Verskil tüsken versys van "Internasjonaal Klaankenskrift"

tEt '''Internasjonaal Klaankenskrift''' (oet t [[Engels]]: ''International Phonetic Alphabet''), ofwal tet '''Internasjonaal Foneties Alfabet''', meesstiedsmeesttieds an eduudt met de ofkorting ''IPA'' (nöast ''IPA'', in tet Neersassies of ekort as ''IKS'' of ''IFA''), is ne manere van [[fonetiek|klaanken]] opskriewen wat egroondt is op tet [[Latiens]]e [[alfabet]],. enEt is bedachtoetdacht duur de [[Internasjonale Fonetiese Assosjasie]] as ne standaard wiergave van tet geluud van ne gesprökkene sproake. tEt IPA wörd gebroekt duur vremdsproakstudeanten en -leraren, sproakonderzeukers, sproakpathologen en therapeuten, zängers, akteurs, lexikograwen en vertalers.

tEt IPA is ontwörpen um eankelt de sproakgeluden dale te skriewen: [[fonemen]], [[intonasie]], en de skeaiding van wöarde en lettergrepen. Um biekommende sproakkenmoarken zo as taandknarsen, [[lispelen]] en kuieren met ne hazelippe wier te gewen, besteet neen pakket toovogingstekens bie tet IPA.

Mangs wordt tekens bie evoogd, vort edoan, of an epast duur de Internasjonale Fonetiese Assosjasie. Seend 2008 zeenthef deret IPA 107 ofzeunderlike letters, 52 toovogings en 4 [[prosodie]]tekens (intonasie, klemtoon, ezw).

In 1886 vörmden ne groep [[Fraankriek|Fraanske]] en [[Engelaand (regio)|Engelse]] sproakleraars, onder leaidige van de Fraanske sproakenkeundige [[Paul Passy]], de Internasjonale Fonetiese Assosjasie. tEt Eersteeerste skrift was egroondt op ne skriefwiesanpassing van tet [[Engels]],. detDit was bekeand steund as tet [[Romiese Alfabet]], mear um tet geskikt te maken vuur aandere sproaken wör t too eloaten detmochten de tekens per sproake wat konnen verskillen. Bievuurbeeld nden [ʃ]-klaank (de ''sh'' in ''shoe''), wör oorsproonkelik an egewen met ne <c> in tet Engels, mear met ne <x> in tet [[Fraansk]]. Mear inIn 1888 wör tet alfabet an epakt en geliek emaaktetrökken vuur alle sproaken. Van doaroet wörden alle volgende anpassings emaakt.

Seend tet begin hef tet IPA verskeaidene anpassings duurgoan. Noa grote anpassings en oetbreaidings in 1900 en 1932 bleef tet IPA t zelfdeetzelfde töt an de IPA Kiel Vergoaring van 1989. tEt Wörwör heel iets an epast in 1993, met toovoging van veer mid-centrale kleenkers en tet vorthalen van tekens vuur stemloze implosieven. tEt Alfabetalfabet wör lestens an epast in mei 2005. Toew wör de labiodentale flap (liptaandflap) der bie edoan. Nöast tet biedoon en vorthalen van tekens, warrenwör de meeste anpassings van tet IPA vuural opan tepast gebeed van deop herneuming van tekens en kattegoriejenkategoriejen en vörme.

Oetbreaidingspakketten van tet alfabet zeent iets van de leste tied. "Toovogings an tet IPA" wör in 1990 emaakt en offisjeel an enömmen duur de Internasjonale [[Kliniese Assosjasie vuur Fonetiek en Sproakenkeunde]] in 1994.

De bedoling van tet IPA is um per ofzeunderlik geluud of sproakgedeelte één teken te hebben. Det heuld in det tDus gin letterkombinasies gebrok umvuur eankele klaanken oet(Hollaands te''oe ''vuur et beeldenDuutse ''u''), of eankele letters umvuur klaankenkombinasies (zo as ne <x> de kombinasievuur [ks] angif) oet te beelden.

tEt Hefhef gin letters woervan atas de oetsproake ofhaank van de rest van de geluden der umhen. (zoIn asvölle insproaken völlewörd sproakenbievuurbeeld ne <c> mangs as ne [s] en mangs as ne [k] oet esprökken. mutEt worden),IPA enskrif disse zo as ze oet esprökken wordt. tEt IPA hef gin ofzeunderlike letters vuur twee klaanken as gin van de bekeande sproaken der oonderskeaid in maakt.

Van tet tekenstelsel geewt der 107 metkleenkers en kleenkers an, 31 zeent leastekens um de vuurneumde klaanken dudelijker an te gewen, en 19 wordt gebroekt um leankte, toon, klemtoon en intonasie an te gewen.

De tekens van tet IPA komt oawereen met tet Latiense alfabet. Doarumme zeent de meeste tekens Latiense of [[Grieks]]e letters, of anpassings doarvan. Mear der zeent ook tekens dee't as ginne van beaide zeent: bievuurbeeld tet teken vuur de [[glottisslag]], <ʔ>, lik op neen vroagteken, mear was eerst nen hogen komma. Der zeent nog wal mear tekens dee't as oet aandere skriften komt, zo as nden stemhebbenden farygialefaryngiale wrievingsklaank <ʕ>, den't as van de [[Arabies]]e letter <‎ﻉ> (`ain) keump, mear den atas estileerdstileerd is um in tet Latiense beeld te passen.

Ondaanks de vuurkuur vuur letters dee't as oawereenkomt met tet Latiense alfabet, hef de Internasjonale Fonetiese Assosjasie mangs tekens too eloaten dee't as hier nit an voldoot. Bievuurbeeld, vuurVuur 1989, har tet IPA bievuurbeeld as tekens vuur klikgeluden <ʘ>, <ʇ>, <ʗ>, en <ʖ>. Disse kömmen allemoal van bestoande tekens, of van Latiense of Griekse letters. Mear behalve de <ʘ>, gebreuken de sprekkers van [[koisansproaken]] en [[bantoesproaken]] disse tekens nit. Doarumme wörden ze vervöngen duur de mear gebroekte tekens <ʘ>, <ǀ>, <ǃ>, <ǂ>, en <ǁ> op de IPA Kiel vergoaring van 1989.

tEt Internasjonale Klaankenskrift is baseerd op tet Latiense skrift, woerbie zo min meugelik nit-Latiense tekens ebroekt wordt. De Assosjasie bedachenbedachten tet IPA zodet de geluudsweardes van de meeste metkleenkers van tet Latiense skrift "internasjonaal ebroekt" köant worden. Doarumme hebt de letters <nowiki><b>, <b>, <d>, <f>, harden <ɡ>, nit-stille <h>, nit-aspireerden <k>, <l>, <m>, <n>, nit-aspireerden <p>, stemlozen <s>, nit-aspireerden <t>, <v>, <w>, en <z> de weardes zo as ze in tet Engels vuurkomt. En de kleenkers van tet Latiense skrift (<a>, <e>, <i>, <o>, <u>) komt oawereen met de klaanken oet tet Latien: [i] is as de kleenker in ''diek'', [u] as in ''boek''</nowiki>, ezw. Aandere letters köant ofwieken van tet Engels, mear komt völle vuur in aandere </nowiki>[[Europa (continent)|Europese]] sproaken, zo as bv. <j>, <r> en <y>.

Disse verzameling wör oet ebreaidt met heuwd- of skuungedrokte letters, leastekens en verdreeiing. Der zeent der ook wat van tet Griekse skrift enömmen of of- eleaidt, mear tet geluud kan ofwieken. Zo is bv. de <ʋ> nen kleenker in tet Grieks, mear in tet IPA nen metkleenker den atas der ook nog nit direkt met verbaand hef. Twee van disse (<θ> en <χ>) wordt onveraanderd gebroekt; vuur aanderen (woeroonder <β>, <ɣ>, <ɛ>, <ɸ>, en <ʋ>) zeent lecht ofwiekende tekens bedacht, dee atas wal apart in Unicode (vuur n kompjoeterkompjuter) programmeerd stoat.

De geluudsweardes van an-epaste Latiense letters kan vake worden of eleaidt van dee van de oorsproonkelike letters. Bievuurbeeld letters met nen rechtswiezenden hoaken oonderan zeent retroflex (tongkrul) metkleenkers; kleaine heuwdletters beduudt meestentieds uvuleare metkleenkers (gorgelende klaankenhaalsklaanken, zo as de Neerlaandse -g, de Fraanske -r, ezw). Behalve det bepoalde anpassings an nden vorm van nen letter vake oawereenkomt met bepoalde anpassings van tet geluud wat bedoold wörd, kan neen bedoold geluud op ginne manere ooit of eleaidt worden van neen vörmken.

Boeten de letters zelf zeent der neen antal oondergeskikte tekens dee't helptas helpet bie tet opskriewen (transkriberen). Leastekens köant samen edoan worden met IPA-letters um an epaste fonetiese weardes of biezeundere, ofwiekende oetsproaken wier te gewen. Der zeent ook spesjale oawerkoepelende tekens vuur kenmoarken zo as noadruk en toon.

Alhoowal tet IPA mear as hoonderd tekens hef um gekuierkuierieje te beskriewen, is tet nit neudig um alle tekens aaltied te gebroeken; iej köant ook met verskeaidene gradasies van nauwkurigheaid transkriberen. tEt Meestmeest nauwkurige soort geluudsnotasie, woerin't as geluden zo oetgebreaid meugelik beskrewen wordt zoonder te achten op de sproakenkeundige belangriekheaid van de verskillen dee't zo emaakt wordt, neumt ze ''nauwe geluudsbeskriewing''. Al tet aandere neumt ze ''brede geluudsbeskriewing'', ondaanks det "breed" neen rellatief begrip is. Meestentieds stoat beaide beskriewings tusken rechte höake ( <nowiki>[ en ]</nowiki> ), mear brede beskriewings stoat mangs ook tusken skune strepe.

Brede beskriewings maakt allene oonderskeaid tusken geluden dee't as verskillendezeen wordt ezeenas as verskillend duur sprekkers van ne sproake. Geluden dee't as aanders oet wordt esprökken wordt tusken sprekstielen en dialekten, of dee't as ofhaankelik zeent van noaburige geluden, köant as "tet zelfde geluud" ezeen worden, vanoet trt oogpeunt det ze allemoal [[allofoon|Allofonenallofonen]] zeent van tet zelfde foneem. As neen woord in fonemen wörd eskrewen, steet'e he gewoonlik tusken skune strepe. Bievuurbeeld tet Tweantse woord ''zee'' kan breed met tet IPA beskrewen worden as /ze:/,. en disseDisse brede (nit-precieze) beskriewing is ne gooegode (juuste) wiergawe van völle, (en miskien wal alle,) Tweantse oetsproaken. Disse beskriewing gef allene de ofzeunderlike belangrieke geluudselemeanten wier, mear gef de variaanten van de oawereenkomstige geluden nit an. An de aandere kaante gef de nauwe beskriewing (tusken rechte höake) de oetsproake van elken ofzeunderliken klaank an. Ne nauwere beskriewing van tet woord ''zee'' haank dus of van de lokale oetsproake van tet woord: [zeə] ([[Riessens]]), [zɪə] ([[Eanters]]) en [se:] ([[Almelo]]), zeent eankele vuurbeelde.

Ginne van de beaide maneren van beskriewen met IPA gef ne allensdekkende beskriewing. Better ezegd, ze geewt rellatieve wiergawes van fonetiese geluden. Dit geeldt vuural vuur de IPA-kleenkers: der besteet gin absolute dudelikheaid oawer de frekweansieweardes van formaanten en öar biebeheurende IPA-tekens, en feaitelik köant neen set formaantfrekweansies met twee verskillende IPA-tekens an eduudt worden, ofhaankelik van um wat vuur ne sproake as tet geet. n Vuurbeeld hiervan is de [[Skots]]e oetsproake van de [ɪ]. Skotse sprekkers bedoolt ne [ɪ], mear sprekt ne oet as ne [ε]. In ne brede beskriewing zöalt ze dus ne [ɪ] transkriberen, mear in ne nauwe beskriewing asne [ε].