Vjens

Dit artikel is schreavn in t Tweants. Umdat t plaatsbundn is, ma-j t ummezetn noar t Vjens.

t Vreeznvens of Vjens is t dialekt dat sprökn wordt in t Tweantse doarp t Vjenne. t Hef nen ampartn plaats in t Neersassies, umdat t zoo völle afwik van t Tweants en nich doartoo reknd kan wördn.

Zo is de oetsproak van t Vreeznvens aanders as van t Tweants. Duur ne paar vrömde klaankn kent Vjenne n stoatus van volkömn taaleilaand. Zo kent de ee, oo en de eu oet t Tweants ne tweeklaank: teagnoaver neet steet neit, good wordt goud en greun kleenkt as gruin (disse klaankn komt ok vuur in t Grönnings en t Sittards). t Meest biezundere is effenwal det Vjens weurde as better en oaver oetsprekt as bjätter en waver. Dit zol duudn op de oolde Westfaalse klaankbrökke.

t Vreeznvens is ok in eankele opzichtn met t Sallaands metgoan. Zo wördn verkleanweurde precies as in t Sallaands, en nich zoo as in t Tweants, vormd. Tweants döt boom-beumken en Vjens döt boom-beumpie.

t Vreeznvens kan oonder aandere veundn wördn in t beuksken Jipke en Jannöaken, ne riege Tweantse vertalingn van verhaaln van Annie M.G. Schmidt. In dit beuksken is de geschichte Ne kiste met reachies in t Vreeznvens schrevn.

Kenmearkn

Oaver Vjens, of Vreeznvens, wörd deur verskeidene weln schrevn dat t duur invloodn van t Freesk weinig oavereen kömp met t Tweants dat in umlignde plaatsn sprökn wördt. Aandere weln schrieft oaver Russiese invloodn, duur haandel met Rusland in de tied van Tsoar Peter n Grootn. Hendrik Entjes hef oetwezn dat t Vjens feitelik ne oolde, behooldende vorm van t Twents is, det duur weinig invlood van boetnof völle oolde Westfaalse kenmearkn hef behooldn. t Meest kenmearknd is de verdreaiing an t begin van kleenkers:

• t wjenterkwennegie vlög waveral waverhen (t weenterkönnegie vlög oaveral oaverhen)
• kwelkes in n stwaaf (kölkes in n stoof)

t Vjens verdreeit bepoalde klaankn woar in andere soortn Tweants nen eankelklaank wörd broekt. Dit kan n oawerbliefsel wean van t Westfaals:

• t Tweantse oo wördt wè of wa (Koning is Kwenning, boom is bwooam)
• oa wördt wa (oaveral oaverhen is waveral waverhen),
• ea wördt ja (Earpel etn is Jappel jatn)
• ee wördt jè (Kettel is Kjettel en Veene is Vjenne)

De [r] vuur nen metkleenker wörd as ne [j] oet esprökn, dus kaarke is kaaike. Dit is te vergeliekn met de "Gooise 'r'". De vuurplaksels an- en on- wordt nasaliseerd töt [õ]. Vearder wordt de ee, oo en eu verdreeid töt nen tweeklaank: neet wörd neit, good wörd goud en greun wörd gruin.

Disse maneere van proatn wördt hoaste neet mear broekt, en t gebroek van dialekt geet de leste joarn slim op Sallaands an.

Vuurbeeldn

Breef van nen ingezjàttenen

Hieroonder nen breef van nen inwonner van t Vjenne an zinne zönne, den at soldoat is in Niejmeagn:

"Breef van nen ingezjàttenen van 't Vreizenvjenne an zienen zjunne, dei saldot is vuur de Kwennik, eerst op de Cikkedelle bi'j Antwaaipen, en now te Nimwjágen. Uit den Overysselschen almanak ao. 1842. Leive Vrjàrik! - Um dà 'k kwòttens gein schrieven van ów ontvungen hebbe, wa'k wal en bjettien bange, dà 'i neit goud gezond zóllen wjàzen. Ik wappe effenwal dà 'k te vergieves bange vuur ów mag ewjàst wjàzen; mi'j dunk', a'i neit gezond wazzen, dan ha'i doch ók neit ezwiiegen: dei zeik of zuchtig is, schrif toch nog wal es nô ziene òlders; en dòrumme: geine tiedinge, gouwe tiedinge, zeg et sprjàkwôrd. Wi'j zint ók allemôle nog zoo bi'j 't óle, wi'j lustet van en klàinsten tot en greútsten geerne wat jàtten. - Wat is 't van 't jôr vuurdeelig met 't verbauw: ragge, boukwàite, gaste, êerappele, - i kjunt niks bedenken, of et steit allemôle effengoud. Wat zint de luije vreulik bi'j as vlieren-jör! 't is êer an te zein in de oogen; dòr is òk vjeúlle meer ljàvendighàid onder 't volk as ter ewjàst is. Dòr is òk was wappen op sunt Jôpek edôn, mêer nów is e doch kwòtbi'j. Wi'j zint zoo dròk met 't waaik, dà'i t'ow neit begriepen kjunt; wi'j wjettet hôste neit, wa'we eerst of lest zjult doun. Het lóp ons nòw allemôle te glieke op en hoop, en nów we ów kwiet zint, möute wi'j der bi'j doun, dàt i ans deên. Nen knecht of ne màgt he we neit; dei denstbwaân he'i ók lange neit vuur niks, en daghuren kriegen dör geit ók al ne zwôre wieze op; dei kieket ów 's ôvends ók al nô de vingers. Wi'j wòsselt er, met ons eigen volk, leiver vró en làte op an, zoo goud a'we kjunt, en dà'we, dan neit doun kjunt, dàt lôt liggen; kju'we dan zoo vjeulle tjurf neit grjáven en zoo vjeúlle vjenne neit hauwen, dàt lôt hen; wi'j kjunt ók minder tou as dà'we dór zoo nen ballast van volk bi'j menkaâr jaagt, dàt wòl vjeúlle schjellen! Nen enkelden greúsmeeijer of nen plaggen-stjàkker, dàt zint alle daghuren dei wi'j nog ehàd hebbet. Ik zá mi'j wá waren, dà'k mi'j neit lôte opvrjàtten van 't vreúmde volk. Altevjíelle roet um de hakken dâ 's mi'j ók al gein dàut wêerd; dei der den pot vuur kwakken zal, dei is dan wier zoo vjeúlle te dreúkker! ów moeder is dan zoo verljàgen as Job en dàt wi'k neit hebben. - Het vrauwluijewaaik dà kju'we wa'redden: weijen, vlasbràken, bwatterkanen en zukke dinge, das mêer nen toutàst; bijzunder vuur onze Gaidine, dàt kan in en ummezéin zoo vjeúlle doun as mennigeine in nen heelen dag.Het lòp aait nô't waaik dat um de schjeútte zoo flóddert um de beine. Dàt màchien dôr he'k mennigmôl mien behàgen an..."

Fuchsia's

Gedeeltes oet t gedicht Fuchsia's van Jo Stegeman oet 1990:

"O fuchsia's, o fuchsia's,

wat stoa-j wier mooi te bleuien.

'k zag oe vòn kläine stekkies òf

tot grote ploant'n greuien.

Ie zint noe wier in zwòmmertooi,

oene bluimpies bleuit zo woondermooi.

[...]

Mär achter in 't noajoor

Dòn wordt ze begraeven,

um 't volgende vuurjoor

wier veerder te ljaeven.

Dòn kwòmt ze wier buten

dät steit eer wal òn.

Dan greuit ze en bleuit ze

gewoon wier verdòn.

[...]

Augustus 1990

Reffereansies

Bronnen / wellen: