Gaanze
Gaanzn zeent grote, zwoare waterveugel oet de femilie Anatidae (Zwaann, gaanzn en eandn). Doarbinn beheurt ze töt de oonderfemilie Anserinae (Zwaann en gaanzn). Gaanzn köant good groazn en leawt doarumme mear op t laand as aandere Anatidae. Doarvuur hebt ze stoarke, lange peute, dee at midln oonder t lief stoat, woerduur at ze good loopn köant. In Europa he'j twee soortn: Anser (grieze gaanzn) en Branta (zwart-witte gaanzn).
t Woard gaanze wörd vuur t männke én t vröwke gebroekt. Mangs wörd t männke nen gaanzerik of geant eneumd.
Lief
bewarkGaanzn hebt nen halflangn haals en nen stoarkn kegelvörmigen snoawel. An de boawnsnoawel zit nen zaagraand. In vergelieking met zwaann zeent gaanzn kleainder en stewiger, mear ze zeent völle grötter as halfgaanzn en eandn.
Volgröaide gaanzn ruujt alle slagpenn tegelieke en köant doarumme ongevear nen moand laank nit vleegn. Disse periode vaalt meesttieds saamn met de tied det de jongn in t nest zeent. Aans as bie eandn, hebt gaanznmännkes en vröwkes t zelfde vearnpak.
Gaanzn köant töt 30 joar oold wordn, mear köant zik pas vuurplaantn vanof det ze 3 zeent. t Verskil tusken männkes en vröwkes is nen grootn hangboek bie de vröwkes. Dit is good te zeen in de broodtied.
Gedrag
bewarkGaanzn leawt in groepn, dee at ook wal toomn eneumd wordt. Vleegn doot ze t leewste in V-formasie of golvende lienn. De achterste gaanzn gebroekt de opstiegnde locht van öare vuurgängers, en spoert de vuurstn an um snelheaid te hooldn.
At ne gaanze te zeke is um met te vleegn, dan bliewt twee gaanzn bie um töt'e wier better of dood is. Doarnoa goat ze de grote groep wier achternoa.
Gaanznmännkes en vröwkes bliewt öar hele leawn bie mekoar. Op n boadm bouwt ze n nest, wat de vröwkes bekleedt duur vearn oet de eegne böste te plukn. De jongn zeent nestvlieders. Ze goat zo gaaw meugelik t nest oet. De eerste tied wordt ze nog wal woarm eheuldn duur de ooldn, mear ze mutn al wal zelf etn zeukn.
Gaanzn zeent onmeundig waaks en köant akelig hard met de vleugel houwn. At ze zik bedreaigd veult goat ze gakn en bloazn. Hierumme hadn völle leu vake gaanzn as waakdeers.
Gebroek
bewarkDr wörd oaweral op de wearld völle op weelde gaanzn ejaagnd, woerduur at ze bange wordt en zik nit völle loatt zeen. Tamme gaanzn wordt vet-emest, oonder mear vuur gaanznleawer. Ze wordt ook ebroekt um te plukn. De vearn wordt ebroekt in kusns en dekbedn. Tamme gaanzn köant 2 töt 3 moal in t joar eplukt wordn.
Ze legnt 40 töt 60 eier in t joar, en dee kö'j etn. Mear um de salmonella teegn te goan mutn ze wal 15 minuutn ekokt wordn.
De slagpenn wordt al seend meansnheugnis ebroekt um met te skriewn.
Soortn
bewark- Geslacht Anser (Grieze gaanzn)
- Sneejgaanze (A. caerulescens)
- Kolgaanze (A. albifrons)
- Dwerggaanze (A. erythropus)
- Taigareetgzanze (A. fabilis)
- Toendrareetgaanze (A. serrirostris)
- Kleaine reetgaanze (A. brachyrhynchus)
- Grauwe gaanze (A. anser)
- Indiesee gaanze (A. indicus)
- Keaizerganze (A. canagicus)
- Zwaangaanze (A. cygnoides)
- Dwergsneejgaanze (A. rossii)
- Geslacht Branta (Zwart-witte ganzen)
- Grote kanadese gaanze (B. canadensis)
- kanadese gaanze (B. hutchinsii)
- Kleaine knadese gaanze (B. hutchinsii minima)
- Braandgaanze (B. leucopsis)
- Rotgaanze (B. bernicla)
- Witboekrotgaanze (B. hrota)
- Zwarte rotgaanze (B. nigricans)
- Roodhaalsgaanze (B. ruficollis)
- Hawaiigaanze of Nene (B. sandvicensis) De Nielgaanze lik op ne gaanze mear heurt bie ne aandere femilie: Tadorninae (Halfgaanzn)
- Geslacht Anser (Grieze gaanzn)