Karl Marx

Karl Marx was 'n Duutse deanker, filesoof, journalist, en iene van de grondleggers van 't gedachtengood van 't sosialisme en marxisme.

Hi'j wörn geboren in Trier (Duutslaand) op 5 meej 1818 as zeune van 'n rechtsgeleerden, zien moe was 'n Nederlaanse. Op zeuventienjaorige leeftied göngn Karl an de Universiteit van Bonn rechten studeren, maa deur gebrek an belangstellig stopten he met zien opleiding nao ien jaor, en göngn in Berlijn filesofie studeren. Daornaos verdiêpten Karl Marx zich in geschiedenisse en ekenomie. An de universiteit van Jena promeveerden he töt doktor in de filesofie. Pogings um an 'n universiteit benuumd te wörn mislukten, umdat de Duutse reactionaire universiteiten hum te liberaal vunnen.

In 1842 wörn Marx redakteur van de Rheinische Zeitung en heuld zich stieds meer gaanks met ekenomiese vraongn, maa weengns zien radikale opvattings wörn dit blad in 1443 verbeuden. In 1844 vestigden Marx zich in Parijs, waor he redakteur wörn van 'n Deutsch Französische Jahrbücher, waorin felle kretiek wörn eleaverd op de bestaonde maaschaplike orde. Deur 'n artikel in dit blad leerden he de zakenmaan Friedrich Engels uut Manchester kennen, waormet he zeer bevriend wörn. In 1845 wörn Marx edwungn Parijs te verlaoten en vestigden Marx zich in Brussel saam mt Friedrich Engels en zi'j sleuten zich an bi'j de sosjiaalisctiese beweging. Saam schreven zi'j 't Communistisch Manifest. In 1848 vertrukken Marx en Engels naor Duutslaand um aktief deel te nemmen an de revolutie.

Dit mislukten en Marx wörn opni'j verbannen. Hi'j vestigden zich noe in Londen, waor he de res van zien leven verbleven. In 1867 verschennen de eerste druk van Das Kapital, 't beruumsten boek dat de grondslag vörmden veur 't Marxisme. Volngns de theorie van Marx verorzaakt de invoering van machines 'n verleeging van de kösten van 't levensonderhoald en dus van de lonen. Zo as Quesnay annamen dat de grond de ienige factor is die meerweerde opleavert, zo nemp Marx an dat dit uutslutend met arbeid 't geval is. Volngns Karl Marx zult de "krachten" in de bestaonde kapitalistische maaschappi'je disse umvörmen töt de kollektivistiese maaschappi'je. Marx onderschedt (veurspelt) daorin de volngnde vief krachten of stadia:

De konsentratie wet, waorbi'j groten ondernemmings veurtdurend de kleane opslök, en hierdeur stieds grotere ondernemmings onstaot.
De accumulatie wet, veronderstelt dat kapitalisten, die de meerweerde ontvangt, deur konkurrentie probeert de umvang van de ondernemmings stieds te vergroten.
De Verelendung, de veurtduurnde verslechtring van de positie van de proletarische klasse, die ofhaanklik bint van de kapitalistn. De armoe zol stieds groter wörn.
De krisistheorie, die wödt of-leid uut de wet van de stieds maa daalnde winstvoete. 't Giet de bedrievn stieds slechter, waordeur arbeiders wödt ontslaangn. Hierdeur ontstiet wear sosjaaln ellende.
De inienstörting ("Zusammenbruch") van de kapitalistiesn maaschappi'je. De krises, aldus Marx, zult mekare stieds sneller opvolngn en de positie van de arbeidnde klasse zol veurtduurnd slechter wörn. De spanning tussn de klassn wödt onhoaldbaar.

Karl Marx overleden in 1883 in Londen.

Dit artikel is eskreaven in et sallandsk.