Zoogdeers

Zoogdeers (Mammalia) zeent ne klasse van t woarmblodige, leawndwaarpende chordadeers dee't de jongn zoognt met börstvoding. Ze zeent deel van de Amniota en stoat doarmet t kortst bie veugels en reptieln.

Zoogn van jonge heundkes (Golden retriever).

Zoogdeers wordt oonderverdeeld in roem 5500 soortn, mear as 1250 geslachtn, roem 150 families en zowat 30 ordes. Skoonwal zoogdeers zeent ontstoan oet op de groond leawnde deers, hebt ze zik in völle soortn en moatn ontwikkeld, zo as de vleegnde vlearmuze, zwemnde walvisken, vleaisetnde roofdeers en plaantnetnde deers, zo as bv pearde. t Gröste deer ooit (blauwen vinvis) en t grötste leawnde laanddeer (savanneolifant) zeent beade zoogdeers. Zoogdeers komt allene nit vuur in de meest hardvochtige leafgebeedn.

Eegnskopn

Zoogdeers zeent waarmblodige waarvelde deers, met ne liefbedekking van hoar. Det wil nit zegn at elk zoogdeer hoar hef, mer ze hebt dr wal anleg vuur. Ze zoognt öare jongn met modermeelk, wat oet de meelkkliern keump. Doarnöast hebt ze nog zweetkliern, woermet ze wöarmte kwiet köant. Alle zoogdeers zeent leawndwaarpend, behalve de chloacadeers. Bie zoogdeers besteet n oonderkaak oet één bot, en ze hebt dree heurbeentjes.

Nit alle neumde kenmoarkn geeldt allene vuur zoogdeers; wat haainsoortn ontwikkelt nen moderkookn en veugels zeent ook woarmblodig. beaide groepn zeent vuurbeelde van saamnloopnde evolusie; de woarmblodige veugels stamt of van kooldblodige reptieln en de ontwikkeling van n moderkookn bie haain (ne oetzeundering tusken de eierlegnde knarsbeenvisken) is apart ontstoan van de zoogdeers, skoonwal t op mekaar lik. Uniek vuur zoogdeers zeent de vacht, de heurbeentjes, oonderkaak en meelk- en zweetkliern.

Zoogdeers zeent duur mekaar enömn diploiede, wat beteeknt at öare chromosoomn in paarkes vuurkomt. De ennigste oetzeunderings hierop zeent twei tetraploiede Zuud-Amerikaanse knaagdeers oet de familie van skienrotn, Tympanoctomys barrerae en Pipanacoctomys aureus. Bie zoogdeers wörd t geslacht zowat aait bepoald duur geslachtschromosoomn: vröwkes hebt twee Xchromosoomn en männekes hebt n X- en n Y-chromosoom. Oetzeunderings hierop zeent wier t vogelbekdeer, de mierneagel en Tokudaia osimensis. t Totale antal chromosoomn (2n) löp slim oet een: van 2n=6 bie de Indiese muntjak (Muntiacus muntjak), n Aziaties hert, töt 2n=118 bie Dactylomys boliviensis, n Zuud-Amerikaans knaagdeer oet de familie van stekkelrotn.

Vermeardering

Modermeelk dreenkende bign.

Alle zoogdeers vermeardert zik duur inweandige bevruchting, woerbie nen penis t zoad in ne vagina brech. De zoadceln goat duur n baarmoderhaals en de uterus noar n eileaider, woer't duur mekaar enömn de bevruchting ook gebuurt. Skoonwal de meenderontwikkelde soortn (kloakadeers, bievuurbeeld t vogelbekdeer en n mierneagel) eier legnt, komt bie de meeste zoogdeers de jongn leawnd op de wearld. Bie buuldeers (Metatheria) zeent de jongn nog nit helemoal volgröaid en zitt (bie wat soortn) nog nen langn tied in n buul, woer't ze nog verdan köant gröain. Bie deers met nen moderkookn (placentalia) wörd n wieterontwikkeld joonk geboorn noa nen gröaitied in n baarmoder, woer t via n navvelstreng voeding en zoerstof krig.

Tusken soortn is dr n groot verskil in ontwikkeling bie de geboorte. Völle knaagdeers, kaniens en roofdeers zo as bearn, wordt naaknd en bleend geboorn in n hol. De eerste paar wekke köant ze nit boetn de verzörging van de moo. Katn en aandere roofdeers wordt ook met de oogne dichte geboorn, mer hebt wal hoar. Ook disse deers hebt verzörgning van de moo neudig, vuural um jaagn te learn. Kuddedeers, as hoofdeers baart jongn dee't volledig ontwikkeld zeent en binn t uur köant loopn. De dreagtied löp oeteen: Sminthopsis macroura jongt noa elf deage, Afrikaanse olifantn dreagnt 22 moand, zowat twee joar. Ook t antal jongn per wörp verskilt. Meansaapn, olifantn en walvisken hebt mer één joonk per keer; Virginiaanse opossums köant wal achttene töt neegnteen jongn per wörp kriegn.