Jeudendom in Drenthe

Jeudse mèensen hebt in Drenthe eleefd vanof de 17e eeuw. De eersten vestigden heur vanuut Westfaolen as haandels- en ambachtsvolk op 't Ogeveine, in Coevern en in Möppelt. Vervolgens kwammen d'r nog hiel wat - vake aarme - Jeuden, waordeur Möppelt en 't Ogeveine beparkings op heur vestiging invoerden. In 1782 bepaolden Drost en Gedippeteerden det in de dörpen niet meer as drei Jeudse femilies muchen wonen: een slager, een koopman en een vilder. Dizze beparkings bint op-eholden mit de börgerlijke geliekstelling end 18e eeuw.

De Jeuden waren bename actief in vee- en textielhaandel, in de industrie en as slagers. De matzefebriek van Wijnberg op 't Ogeveine kreeg een internationaole reputatie.

Synagoges en synagogale ressorten

De sjabbat wördden evierd in huussynagoges; daornaost much d'r officieel een synagoge bouwd wörden op 't Ogeveine en in Coevern en Möppelt, en in 1840 ok in Assen. In 1850 wördden Drenthe een zölfstaandig synagogaal ressort, mit de heufdsynagoge in Möppelt en Jeremias Samuël Hillesum as opperrabbijn. Nao die zien hengaon in 1888 hebt ze Drenthe weer mit aandere pervincies in ien ressort edaone. In 1910 wördden Möppelt as onderdiel van 't ressort Amersfoort vanni'js de zetel van de opperrabbijn. De leste was Mozes Monasch, conrector van 't Nederlands Israëlitisch Seminarium in Amsterdam, die in 1910 as opperrabbijn oftrad.

Opleidings

Begun 20e eeuw woonden in Drenthe roem 2300 Jeudse mèensen: zo'n 540 in Assen en Möppelt elk, zo'n 410 op 't Ogeveine, zo'n 290 in Coevern en zo'n 170 in Emmen. In dizze plaatsen en in Beilen en Smilde haj godsdienstschoelen veur de kiender. De schoele op 't Ogeveine leidden ok veurgangers op. De leerlingen van de Jeudse schoelen in Möppelt bint in 1868 verdield oaver de openbaore schoelen.

Bestuurlijke activiteiten

In de jaoren veur de Tweide Wereldoorlog meuken Jeuden diel uut van de gemienteraod van Möppelt, Coevern, Assen en 't Ogeveine en waren bestuurslid van haandelsverienings, 't Grune Kruus, Volksvermaken ezw. In Möppelt zatten d'r van 1859 töt 1940 haoste deurlopend Jeuden in de gemienteraod, mit veural een grote inbreng in de SDAP. In de grotere plaatsen was d'r ok een bluiend eigen verieningsleven.

In en nao de oorlog

In de Tweide Wereldoorlog kreeg de Jeudse bevolking te maken mit de antisemitische maotriegels van de Duutse bezetter en Nederlaandse collaborateurs. De miesten bint of-evoerd en vermoord in vernietigingskaampen; mar barre weinig kwammen daoruut weerumme of wussen onder te duken. Nao d'r oorlog was d'r nog of en toe een sjoeldienst; d'r was een chazzan (veurganger) mit 't Ogeveine as staandplaatse. Det höld op deur te weinig dielname. In de jaoren vieftig en zestig waren d'r een paar sportdagen op 't Oogevène veur Jeudse kiender uut de vier noordelijke pervincies, um heur mit leeftiedgenoten in de kunde te brengen.

Vandage wördt d'r nog wat keren per jaor een dienst eholden in de in 1975 erestaureerde synagoge in Emmen. De synagoge in Coevern gebruukt ze as streekmeziekschoele en die op 't Ogeveine en in Assen hebt karkelijke bestemmings. De synagoge op Zuudlaoren wilt ze nog restaureren. Wiedere sjoelen bint d'r niet meer. In 1988 bint de Jeudse gemientes Assen, Emmen en 't Ogeveine bi'j mekare gaone in de Israëlitische Gemeente Drenthe.

Schrieveri'je oaver Drèents Jeudendom

Jan Poortman (1969), Tussen kaftan en jodenster, NDV
Lammert Huizing (1975), De verdwenen mediene: twee en een halve eeuw Hoogeveens jodendom
S.C. Derksen (1988), Opkomst en ondergang van een toonaangevende joodse gemeente, Möppelt
F.J. Hulst en H.M. Luning (1991), De Joodse gemeente Assen, Assen
J. Michman, H. Beem en D. Michman (1992), Pinkas - geschiedenis van de joodse gemeenschap in Nederland, Ede

Bron

Encyclopedie Drenthe Online

Uutgaonde verwiezings

Dit stok is eschreven in 't Zuudwest-Zuud-Drèents van de Drèents-Oaveriesselse grèensstreek.