Fotosyntese

Fotosyntese (oet et Grieks: φώτο- [foto-], "lecht", en σύνθεσις [syntese], "samengoan") is een chemies proses wat kracht oet zunlecht haalt um kolstofdiokside um te zetten in organiese verbeendingen, zo as kolhydraten. Fotosyntese zorget veur genog zoerstof in den daampkreenk en veur alle neudige organiese samenstellingen veur leawen op earde.

Skematies oawerzicht van fotosyntese bie plaanten. Vriekommende kolhydraten wordt deur de plaante broekt of opsloan.

Algemene skeadkeundige vergelieking veur fotosyntese bie plaanten.

Samensteelde ofbeelding van wearldwiede fotosynteseverdeling, met beade oseanies fytoplankton en gewassen. Doonkerrood en blaauwgreun geewt plaatsen met völle fotosyntese an.

Plaanten, algen en blaauwalgen köant fotosyntetiseren. Disse leawensvörme hebt veur fotosyntese water en kolhydraten neudig, en geewt zoerstof as ofvalstof of. Een paar aandere bakteriesoorten geewt bie de fotosyntese gin zoerstof of. Dit wörd anoksigene (zoerstofloze) fotosyntese neumd. Zowat alle leawensvörme haalt oet fotosyntese voor en kracht, of kolstoffen in organiese verbeendingen. Een leawensvörm wat zelf fotosyntese kan oetvoeren, wörd fotoautotroof neumd. Doartegenoawer stoat de chemotrofe leawensvörme, dee chemiese verbeendingen neudig hebt vuur fotosyntese. Wiedters gef et nog wat leawensvörme dee kolstoffen haalt oet verskillende organiese verbeendingen, in plaatse van oet kolstofdiokside. Disse neumt gelearden dan wier fotoheterotroof.

Et gef völle soorten fotosyntetiese prosessen, dee verskilt per leawensvorm. Liekewel bint der wat elemeanten oaweral liek. Lecht wörd opnömmen in greune chlorofielhooldende proteïnen. In plaanten zitt proteïnen in organellen dee chloroplasten neumd wordt. Disse zitt veural in bladsellen. In bakteriën zitt ze in et plasmamembraan. Bie disse lechtofhaankelike reaksies wörd wat kracht broekt um elektronen oet nuttige stoffen te halen, zo as oet water, woardeur zoerstofgas ontsteet. Wiedters komt der nog twee samenstelde stoffen vrie: vermeenderde nikotinamideadeninedinukleotidefosfaat (NADF) en adenosinetrifosfaat (ATF).