Protestantske warkholding

De protestantske warkholding (ouk wal de puriteinske warketyk of kalvinistiske arbeidsetos) is een terme döär de socioloog Max Weber üüteprakkeseerd. Et geyt oaver de holding van vöäl kalvanisten dat hard warken God een döägd düt. En wat dårnåst ouk een karaktertrek is van een bepålde menskengruup.

Ora et labora

Ora Et Labora ('bid en wark') is een latynske spröäke (oorsprüngelik van benediktynen), dee vake gebruukt wörd as et oaver disse holding geyt. De holding van hard warken en sober leaven vöär God.

Katoliken hoovden neet vöäl meyr te doon as de bychte as y wat sündigs edån had, en as y manks een mål by de misse achterin sit, dan sat y al wal årdig good. So seaden de grundleggers van de protestantske karke in de 16. eywe. Dennen meanden neet dat y an de sakramenten en et uuterlike vertöän van de katolike karke genog had. Et heil wat y döär Jesus syn krüüsdoud en upstån krygt, müt y in warken ümsetten. Et uuterlike vertöän van de roomske karke wolden se nu (by protestanten) seen up et harte en et wark wat dår uut vandån kümt.

Et hevt syn oorsprüng in et eyrste book van de Bybel. Hyr düt God een vlook oaver Adam, toon he samen med Eva uut et paradys egooied wördden. In Genesis 3:19 steyt de vlook: Sweaten sül y vöär uwen stute, töt dat y wearümme når de grund gåt, wår as y vordkumt. Mar döär de protestantske preadikers, nå de Reformaty, wördden et epreadiked as dat et neet alleyne mar een straf is. Sy preadikden dat warken ouk good is vöär mensken en vöär de heyle samenleaving. Warken wördden een noudsake en yts dat up sichsülv good is.

Maarten Luther dachtten dat, wanneyr as y God good denen wold, dat y dat most doon med warken. Hy had et wark houge stån, want warken gevt dat y good doot. Johan Calvin güng een stappyn verder: dat et warken sülv et God denen is. Warken is et vöär en döär God leaven. Uns woord beroop kümt dan ouk uut de tyd van Calvin. Et betekkend een roping ümme et wark te doon wat God u aneweasen hevt.

Lüde dee sukses hebbet in ear wark, segget dat et een seagen van den Heyre is. In et Olde Testament bint der vöäl lüde dee dår eseagend wördded med vöäl besit en anseen. Kykt mar Abraham, Job, Salomo en so meyr. Dit is wat een koppel kalvinisten vandage an den dag noch wal gelöyvd.

Vrye wille

Calvin was neet echt een vöärstander van et idey van vrye wille. Hy leyrden lüde de vöärbeskikking. Dat höldt in dat God van vöärend al beslöäten hevt wee of der in den heamel kümt en wee of der in de helle kümt.

'Wat müt y dan in et leaven, as et allemåle toch al vaste steyt?'. Kwamt so de vråge. Noh, neet so as Preadiker et sea van 'gå mar mooi geneten'. So dachtten Calvin dat as y mar de handen up uwen wark set, dat et de vuldoning in et leaven gevt. Dat y dan so leavden so as God et good dünkt. An et wark -en de belöäning- kon y seen wee as der vöärbeskikt waren.

Luther was ouk vöärstander van de vöärbeskikking, mar hevt dat nooit wyd uut ewarked. Later hebbet syn leyrlings dit uut syn teology esmetten.

Uutwarking

kapitalisme

Max Weber skreavden in syn Die protestantische Ethik und der Geist des Kapitalismus (1905-1910) dat hee sagen dat de protestantske etyk van hard warken en good spåren hevt eleided når et untstån van et kapitalisme. Et was de leavensholding dee een gode grund gaven ümme når een kapitalistisk geldsysteem up an te gån. Hard warken, geld verdenen, spåren, investeyren en der mar better en better van wörden.

Mar ironisk bint vöäl kalvinisten et jüüste neet med et kapitalisme eyns, want et kapitalisme dräit up uutwyding, mar dom verdan gån en et uutbüten van et laegere volk. Et geyt neet meyr ümme et warken ümme et warken -en de seagen van God ('Ora Et Labora'), mar ümme winst en eigenbelang. Wat toch håksk steyt up et sobere en bynå fatalistiske van de kalvinistiske leavenswyse.

Teagenwoordig hevt et een bettyn döär edunderd når een westerske leavenswyse, wårin as lüde håste geyn vrye tyd meyr hebbet. Vöäl lüde bint mar in de drokte ümme ear carriere up te bouwen en mar steads houger te kummen. Mensken bint ear wark en de anseen gån seen as een deyl van earsülv, et sol maken wee as y bint. Y solden håste vergetten dat y nåst uwen wark best wal een bettyn tyd magt verknoaien an dum uutkyken.

Disse warkholding hevt sich ouk in de olde amerikaanske kultuur vaste ebetten. Volgens lüde sol dit sülvs der vöär esörged hebben dat Amerika et so good düt.

Dit artikel is eskreaven in et sallandsk.