Oldambtsters

Oldambtsters
Noam	Oldambtsters
Andere noamen	Grunnegs-Oostfrais
Nederlaandse noam	Oldambts
Proat in	Nederlaand
Toalgebied	Fivelgo te zuden van t Damsterdaip, t Oldambt ten noorden van t Winschoterdaip, t Reiderlaand
Aantel sprekers	46.000
Dialekten	gain
Toalklassifikoatie	Indo-Europees Germoans West-Germoans Leegduuts Leegsaksisch Grunnegs Oldambtsters
Schrift	Latainse alfabet
Toalstoates	t Oldambtsters wordt zain as dialekt van t Grunnegs
Toalkode ISO 639-1	n.v.t.
Toalkode ISO 639-2	n.v.t.
Toalkode ISO 639-3/DIS	n.v.t.

t Oldambtsters is ain van de dialekten van t Grunnegs dat sproken wordt ien de Grunnegse gebieden Fivelgo ten zuden van t Damsterdaip, t noordeleke dail van t Oldambt, t Reiderlaand en t noordeleke dail van de gemainte Wedde-Bennewold. Deur de grode ôfstanden tuzzen de westelke punt en de oostelke punt van t sprekersgebied, verschillen de verianten binnen t Oldambsters meer as bie andere Grunnegse dialekten. Zo is t maist oostelskte dail staark verwant aan t Reiderlaands en t maist westelkste dail is staark verwant aan t Hoogelaandsters. t Oostelkste dail kint bieveurbeeld ook nog de kombinoatsie -tsjoon, woar de andere Grunnegse dialekten -tsie broeken, bieveurbeeld kombinatsjoon. t Spekersaantel ligt om en bie 46.000 minsken woarvan de maisten ien de steden Daam en Delfziel.

Ien t Reiderlaand gaait de regionoale variant binoa ongewiezegd de grènze over noar t Duutse Reiderlaand.

t Oldambtsters wordt zain as t Goud Geef Grunnegs. Dit is te zain as t Algemain Beschoafd Grunnegs. De maiste woorden en grammatikaregels dij ien de Grunnegse dialekten veurkommen, kommen ook veur ien t Oldambtsters. Vandoar dat n andere noam veur t Oldambtsters ook wel gewoon Grunnegs-Oostfrais is.

Subdialekten

Binnen t Oldambtsters kon vrouger nog weer onderschaaid moakt worden tuzzen t Duurswoldsters, t Oost Oldambsters en t Oostfrais Reiderlaands. Tegenswoordeg binnen t Duurswoldsters en Oostelek Oldambsters aal meer noar nkander tou gruid en t Reiderlaands is deur Hoogduutse invlouden doar en Nederlaandse invlouden hier, aal meer van t aander Oldambtsters ôfgruid en kin dus nait meer zain worden as subdialekt van t Oldambtsters.

Duurswoldsters

t Duurswoldsters is van aal zieden beinvloud worden, zowel vanoet t Veenkelonioalse zuden, t Hogelaandsterse westen en t Oostfraise oosten. Môr in verlieken tou t oostelke Oldambtsters liekt t Duurswoldsters meer op t Hogelaandsters as op t Oostfrais Reiderlaands. Oet resìnt onderzuik bliekt dat t Duurswoldsters n echte overgangsvariant is tussen t Oldambtsters en t Hogelaandsters, woar t mit de noam Noord-Oldambtsters nog wel bie t Oldambtsters rekend wordt.

Oostelek Oldambtsters

t Oostelke Oldambsters, ook wel t Grönnegs Reiderlaands nuimd, was t Oldambtsters dat t maist op t Oostfrais leekt. Tegenswoordeg binnen t Oostelke Oldambtsters en t Duurswoldsters aal meer noar nkander tou gruid, woardeur man nait meer proaten kin over dizze baaide dialekten. t Oostelke Oldambtsters wör ook wel aanduud as "de olle Oldambtster boeren toal". Dit geft al aan dat t Oostelke Oldambtsters doudestieds as t maist boers zain wör. t Klinkt tegenswoordeg nog aal donkerder as bieveurbeeld t Hogelaandsters en was t maist beholdene Grunnegse dialekt, wen man t Westerwôlds nait mitrekent. Zo wörren woorden as "oep" (op), "teller" (bred/bôrd), "kniepe" (kroug) en "swants" (steert) nog tot in 20. aiw tou zègd, in tieds dat dizze woorden in de rest van Grönnen (m.o.v. Westerwôlde) al in de 19. aiw oet de mode kwammen. Dit komt ten eerste deurdat t Oldambsters hail oostelk legen is aan de Oostfraise grìns, ten twaide ligt t gebied nait in de direkte omgeven van Stad en ten daarde is t gebied veuraal n agroarisch gebied woar waineg boetender wonen kwammen. De vijerde oorzoak is n nuansering op t daarde punt, noamelk dat der waineg boetenders wonen kwammen, môr doarmit wordt bedould dat der nait veul import kwam boeten t Friso-Saksische toalgebied. Der kwammen noamelk wel veul boetenders wonen, môr oet Oostfraislaand. Tot aan t begun van de 20. aiw was t hail normoal dat der waarkvôlk vanoet Oostfraislaand noar Grönnen kwam om te aarbaiden. Doardeur binnen verschaaidene Hoogduutse invlouden op t Oostelke Oldambtsters kommen. n Opmaarkelke doarvan is dat de k aan t ìnde van n zin voak as kch oetsproken wör. Doardeur liekt t sumtieds wel of man "ikch" zègt veur "ik". Woorden as "edik", "blaik" en "riek" (hooivörk) worden den ook "ettig", "blaig" en "rieg". Aander kenmaarken binnen dat de aa nait oetsproken wordt as /æː/, môr as /aː/, dat man nait zègt van -aauw (bv. "baauw"), môr eerder ouw (bv. "bouw") en dat man voak n -e achter vraauwlieke woorden zet, môr zunder klankveraandern van de mitklinker, zo as wel gewoon is in t Veenkelonioals. Dat betaikent dat man nait zègt van "kraant" en "klomp", môr "kraante" en "klompe" en dus nait zo as in t Veenkelonioals "kraande" en "klombe".

Reiderlaands

t Reiderlaands is t dialekt dat proat wordt tuzzen de Nederlaands-Duutse stoatsgrènze en de Eemse. Ook t dialekt net over Eemse hìn wordt ook wel zain as Reiderlaands, wegen de triftong eau, in woorden as "froger", dat oetsproken wordt as [frjauger]. Veur de twijde hèlft van de 19. aiw kwammen t Reiderlaands en t Oostelk Odambtsters sikkom hailmoal overain. Doudestieds broekte t Reiderlaands noamelk nog veul Nederlaandse lainwoorden. Sunt de ainworden van Praissen binnen dizze dialekten aal meer oetmekoar gruid en worden tegenswoordeg veuraal Duutse lainwoorden broekt. Toch kommen baaide dialekten nog wel dusdoaneg mit nkander overain dat man mekoar over en weer wel goud verstoan kin.

Lokoatsie van t Oldambtsters ien Nederlaand

Dit artikel is skreaven in et grönningsk.