Hypothalamus

De hypothalamus (letterlik: onderkamer, uut t Grieks: ὑπό = onder en θάλαμος = kamer) is n onderdeel van de harsens. Een van zien meest belangrieke funksies is dat e veur n verbiending zörgt tussen t zenuwstelsel en t endokriene systeem (t hormoonspul), en dat döt e via t harsenanhangsel.

Hypothalamus

De hypothalamus zit onder de thalamus, krek boven de harsenstamme. Alle harsens van gewarvelde beesten hebben n hypothalamus. Bie meensen, is t ongeveer net zo groot as n amandel.

De hypothalamus is verantwoordelik veur bepaolde metaboliese prosessen en aandere aktiviteiten van t autonome zenuwstelsel. t Stelt bepaolde neurohormonen samen en gif ze aof, oek wel vriemakende hormonen eneumd, en disse hormonen bussen aandere hormonen in t harsenanhangsel an of remmen ze aof. De hypothalamus zörgt veur de temperatuurregeling van t lief, overlevingsgedrag (zo as: honger, dorst, vechten, vlochten, paoren), belangrieke aspekten van ouwerschap en hechtingsgedrag, vermeuidheid, slaap en sirkadiane ritmes.

Hoe de boel in mekaar stik

De hypothalamus is n klein geheel van strukturen onder (hypo) de thalamus. De hypothalamus vormp samen mit de thalamus, de epithalamus en de subthalamus de tussenharsens (diënsefalon).

De hypothalamus besteet uut dree delen, namelik:

• mediaal deel
• lateraal deel
• periventrikulaer deel

Funksie

Zwat elke regio van de grote harsens steet in verbiending mit de hypothalamus. Hierdeur is de hypothalamus betrökken bie alle aspekten van de emosies, de voortplaanting, t autonome zenuwstelsel en de hormoonhuushouwige. De hypothalamus regelt:

• bloeddrok
• hartslag
• honger
• dorst
• slaap-waakritme
• seksuele opwiending
• lichaamstemperatuur (veroorzaakt bieveurbeeld riebels a'j t koud hebben)

De hypothalamus zörgt veur n groot deel veur homeostase (lichaamsevenwicht). Oek speult de hypothalamus n rolle bie de dree heufdgedragskenmarken, namelik:

• vecht- of vlochtreaksie
• voedingsgedrag
• voortplaantingsgedrag

Binnenkoemende sinjalen

De hypothalamus krig sinjalen uut de volgende harsendelen:

• formatio reticularis; de formatio reticularis krig zelf informasie binnen via t roggemörg, vanuut de exterosensoren (die krig prikkels binnen vanuut de butenwereld; huudzintugen, smaak, reuk, zichte, geheur), de interosensoren (die krig prikkels vanuut t lief; in organen (harte, bloedvatten, darms, longen), in lichaamsholten (blaoze, baormoeder) en in biezundere vorm: nosisensoren ‘zeerte’) en propriosensoren (die krig gegevens binnen over beweging en houwige in evenwichtsorgaan, spieren, gevrichten en pezen);
• netvlies; n paor vezels van de nervus opticus staon in verbiending mit de hypothalamus, um presies te ween de nucleus suprachiasmaticus dervan;
• limbies en olfaktories systeem; onder aandere de amygdala, de hippokampus en de reukschors (cortex olfactorius) staon in verbaand mit de hypothalamus. Ze helpen waorschienlik bie t regelen van bieveurbeeld eten en voortplaanten;
• nucleus tractus solitarii; disse kern krig informasie binnen over t binnenspul (ingewaanden) van de tiende harsenzenuw, de nervus vagus
• sirkumventrikulaere organen; disse kernen bin uniek in de harsens. Ze hebben gien bloed-harsenbarrière en kriegen daordeur informasie binnen over substansies die aanders niet in kontakt koemen mit t zenuwstelsel.

Oek hef de hypothalamus reseptoren um de temperatuur en de ionehuushouwige bie te houwen, namelik thermoreseptoren en osmoreseptoren.

Uutgaonde sinjalen

Zenuwsel-aofgevend transport van de hypothalamus naor de achterkwabbe van t harsenanhangsel

Neurale sinjalen naor t autonome zenuwstelsel; t laterale deel van de hypothalamus gif sinjalen aof an t laterale deel van de medulla oblongata (t verlengde mörg), waor der sellen bin die t autonome systeem regelen.

Endokriene hormonen

Endokriene hormonen bin hormonen die an-emaakt wörden deur n klier die gien aofvoerbuize hef (zo as bie zweet bieveurbeeld) en die zien hormoon drekt aofgif an t bloed. De hypothalamus maakt allinnig mer dit soort hormonen an. In de hypothalamus zitten sellen die TRH, GnRH, GHRH, CRH, somatostatine, dopamine, mer oek ADH (vasopressine) en oxytosine aofgeven. Disse hormonen wörden aofegeven an de bloedbaone, die aandere orgaansystemen anbussen, en dan veural t harsenanhangsel (de hypofyse).

De meeste hormonen uut de hypothalamus wörden via t harsenanhangsel aofegeven an t bloed. De hypothalamus zörgt veur homeostase (lichaamsevenwicht); dit is oek de bloeddrok, hartslag en temperatuur.

Aofegeven hormoon	Engelse naam	Aofkorting	Effekt
Thyrotropine vriemakend hormoon	Thyrotropin-releasing hormone	TRH	Stimuleert de aofgifte van thyroïdstimulerend hormoon (TSH) vanuut de veurkwabbe van t harsenanhangsel. Stimuleert de aofgifte van prolaktine vanuut de veurkwabbe van t harsenanhangsel.
Dopamine	Dopamine	DA	Remt de aofgifte van prolaktine vanuut de veurkwabbe van t harsenanhangsel.
Greuihormoon vriemakend hormoon	Growth-hormone-releasing hormone	GHRH	Stimuleert de aofgifte van greuihormoon (GH) vanuut de veurkwabbe van t harsenanhangsel.
Somatostatine	Somatostatin	SST	Remt de aofgifte van greuihormoon (GH) en thyroïdstimulerend hormoon (TSH) vanuut de veurkwabbe van t harsenanhangsel.
Gonadotropine vriemakend hormoon bie keerls hit t oek wel interstisiële-sellenstimulerend hormoon	Gonadotropin-releasing hormone	GnRH ICSH	Stimuleert de aofgifte van follikelstimulerend hormoon (FSH) en luteïniserend hormoon (LH) vanuut de veurkwabbe van t harsenanhangsel.
Kortikotropine vriemakend hormoon	Corticotropin-releasing hormone	CRH	Stimuleert de aofgifte van adrenokortikotroop hormoon (ACTH) vanuut de veurkwabbe van t harsenanhangsel.
Oxytosine	Oxytocin	OXT	Veroorzaakt samentrekking van glad spierweefsel in de baormoederwaand. t Wekt de weeën op an t einde van de zwangerschap. t Bevordert oek t samentrekken van glad spierweefsel in de melkklieren, waordeur der melk aofegeven wörden. t Wörden aofegeven deur de hypothalamus an de achterkwabbe van t harsenanhangsel.
Antidiureties hormoon Vasopressine	Antidiuretic hormone Vasopressin	ADH	Wörden an-emaakt as bepaolde reseptoren in de hypothalamus n tekort an vocht in t bloed meten. ADH veroorzaakt bloeddrokverhoging, deurdat der minder vocht deur de nieren uutescheien wörden. t Wörden aofegeven deur de hypothalamus an de achterkwabbe van t harsenanhangsel.

Hypothalamus en geslacht

De ontwikkeling van zenuwsellen en de vertakte uutlopers van de zenuwsellen (dendrieten) in de amygdala en delen van de hypothalamus bin bie manluui en vrouwluui verschillend. Dit kömp deurdat disse harsendelen zich tiejens de ontwikkeling van de feutus bie de anwezigheid van testosteron aanders ontwikkelen as bie de aofwezigheid dervan. t Geet daorbie niet um de hele hypothalamus of amygdala, mer allinnig mer bepaolde kernen dervan. Disse kernen neumen ze seksueel-dimorfe kernen (betekent dat der verschillen bin tussen de geslachten in disse kernen). Zo is in de hypothalamus de area praeoptica medialis bie manluui over t algemeen groter as bie vrouwluui. In de amygdala is de kortikomediale kern oek groter bie manluui. Disse kern is verbunnen mit de area praeoptica medialis van de hypothalamus.

t Lik derop dat dit verschil in ontwikkeling zörgt veur de geslachtsgerelateerde verschillen in t denken, seksuele gerichtheid, agressie en kognitieve funksies. Wetenschappers denken dat homoseksuele gerichtheid veroorzaakt wörden deurdat der tiejens de embryonale ontwikkeling wél testosteron vriekömp mer bie de feutale ontwikkeling niet. Dit blik oek uut onderzeuken van de Nederlaandse neurobioloog Dick Swaab. Volgens Swaab is der oek n dudelik verschil te zien in de hypothalamus bie transseksuele vrouwluui en manluui a'j t vergelieken mit meensen die niet transseksueel bin. Bie transseksuele vrouwluui zollen in de hypothalamus vrouwelike en bie transseksuele manluui, mannelike eigenschappen an-ewezen kunnen wörden. De hypothalamus warkt bie n transseksueel net zo as t geslacht waorvan e angif dat e is. n Man-naor-vrouw transseksueel hef volgens de onderzeuken van Swaab dus daodwarkelik vrouwelike harsens. Naor de biologiese relasie tussen homoseksualiteit/transseksualiteit en de hypothalamus is in Nederlaand veural onderzeuk edaon deur Dick Swaab. Hij steet internasionaal bekend op t gebied van hypothalamusonderzeuk.

Referensies

Dit artikel is eskreaven in et westveluwske dialekt van Nunspeet, in de Algemene Nedersaksiese Schriefwieze.