Overleg:Grunnegs-Oostfraise dialekten

Gronings-Oostfries

t Grunnegs-Oostfrais (Grönnengsk-Oostfreesk) is n groep staark verwaante Friso-Saksische dialekten dij proat worden tuzzen de Laauwers en t Haarlingerlaand. Dizze groep onderschaaidt zok staark van de aander (Noord)Leegsaksische en Westfeelse toalen deur n Fraise inbreng. Deurdat Grunnen en Oostfraislaand over twij landen verdaild binnen (Nederlaand en Duutslaand) wordt t tegenswoordeg ook wel verdaild in t Grunnegs en t Oostfrais.

Körte schiednis

De eerste taikens van n toal tuzzen Laauwers en Wezer waren in de vrouge middelaiven noa de grote vôlksbewegen. t Vôlk dat der woonde, de Frisii dij ook tin westen van de Laauwers woonden, gong soamen mit de Chauken. Dit gong tot aan de Laauwers tou. Dit zörgde der veur dat de toal dij der proat wör, n vrouge vörm van t Frais, verdaild worden kon in Oostlaauwers en Westlaauwers. Dit verschil het aaltieds aanbleven en kin tot op vandoag aan tou trugge vonden worden ien de toal. Om en bie 1000 ontstond t Oldfrais, de eerste voertoal van de streek. Ook hier weer kon t verschil Oostlaauwers Frais en Westlaauwers Frais môkt worden. t Westlaauwers Frais is t Frais dat proat wordt in de noudoagse pervìnzie Fraislaand. t Oostlaauwers Frais wordt tegenswoordeg allind nog môr in de Duutse gemainte Selterlaand proat, t Selterfrais. Oorspronkelk wör ien Grunnen en Oostfraislaand ook Oostlaauwers Frais proat, môr in de 13e aive begon Stad veul ienvloud oet te oevenen op de Ommelanden, t gebied tuzzen Laauwers en Ems. De toal in Stad was Leegsaksisch, of om presies te wezen Middelleegduuts. Dizze toal haar zonnen ienvloud dat de toal soamengoan is mit t Frais van doudestieds, woardeur der n Friso-Saksische toal ontston, t Oldgrunnegs. Tin oosten van de Ems gebeurde dit pas even wat minder as n aiw loater. Toch binnen baaide toalen wel aan ainander verwaant bleven.

Belaangriekste verschillen mit t (Noord)Leegsaksisch en Westfeels

Koart mit wat isoglozzen ien dat gebied

Der binnen verschillende zoaken woarien t Grunnegs-Oostfrais zok onderschaaidt van de aander Leegsaksische toalen.

Waarkwoorden

Ain van de grootste verschillen is dij van t waarkwoord in de eerste persoon, meervold. Ien t Leegsaksisch en t Westfeels wordt sègd "wi'j maokt", ien tieds dat man ien t Grunnegs-Oostfrais "wie môken/moaken" sègt. Ook sègt man "doe hest", tegenover "i'j hebt".

Aksìnt en klanken

t Aksìnt van t Grunnegs-Oostfrais is t twijdegrootste verschil. De oo wordt bieveurbeeld oetsproken as [oow] noar de ou tou, tegenover de [ao] ien aander Leegduutse dialekten: [lowpm] - [laopm] (lopen). De ee wordt oetsproken as [eej], noar ei tou, tegenover de [ì] ien aander Leegduutse dialekten: [deejbmtör] - [dìbmtur]. Ook wordt de r aan t ìnd van n woord wel oetsproken, môr binnenien n woord maisttieds nait: [mìr] - [mìë] (meer). Ien vergelieken mit de aander Leegduutse dialekten as bieveurbeeld t Hambörgs en t Drìnts komt t Grunnegs-Oostfraise aksìnt nogal roeg over.

Doarnoast kommen der in t Grunnegs-Oostfrais ook unieke klaanken veur. Dit binnen de ai, woarveur aander dialekten ee hebben (nait-neet), de ou woarveur de aander dialekten de oo hebben (goud-good) en de ui woarveur aander dialekten maisttieds de uu hebben (gruin-gruun). Ook wordt de ao-klaank schreven as oa, môr wordt ook aans oetsproken. De Leegduutse ao wordt oetsproken as t Engelse I thought ([ai faot]; ik docht) ien tieds dat de oa (ien t Oostfrais schreven as aa) zo as ien t Brits-Engelse water ([woatah]; woater).

Woordschat

Ook de woordschat is staark verwaant aan t Westlaauwers Frais en t Selterfrais. n Veurbeelden hiervan is t woord wicht (Selterfrais: wucht), woar of aander dialekten deern tegen sèggen.