Verskil tüsken versys van "Oldgrunnegs"
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Geen bewerkingssamenvatting |
+ verkloaren |
||
Regel 1:
t '''Oldgrunnegs''' (±1350 - ±1550) is de toalperiode van t [[Grunnegs]], dou t de eerste
Oet vonsten van olle braiven, blikt dat t Oldgrunnegs hail veul op t tegenswoordege [[Selterfrais]] leken mouten het. Ook zol t nog typisch Fraise
De andere Grunnegse toalperiodes binnen [[Middelgrunnegs]] en [[Grunnegs|Nijgrunnegs]].
== Ingvaeoonse substroat ==
De Fraise kenmaarken woar of net over proat wör hebben aals te môken mit de [[Inveaoonse toalen|Inveaoonse]] substroat. Dizze Ingvaeoonse substroat komt veur in aal Skandinoavische toalen ([[Deens], [[Noors]] en [[Zweeds|Sveeds]]), t [[Engels]], t [[Freesk|Frais]] en t [[West-Vlaams|Westfloams]] (tegenswoordeg in mindere moat).
=== -eijn ===
n Typisch kenmaark van de Invaeoonse toalen is t [[Nederduuts|Leegduutse]] -egen (bieveurbeeld in "regen") opbuten veur t Engelse -ain (rain [reen]), t Deense -egn of -ejn (regn [rain]) en t Fraise -ain of -in (rain). In t Oldgrunnegs wör dit -eijn (reijn), woarbie de -eij as -ai oetsproken wör. Dit wör ook broekt bie -eg, bieveurbeeld t Leegduutse "weg", wat dou "weij" (Engels ''way'', Deens ''veg'' [wai]).
=== tsi- ===
Ook wör tsi- broekt veur t Leegduutse k-, bieveurbeeld "kirche", wat "tsjurk" (Engels: ''church'', Frais: ''Tsjerke'') wör. Dit wuir ook broekt bie woorden as "kans" (''tsiaens'' [tsjens], Engels ''chance'') en "kaas" (''tsiaes'' [tsjees], Engels: ''cheese'', Frais ''tsiis'').
=== -skip/-schip ===
Wat in t Nederlaands -schap is en in t Nijgrunnegs -schop, wör in t Oldgrunnegs zègd as -schip of -skip. In t Frais is dit ook -skip, bieveurbeeld "selskip", wat in t Oldgrunnegs "geselschip" was.
=== th- ===
In t Oldgrunnegs wuir de Leegduutse d- vertoald as th- (ook ð of þ), zo as dat in t Engels nog aal doan wordt, bieveurbeeld in "third". In t Oldgrunnegs wör dit "thredde", zo as in t Oldfrais. t Westlaauwers Frais het de th- opbuten worden veur t- ("trêde"). t Woord "thredde" is loater veraanderd worden in "dredde" en vanôf t [[Middelgrunnegs]] opbuten worden veur worden veur "darde".
n Oetzöndern zègt os ook dat de th ook wel ais inwizzeld is veur j. Zo wör "doe" vrouger as "thu" schreven, woarnoar bie de meervoldsvörm en beleefdhaidsvörm de th inwizzeld wör veur j, dus "joe".
=== ae ===
De kombinoatsie ae, dat ook wel schreven wör as ä wordt oetsproken as -e en wör broek op verschaaidene stees woar of t Leegduuts a broekt. Veurbeelden hievan binnen dat-daet (Deens ''det'', Engels ''that'', Selterfrais ''dät''), waar-waer (Engels ''where'', Frais ''wêr'').
=== sk ===
Aals wat in t Leegduuts sch wör, was in t Oldgrunnegs sk, bieveurbeeld wasch-wask (Deens "vask"), vriesch-vreesk (Frais: "Frysk"), visch-visk (Deens "fisk"), schaap-skeep (Frais: "skiep"), schael-skaele (Engels: "scale").
=== Woordschat ===
Ook bie de woordschat was t Grunnegs nog staark verwant aan de Invaeoonse toalen. Veurbeelden binnen "bern" (Frais ''bern'', Deens ''barn'') en efter (Frais en Deens ''efter'', Engels ''after'').
== Hoogduutse invlouden ==
=== unde ===
De hoogduutse u wör in t Grunnegs ook nog broekt bie t Nijgrunnegse woord "en"/"ìn". Zo zee man doudestieds "unde", in tieds dat t [[Middel-Nederduuts|Midleegduuts]] "ende" broekte.
=== spèllen ===
Summege bronnen lôten ook taikens zain van Duutse invlouden wat de spèllen aangaait. Dit is logisch, omreden t Hoogduuts n belaangrieke standerdtoal worden was in t [[Noordzee|Noord]] -en [[Oostzee]]gebied; t gebied woar de politieke aandocht van Grunnen in dij tied veuraal noar tou gong. Zo wör in de loatere joaren aingoal meer ä schreven in stee van ae en wör t broeken van de v veulal wizzeld veur f. Dou Grunnen toutrad bie de [[Unie van Utrecht|Unie van Oetrècht]] draaide de politieke aandoch van noordoost noar zuudwest, woardeur de spèllen doarnoa aan t Nederlaands aanpaast wör.
== Invaeoons én Hoogduuts ==
=== ks ===
In t Oldgrunnegs haar de ks-wizzel nog nait stee vonden. Dit betaikent dat alles woar man tegenswoordeg in t Leegduuts -ss (Grunnegs -zz) veur zègt, dou -sk was. n Veurbeeld hierveur is t Nederlaandse "wissel", dat doudestieds in t Grunnegs "wixel" was. In t Hoogduuts (wechsel), t Deens (veksel) en t Frais (wiksel) komt dit nog aal veur. n Goud overbliefsel van dizze ks-wizzel is de noam "Texel".
=== ft ===
Zo as in t Hoogduutse "kraft", wör de Leegduutse ''cht'' wizzeld veur ''ft''. t Woord "kracht"' wör "kraeft" (Frais ''kreft'') en t woord "zacht" wör "saeft" (Engels ''soft'').
[[Kattegerie:Grunnegs artikel]]
| |||