Vrymetselarye

   Dit artikel zol soamenvougd mouten worden mit t artikel Vrijmezzelderij, of der daint n dudelker oafboaken tuzzen baaide artikels moakt te worden

De vrymetselarye of maçonnery is een bröderskap, den oaver de heyle wearld besteyt. Et is de land en dårbinnen de regio up-edealed. De lüde wat der lid van bint, willet sichsülv een better menske maken. Dat doot sy med olde rituelen en mekare leavensvrågen te besprekken. Wat et dool hevt dat mensken mekare nemmet so as se bint en mekare hülpet üm een bettere wearld te krygen. De leaden dervan wördet vrymetselaars of når et ängelsk: free-masons enöömd, wat koamt van et vranske woord frère-maçons (betekkend so yts as: bröder-bouwer).

Loges

Een loge is de plaatse wår as de lüde samenkoamet. In Londen, in 1717, güngen eyrtyds wat van dee loges by mekare, ümme so een grootloge te krygen. Dat was de eyrste mål dat de vrymetselarye een landelike organisaty had. Dat wörd een Grootmacht enöömd. Dårnå volgden der meyr landen. Mar sy segget sülv dat der geyn wearld-macht besteyt. Elk land düt et up hümsülve. Mar üm de sovöäl tyd koamt de belangrykste lüde van de landen wal by mekare, ümme de reagels en traditys vanny of te pråten.

Untstån

Eigenlik weat geyne precys wår as de Vrymetselarye syn oorsprüng hevt. Sovöäle lüde dee as dår når anvrågt, sovöäle oorsprüngen heb y höäste ouk. Mar een vöär de hand liggende is, is dat et sütys an unståne is uut olde ängelske en skotske steynhouwersgilden (bouwgild of -hütten). En de gebrüükte symbolik en rituelen hebbet se oavernöämen uut verskillende bronnen en kulturen.

Bouwgilden/bouwhütten

Et hevt syne (eyrste anwysbare) oorsprüng in de vrogmiddeleywske steunhouwersgilden. In de middeleywen kwamen ambachtslüde (metselaars, ingeniörs, architekten) by mekare ümme kennis en künde te deylen. Dissen förmden gruppen en bröderskappen. Wår de geheimholding swearden en de kennis en künde wat der edeyled wörden, was alleyne van ear. Sommige van disse gruppen of bröderskappen wördden evrågen vöär de bouw van karken en katedrålen. Wårvöär se vöäl geld en macht kreygen. Et was tüürlik een heilige take: y maken tempels vöär den Heyr en de paus en de bisskop. De metselaars en de architekten hadden tydens de bouw eyr eigene hütten, wår se geheimelik by mekare kwamen ümme de bouwteykenings te bekyken. Dår wördden de bröderband verstarked med rituelen. De bouwhütten wördden gruppen dee med mekare trouw en ambachtsskap hadden. Up een geaven moment hadden de bouwhütten vöäle te seggen oaver de bouwe van so ne katedrål -en düs ouk oaver de wenske van den bisskop.

Verlichting

De macht van de karke güng nå de Verlichting årdig minder wörden. Düs de ård van disse bröderskappen wördden sütys an ouk anders. Der kwamen meyr verlchtings-ideyen binnen. Et dådwarkelike bouwen van heilige hüse, wördden een bouwen an et geysteliken. In 1717 kwamen düs van dee loges in Londen by mekare en wördden een Grootloge, meyr landen volgden.

Inhold

Een vrymetselaar gelöyvd in een Upperweysen, of dit nu God is, een allesstürende wette of wat dan ouk. Traditioneel wörd et dår as den 'Opperbouwmeester des helaals' (engelsk: Grand Architect of the Universe) enöömd. Et belangryksten is dat alle mensken gelyke bint. Yder hevt syn eigen vrågen en söcht syn eigen wårheid. Alle mensken hebbet een eigen verantwoordelikheid oaver syn eigen doon en låten. De vrymetselaar wil eynheid hebben en dat de menskheid vreade kregt. Der is een dool ümme een bettere wearld te skeppen en dat begünt by usülve. Mar der bint der ouk genog dee by de Vrymetselarye gåt ümme 'carriere' te maken, ümdat der toch vake hoge peten by sittet.

Symbolik

De vrymetselarye gebrükt een heyle bülte symbolen. Et bekendsten is misskyn wal et Alseend oge: een dreehook (of piramide) med een oge der in. Vöär de rest bint et allemåle symbolen wat uut de bouwwearld en de Bybel koamet. Een unbewarkte stük steyn nöäst een good an-ewarkte veerkante steyn steyt vöär et händig an usülve ümmeförmen når een perfekt yts.

Komplotten

Ümdat de Vrymetselarye styv stet van de vrümde symbolen en rituelen en sovöäl möägelik de bülte geheim hold, bint der in de tyd vöäle komplotteorien bedached. So sol de Vrymetselarye gån vöär de macht oaver de wearld. Dit willet se doon döär sachtys an alle landen under eyne grup te krygen. Dit wörd under ander edacht ümdat der vöäle hoge heyren (so as wat olde amerikaanske presidenten en wat ansetters van de Franske Revoluty) der lid van waren en bint. Ouk koamt dit idey van de Illuminaty. De Illuminaty was een grup uut de 18. eywe, dee uut de Vrymetselarye vordkwamt. Dennen wolden wal de wearld oaverheyrsen en an dat wat de vöärtydske Verlichting belöyvden in et wåre brengen. Mar dee grup is når krap-an een eywe wear vord egåne. Óf undergrunds egåne. Vöäl lüde meant noch dat de Illuminaty ayt noch bestet.

En vöäral christelike en islamitiske lüde willet beweyren dat de Vrymetselarye eigenlik een wearldwydske grup is dee de Düvel anbidt. Sy sollen de Düvel de macht oaver de wearld geaven willen. En uut deesülvden hook koamt ouk et idey dat de jöden samenwarket med de vrymetselarye.

Dit artikel is eskreaven in et sallandsk.