Harsenanhangsel

t Harsenanhangsel of de hypofyse is n klier midden in de kop, onder de harsens, die alderbarstends veule hormonen aofgif. t Harsenanhangsel speult n belangrieke rolle bie t regelen van n kwak hormonen, t wörden daorumme oek wel de dirigent eneumd van t hormoonstelsel. De klier is ongeveer zo groot as n kikkerarte (n sentimeter in deursnee) en lig in n holte in de schedelbaosis (t zogeneumde Turkse zaol of Sella Turcica in t Latien), achter de neusrogge. De achterkwab van t harsenanhangsel beheurt tot t diencephalon. Bie de anleg in de embryonale faose wörden de veurkwab van t harsenanhangsel evormp uut n stukjen epitheel van t monddak; t zogeneumde zakjen van Rathke.

Ligging van t harsenanhangsel in de bovenkamer van n meens

De fysiologie van de harsens (t harsenanhangsel hit hier pituitary body)

t Harsenanhangsel is op-ebouwd uut dree delen:

• de veurkwab (pars anterior of adenohypofyse)
• achterkwab (pars posterior of neurohypofyse)
• de middenkwab (pars intermedia)

De middenkwab is bie meensen haost niet anwezig. Bie sommige diersoorten is t wat groter. De middenkwab maakt α-MSH (melanosyt-stimulerend hormoon) uut de neurotransmitter adrenokortikotroop hormoon. In dit artikel geet t veural over de veur- en achterkwab.

De achterkwab van t harsenanhangsel steet mit lange axonen drekt in verbiending mit de hypothalamus. De veurkwab van t harsenanhangsel is via n poortaodersysteem verbunnen mit de hypothalamus. Die meet de hoeveulhejen an hormonen in t bloed en stuurt hormonen naor t harsenanhangsel as der meer of minder van n hormoon neudig is. Via de steel van t harsenanhangsel kömp onder aandere dopamine in t harsenanhangsel terechte dat de aofgifte van prolaktine remt.

De veurkwab (adenohypofyse)

In de veurkwab van t harsenanhangsel wörden veule hormonen emaakt die invloed hebben op aandere endokriene klieren. De veurkwab van t harsenanhangsel maakt:

• Greuihormoon (GH) of somatotroop hormoon (STH) → regelt de greui van lange puupbeenders (zolange de epifysaerschieven nog niet verbeend bin) en de greui van spierweefsel.
• Thyroïdstimulerend hormoon (TSH) → dit zet de schildklier an tot de anmaak van schildklierhormoon thyroxine (T4) en tri-joodthyronine (T3). Oek zörgt t derveur dat der in de schildklier kalsitonine emaakt wörden. Kalsitonine zörg derveur dat t kalsiumgehalte in t bloed ummeneer geet. Dit döt e deur o.a. kalsium in de botten op de slaon en t weerummehaolen van kalsium uut de nieren en darms te remmen.
• Adrenokortikotroop hormoon (ACTH) → zet de bienierschors an tot de anmaak van bienierschorshormonen.
• Gonadotrope hormonen (hebben invleud op de eierstok en de teelballen). Namelik:
  • Follikelstimulerend hormoon (FSH) → bevordert de groei en rijping van follikels in de ovaria bij de vrouw en de spermatogenese bij de man in de testes
  • Luteïniserend hormoon (LH) of interstisiële-sellenstimulerend hormoon (ICSH) → de gonadotrope hormonen stimuleren oek de hormoonanmaak van de gonaden (geslachtsklieren).
• Prolaktine → dit kömp veural vrie tiejens de zwangerschap en de laktasieperiode.
• Melanosyt-stimulerend hormoon of melanotropine (MSH) → stimuleert de anmaak (melanogenesis) en aofgifte van melanine deur melanosyten in de huud.
• Endorfinen → in de eerste plaotse onderdrokt t zeerte, mer t zörg oek veur n geveul van gelok of euforie.

De achterkwab (neurohypofyse)

De achterkwab van t harsenanhangsel is belangriek veur de waoter- en vochtregulering in t lief. t Is n opslagplekke veur twee hormonen die deur de hypothalamus an-emaakt wörden:

• Antidiureties hormoon (ADH), oek wel vasopressine → stimuleert t vastehouwen van vocht; zörg veur n stiegende bloeddrok en reup mannelike agressie op.
• Oxytosine (OT) → bevordert samentrekking van epitheel- en myo-epitheelklierweefsel van de borst, wat leit tot de aofscheiding van laktine. Oek zörg t veur de samentrekking van gladde spiersellen in de baormoeder (t kiendernesjen / t kiepehokke).

Andoeningen

De meestveurkoemende andoening an t harsenanhangsel is n gezwel. Disse gezwellen bin altied goedaordig en bin roewweg onder te verdelen in de volgende soorten:

• harsenanhangselvergroting mit te veul anmaak van prolaktine (prolaktinoom)
• harsenanhangselvergroting mit te veul anmaak van greuihormoon, wat leit tot reusgreui
• harsenanhangselvergroting mit te veul anmaak van ACTH mit as gevolg t syndroom van Cushing
• niet-endokrien aktieve gezwellen.

t Harsenanhangsel kan oek te min hormoon maken; dit hit hypopituïtarisme. t Tekort an hormonen kan an-evuld wörden mit (bio-identieke) hormonen of medisienen. n Slimme val kan oek de warking van t harsenanhangsel in t wiere schoppen.

In uutzonderingsgevallen kunnen ze derveur kiezen um t orgaan vort te haolen (hypofysektomie).

Dit artikel is eskreaven in et westveluwske dialekt van Nunspeet, in de Algemene Nedersaksiese Schriefwieze.