Kornelis ter Laan

Kornelis ter Laan (Grunnegs: Knelis ter Loan, benoam bekend as K. ter Loan) (Slochter, 8 juli 1871 - Utrecht, 6 meert 1963) was n Nederlandse toalkundege en politikus. Hai was de zeun van n landbaauwer môr wol zulf gain boer worden.

Hai was n bekend plaaitbezorger van de Grunniger toal en kultuur. Doarnoast was hai Twijde Koamerlid veur de SDAP en börgemeister van Zoandam. Noar hom is de K. ter Laan-pries vernuimd, dij sunds 1983 joarleks oetraaikt wordt deur Stichting 't Grunneger Bouk.

Jeugd

Hai stamde van voaders- en moekeskant van boeren of, maar zol zulf gain boer worden, omdat zien voader inzag dat der veur n klaaine boer gain dreug brood meer te verdainen was. Omdat de jonge Knelis goud leren kon, gong hai noa de legere schoul nog twij joar noar de Franse schoul op t Hoogezaand en doarna drij joar noar de HBS in Sapmeer. Dou der gain geld meer was veur verdere studie wuir hai leerling van de normoalschoul.

Op zien achttiende joar ston hai in Sapmeer veur de klas, doarnoa nog in n Daam, Dordrecht, Arnhem en in Sluus. Veurdat hai noar Sluus gong, traauwde hai mit Ida Gruin. In 1898 wuir hai hoofd van n school in Delft en boetendes direkteur van de gemaintelke handelskursus.

Socialisme

As jong al haar hai n open oog had veur de materiële en geestelke nood van de aarbaiders. Domela Nieuwenhuis en A.H. Gerhard leerden hom t socialisme kennen, en op zien ainentwintegste joar huil de jonge onderwiezer veur t onderwiezersgezelschap van Loppersom zien eerste socialistische rede. Hai wuir lid van de olle Socioal Democroatische Bond, môr bedankte doarveur weer toun dizze in 1894 de revolutionaire weg insluig. Toun hai bie de kronensfeesten in september 1898 waaigerde te vlaggen, beklodderden de Delftenoaren zien haile hoes mit oranje vaarve. t Dee hom nait wankeln in zien socialistische overtugen, môr de goie verstandhollen mit de leerlingen en heur olders lee der ook nait onder.

Vanôf 1900 was e lid van de SDAP (veurloper van PvdA). Alhouwel hai mit haart en ziel onderwiezer was, zol al gaauw n ende kommen aan zien onrustege onderwiezersloopboan. Op zien daategste joar wuir t jonge schoolhoofd as bie verrazzen Koamerlid. Tot 1937 bleef hai in Twijde Koamer, woar hai zuch onder andern op t terraain van onderwies, militaire zoaken en drankbestrieden begaf. Van 1914 tot 1937 was hai ook börgmeester van Zaandam, en doarmit eerste socialist in dij funktie.

Grunneger waarken

t Bouk, woardeur zien noam t langst heugen blieven zel, is zunder twievel t Nieuw Groninger woordenboek (1929). Hai het der, deurbaauwend op t woordenbouk van Molemoa, meer as n kwart-aiw aan waarkt. Dou hai kopij in 1922 aan pervìnzie Grunnen aanbood, onder veurwoarde dat t bouk binnen twij joar drukt weden zol, luiten de Pervinsioale Stoaten zuch de ainmoalege kans van n kulturele doad ontgoan deur t veurstel van Gedeputeerden, n subsidie van ƒ1500 te verlainen, nait aan te nemen. Ter Loan was der de man nait noar om zuch doardeur ontmoudegen te loaten; in n poar doage tied haar e zulf t geld biemekoar.

Toun sikkom n kwart-aiw dernoa n twijde druk oetkwam, haren de Pervinsioale Stoaten wel n subsidie geven. Minder goud sloagd was de bewaarken dij Ter Loan op dizze herdruk doan haar. Wel binnen der in dizze twijde druk wat woorden biekommen, mor de spellen was slim verainvoudegd en aal diakritische taikens waren wegwaarkt. Dizze drastische ingreep het t waitenschappelk karakter van dit woordenbouk schoad. Haar Ter Loan, veurdat hai doartou overging t advies van deskundige dialektologen inwonnen, den zollen dij hom dit zunder ainege twievel ontroaden hebben. Môr n zekere aigenhereghaid was aan dizze Grunneger nou ainmaal nait vrumd en van dizze aigenschap is zien woordenbouk t slachtovver worden. De oorspronkelke oetgoave blift t duurzoamste monument dat Ter Laan zuchzulf opricht het.

Ter Loan ieverde laange tied veur een leerstoul Grunnegs aan universiteit in Stad. Dou der n leerstoul Nedersaksisch kommen zol, steunde hai in t lèst de kandidoat Klaas Hanzen Heeroma, dij in 1953 as hoogleroar Nedersaksisch benuimd wör.

Liest mit zien geschriften

Ter Loan het zoveul in en over t Grunnegs schreven dat t opsommen der van n te groot dail van dizze bladziede in beslag nemen zol, doarom kenje hier n lieste der van zain. Hieronder staait allend môr dat opnomen wat mit Grunnen of t Grunnegs te môken het.

1924 (Mit G. W. Spitzen en G. Stel) Laandjebloumen. Bloemlezing uit de letterkundige voortbrengselen in de Groninger volkstaal. Grunnen, 1924.
De riekdom van de Grunneger toal. Grunnen, 1924.
1928 Groninger overleveringen. (I). Zutphen, 1928. 2de druk. Zutphen, 1930.
1929 Nieuw Groninger woordenboek. Grunnen enz., 1929. 2de druk. Grunnen, 1952.
1930 Groninger overleveringen. II. Grunnen, 1930.
E. J. Huizenga-Onnekes, Groninger volksverhalen. Bewaarkt deur K. ter Loan. Grunnen enz., 1930.
1931 Prophecye van Jaarfke, opnieuw met historische toelichting en verklarende aantekeningen in 't licht gegeven. Grunnen, 1931. 2de druk. Winschoot, 1963.
1937 Groningen voor honderd jaar: volksverhalen uit de geschriften van die dagen. Grunnen, 1937.
(Met J. Barkman en G. R. Jager) Grunneger mollebonen. Leesboekje in de Groninger volkstaal voor school en huis. Zutphen, 1939.
1941 Synco Reynders, Twee berijmde vertellingen. Als een hulde aan de eerste dichter in de Groninger volkstaal opnieuw uitgegeven en van aantekeningen voorzien door A. S. de Blécourt en K. ter Laan. Azzen, 1941.
Voorwoord in: J. H. Riddering en C. G. Wolthuis, Lijst van door Groningers geschreven werken... Grunnen, 1941.
Fop I. Brouwer, Zwerven door Groningen. Met medewerking van... K. ter Laan. Azzen, 1941.
Maark en pit. Stoere woorden in de Grunneger toal. Azzen, 1943.
1945 Allerhande. Bekroonde Grönneger veurdrachten, riemsels en verhoaltjes. Deur K. ter Laan, Geert Teis Pzn., Jan Haikens, J. H. Riddering en anderen. Winschoot, 1945.
1947 Humor in Grunnegerlaand. Amsterdam, 1947.
1948 Voorwoord in: J. A. Fijn van Draat, Oelnspaigel in 't Grunnegers. Grunnen, 1948.
1949 De boer in de Groninger letteren. Amsterdam, 1949.
Groningen voor een eeuw. Uit Groningens verleden, geschreven voor het heden. Azzen, 1949.
Middeleeuwse legenden uit Groningerland. Amsterdam, 1949.
1951 Grunneger riemkes, taimkes en spreukjes. Winschoot, 1951.
Hoezen van Gruindiek; Grunneger vertelsters oet laankmanstieden. Grunnen, 1951.
1953 Proeve van een Groninger spraakkunst. Winschoot, 1953.
1954 Voorwoord in: Simon van Hasselt, Dou de wereld nog mooi was. Noaloaten gedichtjes. Grunnen, 1954.
Groninger encyclopedie. I. Grunnen, 1954.
1955 Groninger encyclopedie. II. Grunnen, 1955.
1957 Et en Fret. Het oudste stuk in Stads-Grunnegers. Met toelichting en aantekeningen. Wildervank, 1957.
1959 Groninger volksleven. I. Verhalende folklore. Grunnen, 1959.
1961 Groninger volksleven. II. Beschrijvende folklore. Grunnen, 1961.
Folklore in de Groninger letteren. Grunnen, 1961.
1962 Geschiedenis van Slochteren. Grunnen, 1962.
1963 Schuld. Treurspul in vief bedrieven. (In 't Grunnegers bewaarkt noar Mudder Mews. Platduuts droamoa van Fritz Stavenhagen, 1963.

Varia

Ien de Grunnegse riege Boven Wotter wör de kat van Derk en Wini "Koater Loan" nuimd (de kater Laan), wat n verwiezen is noar de Grunnegse oetsproak van K. ter Laan.

Boetende hìnwiezen

Bronnen / wellen:

Dideldom.org