Waarkwoord

t Waarkwoord (Latain: verbum) is n woord dat in schier alle sproaken van de wereld soamen met t onderwaarp en eventueel n objekt (veurwaarp) de boases vörmt van n zin.

Waarkwoorden verschelen as woordoard wezenlek van noamwoorden, deurdat zie gain verwiezende funktie hebben moar n aktie (doun, bikken), toustand (binnen, stoan, drieven) of n gebeurtenis (staarven, mietern) uutdrukken.

Overgankelkhaid

Der binnen overgankelke (transitieve) en onovergankelke (intransitieve) waarkwoorden.

Overgankelke waarkwoorden

Overgankelke of transitieve waarkwoorden hebben noast n onderwaarp ook ain of twai objekten:

• Jan sloat Piet

Dizze bovenstoande zin het ain objekt. Jan is t onderwaarp en Piet is objekt (in dit gevaal laaidend veurwaarp).

• Jan geeft Piet n bouk

Dizze zin het twai objekten: Piet en n bouk (Piet is metwaarkend veurwaarp, n bouk laaidend veurwaarp).

Kenmaarkend is dat t objekt onderwaarp wordt en aans om, wenneer t waarkwoord passief maakt wordt. Bieveurbeeld: 'ik zai hom' wordt na passiveern: 'hai wordt deur mie zain'.

Onovergankelke waarkwoorden

Onovergankelke of intransitieve waarkwoorden hebben gain objekt:

• Hai veralteraaiert

Der binnen ok waarkwoorden dij zowel met as zunder objekt kinnen veurkommen:

• t snijt
• t snijt bladjen

Overainkomst

In glad alle sproaken (behaalven de gehail analitische) veraandern waarkwoorden in meer of mindere moate van vörm as (ain van) de argumenten veraandert. Aigenschoppen dij dizze argumenten overdroagen kinnen binnen bieveurbeeld getal, persoon, geslacht of bepoaldhaid. In veul sproaken zel allaint t onderwaarp overainkomst uutlokken, moar der binnen ok sproaken dij ok mit veurwaarpen (maistieds t laaidend veurwaarp) overainkomst kennen. De verschillende vörmen dij n waarkwoord kriegt haiten vervougens. t Waarkwoord dat zo aanpast is aan zien argumenten hait ok wel de persoonsvörm. Mit t getal wordt enkelvold of meervold maind. Summege sproaken hebben ok n twaivold. Persoon onderschaiden wie in eerste, twaide en derde persoon. Dizze binnen in t Grunnegs in t enkelvold: (1) ik, (2) doe en joe en (3) hai, zie en t. In het meervold: (1) wie, (2) joe en (3) zie.

Tied

Waarkwoorden worden ok vervougd noa tied. Maistieds betaikent dit dat sproaken as grond van t systeem n twaidelen hebben tuzzen of toukommende tied en nait-toukommende tied, of vergangen tied en nait-vergangen tied. Maiste sproaken bruken n systeem mit (veul) meer tieden, moar krap-aan apmoal bruken zie ain van dizze systemen as boases. t Grunnegs het as boases n twaidelen vergangen-nait vergangen en het aacht tieden:

• Onvoltoeid tegenswoordege tied (presens): ik loop
• Voltoeid tegenswoordege tied (perfektum): ik heb lopen
• Onvoltoeid vergangen tied (imperfektum): ik luip
• Voltoeid vergangen tied (pluskwamperfektum): ik haar lopen
• Onvoltoeid tegenswoordege toukomende tied (futurum simpleks): ik zel lopen
• Voltoeid tegenswoordege toukomende tied (futurum eksaktum): ik zel lopen hebben
• Onvoltoeid vergangen toukomende tied (futurum preteriti): ik zol lopen
• Voltoeid vergangen toukomende tied (futurum eksaktum preteriti): ik zol lopen hebben

Wies

Waarkwoorden kinnen de volgende wiezen:

Aantonende wies (indikatief)
Dit is de "normoale" vörm van t waarkwoord, dij de waarkelkhaid aangeft: ik loop, hai luip.

Onbepoalde wies (infinitief)
t Haile waarkwoord: lopen.

Gebiedende wies (imperatief)
Dizze geft maistieds n bevel weer: loop!

Aanvougende wies (konjunktief)
De boasesbetaikenis van de aanvougende wies is: "iets dat nait woar is, iets woarvan nait wis is of t woar is, of iets woarvan wenst wordt dat t woar is": hai zol lopen, hai zol dat zegd hebben, ik wol dat t zo was.