Johannes Henricus Behrns

Johannes Henricus Behrns (5 januwoari 1803 in Eanske - 5 meart 1883 in Franeker) was van beroop learaar en inspekteur van t leger oonderwies in Freeslaand. Hee was n eerstn den't n oonderzeuk noar t Tweants en n gedicht in t Tweants leut oetgeewn.

Leawn en loopbaan

Behrns wör geboorn in Eanske. Zinne ooldn kömn oet Duutslaand en warn Rooms-Katholiek. Behrns zelf wör later Protestaants. Hee learn in Eanske vuur learaar veerde en doardegroads met sertifikoatn in Engels, Fraansk en Duuts. Op anbeveling van skoolopzichter en domie Floh kreeg he in 1821 waark an de openboare skole in Oldnzel. Doarnöast gung he lesgeewn an de Latiense skole. Oonderwiel haaln he zinne tweedegroads bevoegdheaid, en trouwn in 1827 met Hermina Stemvers, woermet he veer wichter kreeg. In 1829 gung Behrns as lektor woarkn op t atheneum van Franeker. Doarbie richen he zik op Grieks, Latien, Angelsassies, Freesk, noordse sproakn en sproakvergelieking. Doarnöast learn he zik later nog Italjaans. 1846 haaln he an de Grönningse Hogeskole n kandidaatsgroad vuur Wis- en Natuurkeunde. Doar wol he ook op promoveern, mer hee wol zinne sproakstudie nit vuur opgeewn, zodet he det nit kon bolwaarken. Hee kreeg nen goodn baand met Eelco Verwijs, den't van 1858 töt 1862 ook an t Franeker gymnasium lesgavven. Met mekaar leuzn ze J.C.A Heyse zin waark System der Sprachwissenschaft.

Doo't t atheneum van Franeker dichte gung in 1843, wör de Latiense skole doar ummezat in n gymnasium, en Behrns wör dr beneumd as learaar Moderne Sproakn en Wiskeunde. Doarnöast kreeg he de zorg vuur de beukerieje van t oolde atheneum. In 1857 wör he inspekteur vuur t leger oonderwies van heel Freeslaand. In detzelfde joar köm zinne vrouwe Hermina oet de tied.

Hee har al n zet as skoolopzichter ewaarket in t neegnde en achtste distrikt van Freeslaand (seet 1840), en was al seet 1843 sektretoaris van de Proveensjale Kommissie van t oonderwies in Freeslaand. Hee hef völle vuur t oonderwies en t learaarskop in Freeslaand edoan. Doarbie wör he nog lid van t Freesk Genootskop vuur geskiedenis-, ooldheaid- en sproaknkeunde, en van de Moatskoppieje vuur Neerlaandse Letterkeunde, en nog n antal verboondn mear.

In 1853 bedachen he t weduwnpensjoen. Det besteund in Neerlaand nog nit. In 1878 köm dr nen niejn wet vuur t leger oonderwies. Doarbie skeaidn Behrns dr met oet as inspekteur.

Skriefwoark

Behrns skreef in n Oaweriesselsen Almanak vuur Ooldheaid en Lettern in 1838 zin gedicht Fier. Doarmet was he n eerstn den't in t Tweants wat oetgavn. Doarnöast steund zin gedicht Leed van nen armen beddelman, wat ne Tweantse oawerzetting was van n Duuts gedicht van Ludwig Uhland. Hee was zinn tied vear vuuroet met zinne studie Twentsche Vocalen en Klankwijzigingen van 1839. Doarbie maakn he ook nog n eerstn Woordenlijst van het Twentsch dialect, van zo'n 1200 wöarde.

Wieders skreef he nog Hoogduitsche spraakleer, voornamelijk bewerkt naar de werken van J.C.A. Heyse (1832), en t dreedelige Waldemar de Overwinnaar, of Denemarken en de Denen in het glansrijkst tijdperk hunner geschiedenis, wat he oet t Deens har oawerzat met A. Telting tusken 1839 en 1840.

Doarnöast skreef he nog in de Vrije Fries, A. de Jager's Taalkundig Magazijn, en t beukn Jaarboekje voor Onderwijzers (1851-53) en maakn he ne oetgawe van de Schoolverordeningen voor Vriesland (1847). Wieters skreef he nog ne Wettelijke regeling op het lager onderwijs, als praktisch handboek ingerigt enz. (1858).

Fier

Zin gedicht Fier was t eerste gedicht in t Tweants wat oet egeewn wör:

Fier (1838)

Zie zoo, now sprek ik van geluk,

En haal de deuze oet n tuk,

En smook ne piepe vol tabak,

En goa noar hoes op mien gemak.

De blesse had et ook wal zwoar,

Den schoem steet em op hoed en hoar.

Hee hank den kop, em sleet den boog,

Hee dech misschien: t is ook genoog.

Now jonge, loat den ploog meer stoan,

Hee zal di-j doar nich lopen goan:

Hee wacht di-j wal tot morgen vroo!

Now ik noar t wief en dow noar t stroo.

t Gedicht is hier an epast noar de standaard skriefwieze van Goaitsen van der Vliet.

Skrieflieste

• Hoogduitsche spraakleer, voornamelijk bewerkt naar de werken van J.C.A. Heyse (1832)
• Fier (1838)
• Leed van nen armen beddelman (1838)
• Twentsche Vocalen en Klankwijzigingen (1839)
• Waldemar de Overwinnaar, of Denemarken en de Denen in het glansrijkst tijdperk hunner geschiedenis (1839-40)
• Schoolverordeningen voor Vriesland (1847)
• Jaarboekje voor Onderwijzers (1851-53)
• Wettelijke regeling op het lager onderwijs, als praktisch handboek ingerigt enz. (1858)

• Verskeaidene stuks in n Vrije Fries
• Verskeaidene stuks in A. de Jager's Taalkundig Magazijn
• Verskeaidene stuks in Overijsselsche Almanak voor Oudheid en Letteren

Verwiezings

Bronnen / wellen:

twentsetaalbank.nl bekekn 28-12-2011 dbnl.org P.C. Molhuysen en P.J. Blok (red.), Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 2. A.W. Sijthoff, Leiden 1912