Søren Kierkegaard

Søren Aabye Kierkegaard (Kopenhagen, 5 meei 1813 – aldaar, 11 november 1855) was n 19e eeuwse Deense theoloog en filosoof. Ok al nuumden he zichzölf n antifilosoof en n religieus schriever en wödt algemien ezien as de eersten existentialistiese filosoof. Tengenswoordig zeg men t aans, zi'j wult Kierkegaard in zien historiese kontekst begriepen en nie laanker interpreteren vanuut de existentialistiese beweging.

Körte beschrieving van zien leven

Søren Aabye Kierkegaard wördden geboren op 5 meei 1813 in Kopenhagen. As leste van de zeuven wichter uut t gezin en hi'j stamden uut t tweede huwelik van zien va. Alle wichter starft veur zi'j de 35 jaor haald magt hebben, behaolve breur Peter, die nog laanker leven zol as Søren. Zien va Michael Peterson Kierkegaard drög n zwaore last met zich met, ofkomstig vanuut zien jeugd: As jonk had he, tiedens t hoeden van schaopen, God vervluukt um zien ellendige bestaon. Dat zörgden nog vake bi'j m veur n zwaormoedige bujjen. Va Michael was toch n prima zakenman die völle geld binnen haald hef. Wat geld betröf kwaam t gezin prima deur. Allene har zien va zien verstaand n bettie kwiet ewörden deur zien vroggere godsvervluuking. Hi'j schref dan ok de vrogge dood van vieve van zien wichter hier op an. Kierkegaard hef beheurlike trekken an disse melancholie van zien va der an over hoolden. An de aandere kaante mut iets m inspireerd hebben, want der bint maar weinig lu die zo völle schreven hebt as Kierkegaard in zo'n körte tied.

Over Kierkegaards wichter jaoren is niet völle bekend. Wi'j wet wel dat he op jonke leeftied beliedenisse daone hef. Wat gebeurden op 20 april 1828, op dat moment was he veertien jaor. Twee jaor later (vanof 30 oktober 1830) gungen he naor schoele op de universiteit. De jaoren daornao starft t iene naor t aandere familielid.

Op 10 september 1832 starft zien zus Nicoline op 33 jaorige leeftied.
Op 21 september 1833 starft zien breur Niels op 24 jaorige leeftied.
In t jaor daorop op 31 juli starft zien moe.
Op 29 desember van t zölfde rampjaor 1834 starft zien zus Petrea. Zi'j was toen 33 jaor oold.

In 1836 kwaam der n prettiger gebeuren, breur Peter gungen in brulfte op 21 oktober met Marie Boisen. Vervolgens hef Kierkegaard in meei 1837 zien eerste ontmoeting had met Regine Olsen, die n belangrieke rolle in zien schrieversleven zol gaon speulen. Maar, in t zölfde jaor, starft Marie Boisen. De maensen kiekt ok niet meer vrömd op um t feit dat der melancholie bi'j disse familie heersten. t Is annemlik dat Søren hier deur bi'j zien studie der onder liedden, ok al is daor nie völle van terugge te vinnen in zien of aandere teksten. Hi'j kwaam nie arg verre met zien studie, want hi'j heuld meer van brekken en uutgaon. Deur disse levenswieze kwaam der n breuk tussen hum in zien va, wölken hoopten had dat Søren t verre zol schuppen binnen de karkelike orde. Op 10 juli 1838 giet he waer met goed zien va en giet he weer drok gaanks met zien studie. Zien va möchten t resultaat niet metmaken, want Michael Peterson Kierkegaard störf in t zölfde jaor op 8 augustus. t Overlieden van zien va hef Kierkegaard völle piene in zien harte daone.

t Knieftige van Kierkegaard wördt dudelik deur zien snelle ontwikkelen. Twee jaor later studeerden he cum laude of. Enkele maond nao zien ofstuderen verlooft he met Regine Olsen. En dan gien jaor verder stuurt he op 11 augustus de ringe terugge en verbrök in oktober 1841 de verleuving. Zien umgeving reageert eschokt en kan t niet begriepen. Kierkegaard zölf, is in zien geschriften aait dubbel west over zien verhoolding töt Regine Olsen. Wat in ieder geval vast stiet is dat de verbrökking met heur van grote invloed is west op t schrieverschap van disse Deen.

Uutaenlik zakt Kierkegaard op 2 oktober 1855 op straote in mekare en wördden in t Frederikshospitaal op-enömmen. Hi'j starft n maond later op 11 november en wördden op 18 november in t familiegraf begraven.

Zien begravenis

Zien breur Peter nemp t besluut um m n karkelike begravenisse te geven. Dit gebeurden in iene van de veurnaamste karken van Kopenhagen. De karke zat helemoale vol en zölfs buten stönnen lu umme de daenker zien leste ere te bewiezen. Veural arme en simpele lu die zien boeken niet iens elezen harren kwaam um m nog iene maol te ziene. Hoogop-eleiden warren der niet bi'j, met uutzundering van n paar lu die hi'j persoonlik haan ekent en studenten.

Peter Christian heuld de overdaenking en zee hierin dat zien breur herinnerd mossen wördden um zien grote daoden veur t christelike geleuf. Nooit har he hiervan of-ewekken en t was veur m de absolute waorheid. Heur mossen verwondering hebben veur Kierkegaards wark maar m tegeliekertied ok vergeven dat he an t aende van zien leven war gaon te dwalen van de echte leer. Dit verwes ongetwiefeld naor 't Ogenblik' en de literaere warken met kommentaar op de karke. Völle aans können Peter natuurlik niet zeggen, met zien karke an de iene kaante en zien breur an de aandere kaante.

Nao de dienst. Toe de kiste al bi'jnao in t graf war daalezakt namen zien arts Lund nog snel even t woord. Hi'j was verontwaordigd over t gedrag van de karke nao t overlieden van zien pasiënt. Hi'j zee dan ok: 'Disse keerl, die hier vandage in stijl begraven wördt, as of he bi'j de karke heurden, was tiedens zien leven iene van de vurigste tegenstaanders van de zölfde karke. Ik gao hier daorumme op tegenin, zowel in zien en mien aegen name, dat men oons anwezigheid hier beschouwd as n deelnemmen an de eredienst van t offisiële christendom. Hi'j is hier tegen zien wille hen ebracht. Ik binne slechts volgd umme dit feit te konstateren. Noch hi'j noch ik bin ooit bi'j n offisiële christelike haandeling west. Naodatte wi'j harren in-eziene wat dit offisiële christendom inhöld.' Noa disse körte toesprake wördden der 'Bravo' ereupen en zölfs 'vort met de domineers!'. Zo wördden Kierkegaard as nog in zien aegen stijl begraven. (De dokter kreeg hiernao van de karke n boete van 100 rieksdaolders en mossen zien exkuus anbieden.)

Op zien grafstiene wördden de volgende tekste, uutekeuzen deur Kierkegaard zölf, an-ebracht: 'Nog n körte tied,
dan he'k ewönnen,
dan is de hele stried
in ien maol verzwönden,
dan kan k rusten gaon
in rozenzalen
en achter mekare
met mien Jezus praoten.'

Zien filosofie

Kierkegaard stelden dat de taal oons vervrömp van de levende ervaoring, an eziene zi'j n abstrakt gegeven is. Ok komme wi'j in zien wark tegen dat he daenken en bestaon as twee verschillende dingen zöt. Hi'j zee dan ok dat bestaon niet edacht mut wörden, maar leefd. Dit betekent dan niet dat disse twee nummens met mekare te maken hef, want bestaon giet zölfs zo krang samen met existensieel daenken, dat t met mekare deurwaeven mut ween. Kierkegaard gef in dit opzicht n ni'je betekenisse an Hegels term synthese. Better is t misschiene te sprekken van t Deense begrip "Sammensætning". t Krachtens t absurde kreg hier zien beslög. De Waorheid is n samenstelling van onverbindbaarheden, die desondaanks bint samensteld. t Geleuf krachtens t absurde is dan ok de diepste warkelikheid en volgens Johannes Silentio t heugst haalbare veur n maense. t Geleuf is niet deur n maense te bewarken, God mut zölf daor as instaansie bi'j ween.

Kierkegaard onderschet hierbi'j twee aparte daenken: t Eersten is objektief daenken: t is onverschillig tegenover bestaonsvraogen en bestiet uut objektieve waorheden (waorheden as '1 + 1 = 2' en 't groten deel van Nederlaand lig onder t zeenivo'). t Tweede is subjektief daenken: t bezit gien objektieve waorheid (zo kö'j bieveurbeeld bewaeren dat t niet goed is um n maense dwars te zitten, maar kö'j die niet onderbouwen met waorheden, t is namelik n weerde).

Maensen besteed volgens Kierkegaard heur leven an onbedudende gedachtens (zo as: 'Zit mien haor wel goed?') en zinloze ondernemmings (zo as: 't doen van 'leuke dingen' '). Dit keurt he ten zeerste of; hi'j daenkt dat n maense is op-ebouwd uut allemaole subjektieve waorheden. As men disse ontdekt wördt t leven warkeliker en dieper.

Warkelikheid bestiet, a'j t Kierkegaard vraogt, maar is niet uut te drukken in woorden, umdatte wi'j dan metiene subjektieve, abstrakte weerden der an verbindt.

t Boek 'Enten-Eller' (vertaolt as: 'Of-of') is n veurbeeld van direkte kritiek van Kierkegaard op Hegel. Hi'j gaf Hegel der de schuld van dat t verstaandelike leven van n hele ginnerasie ontmaenslikt war. De oorzake hiervan vönnen Kierkegaard t feit dat Hegel de oerlogika van Arostoteles an har epast.

Hi'j wes niet allinnig de Hegeliaanse filosofie van zien tied of maar ok de - in zien ogen - leuge vörmlikheid van de Deense karke.

'Afsluttende uvidenskabelig efterskrift' (Ofslutend onwetenschappelik naoschrift) wördt beschouwd as iene van zien bettere warken.

Met zien literatuur wol Kierkegaard de lezer n spiegel veurhoolden dennen, 'wanneer der n aap in kek, der gien apostel spiegelt'. Zien spesifieke existentialisme löt zich illustreren an t volgende sitaat: t Is allemaole waor wat de filosofie zeg: t leven mut achterwaorts wörden begreppen. Maar dan verget men de tweede zinne: dat t veurwaorts mut wörden elaefd. Wat n zinne. Hoe dieper a'j der over naodaenkt, uutaenlik is t zo dat t leven tiedens t aardse nooit helemaole wördt begreppen, juuste umda'k nooit volledig rust kan kriegen um die posisie in te nemmen: achterwaorts.

n Mooie start um met t wark van Kierkegaard te begunnen is zien boek 'Eufening in t Christendom'. t Verdient anbeveling um zich de Deense taal aegen te maken um de subtiliteiten van Kierkegaard uutweidings te können waorderen.

Dit artikel is eskreaven in et sallandske dialekt van t Vechtdal, in de Algemene Nedersaksiese Schriefwieze.