|
Et '''jöädendom''' is et gelöyv van et [[Jeuden|jöädske]] volk, et is eyne van de vrogst unståne [[Religie|godsdeensten]] dee mar eyne god earen doot. [[Monotheïsme]] wörd so een godsdeenst enöömd. Vandage den dag besteyt et altyd noch en wörd et altyd noch beleaden, vöäral in [[Israël]].
Et jöädendom kan neet makkelik in westerske hökkyns estoppetestopped wörden sou as [[Religie|religy]], [[rasse]], [[etniciteit]] of [[Cultuur|kultuur]], dit ümdat jöäden oaver et jöädendom pråt in tarms vanmed 4000 jår [[geskydenisse]] in et achterhöyvd. TydensGedürende dit lange tydpark hebbet jöäden [[slavernye]], chaos, [[theokraty]], verövering, besetting en ballingskap med emakedmedemaked en bint sysee in kontakt eweasd en beïnvloded döär et olde [[Olde Egypte|Egypte]], [[BabyloniëBabylonie]], [[PerziëPersie]], et [[Olde Griekenlaand|greekske]] [[hellinisme]], eavenas moderne beweagingen sou as de [[Verlichting]], et [[socialisme]] en de opkümtsopkümst van et [[nationalisme]]. Een heyle bülte künnet wy wal seggen.
jöädseJöädse geskriften en heur geskydenisse is vake brüükt döär aandere luu as historiske fundament, dår bint aandere religys döär onståne, zo as twey heyle bekenden: [[Christendom]] en [[Islam]].
jöädenJöäden hebt 'n paar boken wår see heur gelöyv op baseert ([[Torah]]), en see besittet boken dee bint onståne når anlieding van disse Torah, later op eskreaven döär de zosou enöömde profeten ([[Neviiem]]) en geskydenisse vertellende de boken ([[Chetoeviem]]). 'tEt Totaalplaatietotaalplaatie van disse boken nöömt se (Torah + Neviiem + CHetoeviem =) TeNaCH. Dårnåst hebbet se noch de [[Talmud]] ,. ditDit bintis weader'n versameling van hunderd of düüsenden jår oaldeolde opmarkings van olde rabbi's oaver de Torah. ▼
▲jöäden hebt 'n paar boken wår see heur gelöyv op baseert ([[Torah]]), en see besittet boken dee bint onståne når anlieding van disse Torah, later op eskreaven döär de zo enöömde profeten ([[Neviiem]]) en geskydenisse vertellende de boken ([[Chetoeviem]]). 't Totaalplaatie van disse boken nöömt se (Torah + Neviiem + CHetoeviem =) TeNaCH. Dårnåst hebbet se noch de [[Talmud]], dit bint weader hunderd of düüsenden jår oalde opmarkings van olde rabbi's oaver de Torah.
De Torah bint de boken dee döär Mosje esskreaven bint, når interpretaty van [[JHWH|God]]. De Torah kümt gedeyltelik oaverhen med de eyrste vyv [[Biebel|bybelboken]] van de [[christendom|christenen]]. Al bint de verskillen van interpretaty en vertaling tüsken jöäden en christenen te grout üm se dichte by mekare te setten. Sou willet de meyste [[jeuden|jöäden]] et ouk. See segget dat christenen neet med hünne heilige boken ümgåt wår as see vöär bedoold bint.
In dit artikel wördt allenealleane de [[Hebreeuws|hebreywske]] namen van de personages en neet de vertaling van üüt de christelike bybel gebrüked.
=== De darteen gelöyvsprincipes van Maimonides (RaMBaM) ===
''Ik gelöyve d'r vulleydig an,''
2. detdat God 'n absoluten ienheideynheid is, onvergeliekelijkneet mette wulkevergelyken ienheidmed okwülke eynheid ouk; detdat allenealleane hi'jHee God is, diedee d'rder warenwas, d'r is, en zolaltyd altiedsal wèzenweasen.
''Ik gelöyve d'r vulleydig an,''
3. detdat hi'jHee giengeyn lieflyf hefhevt, hi'jhee giengeyn liefelijkelyfelike functieskenmarken bezithevt en detdat der van 'mem geyn gienvöärstelling veurstellingte meuglijkmaken is.
''Ik gelöyve d'r vulleydig an,''
4. detdat men allenealleane töt 'mem ziensyn gebed magmagget richenrichten en detdat men dit nietneet töt 'n aanderander magt doendoon.
''Ik gelöyve d'r vulleydig an,''
5. detdat eHee de eersteeyrste en de lestelätste is.
''Ik gelöyve d'r vulleydig an,''
6. detdat al wat de profeten hebthebbet ezegtesegd waorheidwårheid is.
''Ik gelöyve d'r vulleydig an,''
7. detdat Mosje de waorewåre profeet was, diedee nooit ziensyn weergaoweadergå hefhevt ehad of zolsal hem'hebben.
''Ik gelöyve d'r vulleydig an,''
8. detdat de heleheyle Torah, zosou as wi'jwy opdee 'tnu moment hebthebbet, dezölfendesölvde is wulkeas wat God an Mosje hefhevt egevenegeaven.
''Ik gelöyve d'r vulleydig an,''
9. detdat dizzedisse Torah nieneet te veraanderenveranderen is, detdat d'rder giengeyn aandreandere bestiet,besteyt diewat van God ofkömsigafkümstig is.
''Ik gelöyve d'r vulleydig an,''
10. detdat God de haandelingenhandelingen en de gedachengedachten van alle mèènsenmensken kent.
''Ik gelöyve d'r vulleydig an,''
11. detdat eHee beloontbelount wiewee zienas gebeudensyn naokumpgeböden nåkümt, en straft wiewee as ziensyn gebodengeböden overtredtoavertredt.
''Ik gelöyve d'r vulleydig an,''
12. detdat de mosjiach zekerseaker zolsal kömkummen en al kan eHee lange vötvörd blievenblyven, ik verwachte iedereydere dag ziensyn kömskümst.
''Ik gelöyve d'r vulleydig an,''
13. detdat d'rder ieneeyne opstaandingopstanding van de dojendouden zolsal wèzenweasen op 'n tiedtyd detwat de schepperSkepper, wienswee syn name prezenpreysen is en wienswee syn faam zosou hogehouge en veurvöär altiedaltyd verhevenverheaven is, 'tet willewil.
{{Dialekt|sdz}}
| 