vöäral in de gröttere [[Tweante|twentske]] steydenstäden [[Almelo]], [[Hengel (Oaveriessel)|Hengel]] en [[Eanske|EnskedeEnske]] wördt dit dialekt spröäken. Echt neadersassisk spreaket of begrypet sprekkers van et stadplat nich meyr.
Vermodelik is den oorsprung van et dialekt tweyleydigtweyleadig. Döär de industriele revoluty groiden de van oldsher neadersassisk-taligeneadersassisktalige steydenstäden flink en tröäken der vöärt-anvöärdan meyr lüde van nit-neadersassiske streaken up an. Dårnöäst wör et gebruuk van et neadersassisk langen tyd untmodigd en as minderwaerdig seen. Et resultåtresultaat is ne ård mengspråke, wårby de starkde van et aksent afhangt van de sociale ümstandigheid.
Et verskynsel is te vergelyken med et [[leeuwarderskliwwadders|leywardersk]] [[stadsfries|stadsfreesk]], wat eygenlikeigenlik hollandsk is med starke freeske kenmarken, en et ''[[Missingschmissingsch]]'' in Noord-DüütsklandNoorddüütskland.
==Kenmarken==
===UutsproakeUutspråke===
Neadersassiske klinkers en medklinkers wordet topassed in et neaderlandsk. Et bekendst bint de vlakke ''ee'', ''oo'' en ''eu'', dee as nich verglydet (nen [[tweeklaank|tweyklank]] wordet). Ouk de ''ui'' en ''ei'' bint anders as in et Standaard Nederlands: se beginnet höyger en meyr vöärin den mund (''buiten'' wördt ''büj(t)-n'', ''weinig'' wördt ''weejnig''). De ''ou'' klinkt meyr as ne ''oo'' as as ne ''aau''.
Stemhebbende wryv- en sis-klanken wordet untstemd: [z] wördt håste altyd [s], [v] wördt [f].
WydtersWyders is et stadsplat [[rhotisisme|nit-rhotiskrotisk]], wat wil seggen dat de -r an et ende van een woord of lettergreap of nå nen klinker nich uutsprökken wördt: ''Moeder'' wördt ''moede'', de jungensnaamjungensname ''Bart'' wördt ''Bat''.
OokOuk wördt der völle [[ofzwakking (sproaklear)|afswakking]] (''lenity'') topassedtopasd. Hyrby wordet harteharde stemlouse plufklankenplofklanken ''p'', ''t'' en ''k'' afwakked töt sachten ''b'', ''d'' en [[Duuts]]en ''g'' as se tüsken twey klinkers inståt. Et vöärbealdsinneke "Dat kun je maar beter niet opeten" wördt uutspröäken as "da kuj ma bede nie obeedn".
Hyruut blikt ouk dat stadsplat de samentrekkingen uut et neadersassisk gebruktgebruukt:''wil ik'', ''kün y'', ''söltsült wy'' , esw., wordet samentrökken as ''wi'k'', ''ku'j'' en ''zu'w''.
===Wöörde en segswysen===
*"Ik heb der kats nie meer aan (ge)dacht" - "ik ben het compleet vergeten".
Andere segswysen hebbet ne typisk twentske undergrund: "ik heb de band lek" (i.s.v. ''Mijn band is lek'') en "De ruiten los" (i.p.v. ''de ramen open'').
==Bekende sprekkers==
*[[Ilse DeLange]] - Sängeressesängeresse uut Almelo
*[[Herman Finkers]] - Komykkomik en leedkesskryver uut Almelo
[[Kategorie:Tweants artikel]]
| 