Wikipedia

Verskil tüsken versys van "Tweantse skeeldnaamns"

Geskydenisse interaktiv döärsöken
← vöärige wysigingvolgende wysiging →
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
VisueelWikitekst
Geen bewerkingssamenvatting
Regel 1:
{{etelazie}}
[[Ofbeelding:De Weawer.jpg|thumb|right|300px|Gewelversierige van De Weawer, an de Weawerstroate in [[Riesn]]]]
'''Tweantse skeeldnaamsSkeeldnaams''' zeent n bekeandvast fenomeenoonderdeel van de [[Tweante|Tweantse]] [[kultuur]] en in meendere moate ook doarboeten. Völle leu in Tweante hebt nöast n achternaam nog nen ''skeeld-'' of ''bienaam'', den as vake lokaal net zo bekeand is as n achternaam. Meesttieds wörd vuur offisjele zaakn n eigenlikeneagenliken [[achternaam]] wal gebroekt, mear as de leu oawer en met mekoar kuiert, dan komt de bienaams of skeeldnaams um n hook. De skeeldnaams zeent bedoold um leu oet mekoar te hoolden en stamt woarskienlik oet de tied det der nog gin vaste achternaams warren.
 
As drder ene nen meender bekeandnbekeanden skeeldnaamn hef, dan neumt de leu drder mangs n ofisjeelnofisjelen naam biejbie: ''"Den löt zik Westerkamp {{Info|Disn naamn is verzunnvuurbeeldnaam}} skriewnskriewen"''. Dan verwiest ze noar offisjele papiern. t Verskiensel van de skeeldnaamns keump ook in [[West-Freesland|West-Freeslaand]] vuur en vroger ok in tet [[Grönningn|Grönningse]] [[Oldambt (streek)|Oldambt]]. In deDe leste joarnjoaren geet tet gebroek hiervanvan skeeldnaams aans stoark achteroet, duur alle import dee't in t Oldambt is komn wonn. Ook in Tweante löp et wat terugge, umdet leu et neet mear van dissen tied veendt.
 
In wat plaatsn is t gebroekeliker um nen skeeldnaam te hebn as in aandere. In sommige döarpe hef zowat nums nen skeeldnaam, in aandere döarpe is t hoaste vrömd a'j dr ginnengínnen hebt, en kan tet en duudnteken opwean detat oewe femilie van vroger oet nitneet oet Tweante köm.
Laandelik zeent wellicht de bekeandste skeeldnaamn dee van de [[boerenrock]]groep [[Normaal]]: zanger [[Bennie Jolink]] steund bekeand as ''Buizen-Beernd'', drummer Jan Manschot as ''Brekken-Jan Schampschot'', metzanger Ferdy Jolij as ''Frederik Puntdraod'' en bassist Willem Terhorst as ''Wimken van Dientje''.
 
== Soortn ==
Skeeldnaams sloat aait op iets opvallends:
Feailik beent dr vief soortn skeeldnaamns:
# Dee verwiestVerwiezing noar t (boernboeren)oarf woer of ne femilieas vanofiemand keumpwegkeump
# Dee verwiestVerwiezing noar persoonlikeopvallende oeterlike kenmoarknkenmoarken van één of meardere persoonnpersonen oet nede femilie
# Dee verwiestVerwiezing noar neen apartbiezeunder beroop wat ene oet de femilie hef
# Dee verwiestVerwiezing noar tet soort beeste wat de (boerene)femilie hef/har
# Dee verwiestVerwiezing noar ne bepoalde aparte gebuurtenisse in de femiliefamilie
 
De eerste soort is froai algemeen in heel Tweante, en ook n Achterhook. De leste veer soortnsoorten komt vuural völle roond [[Eanter]] en [[RiesnRiessen]] vuur. De vuurbeelde dee't nonas hieroonder volgetstoat komt hoaste allemoal oet RiesnRiessen, umdet ze drder doar onmeundig völle hebt en disseze in verleednet verleden allemoal beskreewnbeskrewen wördnwörden, zo as in tet beuknbeuken "Woer zie'j van?" van Slofstra oet Riessen. In Eanter was t zelfs zo gebroekelik um leu bie n skeeldnaam te neumnneumen, det weenkelhoolders in de bookhoolding vake n achternaam en n skeeldnaam van klaantnklaanten opskrewen.<ref>[http://www.enterserfgoed.nl/verhalen/bijnamen/ Enterserfgoed.nl - Bijnamen.] Bekekken op 11 juli opskreewn2016.</ref>
 
=== 1. plaatse of boerderieje ===
Regel 21 ⟶ 22:
* ''Knibbelgediene'' (van Gerritdina Beltman, dee oorspronkelik bie n [[Maarkel|Moarkelsen]] Boerskop ''Knibbelhoek'' weg köm)
* ''van t skelle fietspädjen'' - woonden bie n skel fietspädjen
* ''Zwik'' - (Eertink, Eantersen skeeldnaam, vanof de oolde hoesplaatse ''n Zwik'')
 
=== 2. Persoonlike kenmoarknkenmoarken van 1 of meardere persoonn oet de femilie ===
* ''De Neuze'' (Baan, had nen opvalnd grote neuze)
* ''n Bril'' (Ten Bolscher)
* ''Buul'' (nen aandern Ten Bolscher, namn t skoftemoal aait met in n buul)
* ''Doew-doew'' (Haase, stotterdn heel slim)
* ''Snuutje'' (Schreurs, hebtnoar n apart fien snuutje, met nen kleainn moond en ne spitse neuze)
 
=== 3. n Apart beroop van ene oet de femilie ===
Regel 41 ⟶ 43:
 
=== 5. n Apart vuurval in ne femilie ===
* ''de JenkesJennekes'' (Ter Avest, hadnharren twee Jennekes in één gezin)
* ''de Öalkes'' (Wessels, harren twee Aaltjes in één gezin)
* ''Lapot'' (Baan, den kearl kon ne preake van Domie Lapot zowat letterlik noavertelnnoavertellen)
* ''Van t Hatje'' (Ten Berge, eene van öare vuureuldnvuureulderen har in Atjéh evöchnevöchten)
* ''Bamboes'' (vuuroolder har ene van de eerste [[fiets]]nen in RiesnRiessen, met spatbörde van bamboe)
* ''Van Antwaarpen'' (Geels oet Eanter, har in n [[Eersten Wearldoorlog]] bie Antwoarpen evöchten)
 
== Ontstoan ==
Skeeldnaamns ontstoat vanzelf en der hooft nit völle vuur te geburen. De dreagers van n naam köant der ook niks an veraanderen. Et volgende vuurbeeld gef een good beeld van et ontstoan:
t Is nit helemoal dudelik woer't de skeeldnaamns vandan komt. Wat wal dudelik is, is det te maakn hef met de oolde Germaanse verneumingstradisies. Vuur at dr in de [[Napoleon|Napoleontiese tied]] nen vasten achternaam vaste legd wör, was t in t hele Germaanse gebeed gebroekelik vuur kearls um de naam van oew vaar oawer te nemn met t achtervoogsel "zön" dr achter. Bievuurbeeld, Hendrik, den't nen zönne is van Jan, heetn dan Hendrik Jansen. As Hendrik nen zönne kreeg den't Wilm heetn, wör den jongn Wilm Hendriksen neumd, en zo wieter. De vrouwleu kreegn dr t wöardjen "-dochter" bie achter. Mer as dr dree kearls Hendrik heett, dee't allemoal ne zönne van nen Jan zeent, krie'j dree Hendrik Jansens. Det is verwarrend, dus mut iej ze op ne aandere wieze oet mekoar zeen te hooldn. Makkelik is dan um de boerderieje te neumn woer't ze woont, of ze te duudn met n opvalnd kenmoark wat ze an t lief hebt (grote neuze, trekn met t been). ▼
 
Skeeldnaamns ontstoat vanzelf en dr hoof nit völle vuur te gebuurn. De dreagers van n naam köant dr ook niks an veraandern. t Is t beste oet te legn met n vuurbeeld. In de klasse op de legere skole vrög de meaister tiednstiedens tde leskenles oawer [[Biebel]]se geskiedenisse wee of t was den't zeader in n Biebel det hee zinne haandehaanden in onskoold wasken dee. nEen Jeunknjeunken stekt n vinger opin de heugte: "[[Potifar]], meaister!". De hele klasse lachen um oet, want det mos natuurlik [[Pilatus]] wean. tEt Jeunknjeunken hefheetten de rest van zien leawnleawen Potifar eheetn.▼
Disse wieze van naamn geewn gebuurt in [[Ieslaand]] nog aait. Van de [[Viking]]n is t bekeand at ze vake nen bienaam (of skeeldnaam) kreegn, noar bepoalde kenmoarkn en gebroekn wat ze hadn.<ref>[http://www.peiraeuspubliclibrary.com/names/medievalnames/scandanavian.html Piraeus Public Library. Medieval Scandin&#91;a&#93;via.] Bekekn op 2-6-2013.</ref> Zo ha'j [[Ragnar Loðbrók]] den't zinnen bienaam kreeg umdet he aait höarige bokses anhar, of [[Sveinn Vorkboard]], den't bekeand was umdet he nen gevorkten board har. Keuning [[Harald Blauwtaand]] steund bekeand um zin slechte gebit. De naamn warn nit aait eawn positief en de dreagers van disse naams harn dr zelf gin invlood op.<ref>Henrik Williams. "Name Borrowing Among the Vikings". bekekn op 2 juni 2013</ref>▼
 
nEen Aanderaander vuurbeeld keump oet de oolde [[Jödde|Jödse]] gemeenskop van RiesnRiessen. Santje was nen jongen Jöds-Riessensen kearl woervan't as de vrouwe in verwachting was. Doo't as den kleainnkleainen geboorn was, vreugn um de noabers of t gezoond en wal was. "t Is n blok van n wich!" zea Santje. Den kleainnkleainen hef zin hele leawnleawen Blok van Santje hetnhetten.▼
▲Skeeldnaamns ontstoat vanzelf en dr hoof nit völle vuur te gebuurn. De dreagers van n naam köant dr ook niks an veraandern. t Is t beste oet te legn met n vuurbeeld. In de klasse op de legere skole vrög de meaister tiedns t lesken oawer [[Biebel]]se geskiedenisse wee of t was den't zea in n Biebel det hee zinne haande in onskoold wasken dee. n Jeunkn stekt n vinger op: "[[Potifar]], meaister!". De hele klasse lachen um oet, want det mos natuurlik [[Pilatus]] wean. t Jeunkn hef de rest van zien leawn Potifar eheetn.
 
▲tDe Isskeeldnaams nitliekt helemoal dudelik woer't de skeeldnaamns vandan komt. Wat wal dudelik is, is detverbaand te maakn hefhoolden met de oolde Germaanse verneumingstradisies. Vuur at dr inVúúr de [[Napoleon|Napoleontiese tied]] nenharren vastende achternaamleu vastenog legdginnen wör,vasten wasachternaam. tIn in tet hele Germaanse gebeed gebroekeliknömmen vuurleu kearls umaait de naamvuurnaam van oewde vaar oawer te nemn, met tet achtervoogsel "zön" drof "dochter" der achter. Bievuurbeeld,Disse wieze van namen gewen gebuurt in [[Ieslaand]] nog aait. Nen Hendrik, bievuurbeeld, den't as nen zönne is van Jan, heetnneumen danzik Hendrik Jansen (''Jans zön''). As Hendrik nen zönne kreeg den't Wilmas Willem heetnheetten, wörneumen zik den jongnjongen WilmWillem Hendriksen neumd, en zo wieter. DeDet vrouwleuwörd kreegnfroai drlastig toet wöardjen "-dochter" bie achter.mekoar Merhoolden as drder dree kearlsjongs Hendrik heett, dee't as allemoal ne zönne van nen Jan zeent, krie'j; dree Hendrik Jansens. Det is verwarrend, dusDus mutmossen iejleu ze op ne aandere wieze oet mekoar zeen te hooldnhoolden. Makkelik is et dan um de boerderieje te neumnneumen woer't as ze woont, of ze te duudnduden met neen opvalndopvallend kenmoark wat ze an tet lief hebt (bievuurbeeld ne grote neuze, treknof trekken met tet been).
▲n Aander vuurbeeld keump oet de oolde [[Jödde|Jödse]] gemeenskop van Riesn. Santje was nen jongen kearl woervan't de vrouwe in verwachting was. Doo't den kleainn geboorn was vreugn um de noabers of t gezoond en wal was. "t Is n blok van n wich!" zea Santje. Den kleainn hef zin hele leawn Blok van Santje hetn.
 
▲Disse wieze van naamn geewn gebuurt in [[Ieslaand]] nog aait. Van de [[Viking]]nen isgavven tmekoar bekeand at zeook vake nen bienaam (of skeeldnaam) kreegn, noar bepoalde kenmoarknkenmoarken en gebroekngebroeken wat ze hadnharren.<ref>[http://www.peiraeuspubliclibrary.com/names/medievalnames/scandanavian.html Piraeus Public Library. Medieval Scandin&#91;a&#93;via.] Bekekn op 2-6-2013.</ref> Zo ha'j [[Ragnar Loðbrók]] den't as zinnen bienaam kreeg umdetum he aaitzinne höarige bokses anharbokse, of [[Sveinn Vorkboard]], den't as bekeand was umdet he nen gevorkten board har. Keuning [[Harald Blauwtaand]] steund bekeand um zin slechte gebit. De naamnnamen warnwarren nit aait eawneawen positief en de dreagers vanharren disse naams harn drder zelf gin invlood op.<ref>Henrik Williams. "Name Borrowing Among the Vikings". bekeknbekekken op 2 juni 2013.</ref>
 
== Nut ==
In Tweante wördwörden nogtöt völlenoa tden gebroek[[Tweeden anWearldoorlog]] enheuldnkeender umnog keenderregelmoatig noar öare grootooldn tegrootoolden [[verneumnverneumen|verneumd]]. Doarduur kwamnkömmen op n doer bepoalde naamnsnaams steeds vakerder vuur. Zo kon tet wal vuurkomnvuurkommen det de grotvaas van beaide kaantnkaanten allebeaide ''Jan'' heetnheetten, woerduur dras der in één gezin mangs twee jongsjongens ''Jan'' eneumd wördnwörden. Dee wördnwörden dan oet mekoar eheuldneheulden duur ze ''Grootn Jan'' en ''Kleainn Jan'' te neumn,. watDet wörden dan later wier asöare skeeldnaamns gebroekt wördn.<br />
Duurdet völle jongs en meakns oet dezelfde femilies met mekoar trouwdn, wör t antal van sommige families met n zelfdn achternaam aal mear grötter. In [[Riesn]] wonnt onmeundig völle families ''Baan'', ''Voortman'' en ''Wessels'', [[Eanter]] hef n groot antal van ''Pluimers'' en ''Velten'' en t [[Vjenne]] steet bekeand um de völle femilies ''Dekker'', ''Fokker'' en ''Holland''. Um ze nog oet mekoar te könn hooldn gavn de leu mekoar skeeldnaamns.<br />▼
A'j oew skeeldnaamn neumt weett de leu dreks met wat vuur volk ze te doon hebt. Det hef n noadeel: As dr ene oet ne femilie wat misdoan had, dan had zinne hele femilie subiet nen kladn an t gat en wördn ze doar met zaakn doon, verkering kriegn en aandere sosjale angeleagnheedn op of ereknd. Van de aandere kaante heul det t volk ook in t gelid, want iej woln nit de skaande van de femilie oawer oe ofroopn.▼
 
▲DuurdetVölle völle jongsjongens en meaknsmeakens oet dezelfde femiliesfamilies trouwden met mekoar trouwdn, wörzodet ook tet antal van sommige families met n zelfdndenzelfden achternaam aal mear grötter wör. In [[Riesn]]Riessen wonntwont onmeundig völle families ''Baan'', ''Voortman'' en ''Wessels'', [[Eanter]] hef n groot antal van ''Pluimers'' en ''Velten'' en tet [[Vjenne]] steet bekeand um de völle femilies ''Dekker'', ''Fokker'' en ''Holland''. Skeeldnaams Umbrachen ze nog oet mekoar te könn hooldn gavn de leu mekoar skeeldnaamnsoetkomst.<br />
== Vrooger en rechtevoort ==▼
t Köm wal vuur det nen vrömden, den't nit met de skeeldnaamns bekeand was oarns biej eene in Tweante mos wean en noar n offisjeeln achternaamn vreug. Den köm dan nit wied, umdet de leu mekoar allenig mear bie n skeeldnaamn keandn.
Skeeldnaams wördn vroger mear gebroekt as rechtevoort, mear iederene weet zo ongevear nog wal wo of zin femilie eneumd wordt of wördn en zal aaltied as he oargens bie euldere leu op bezeuk geet de vroage kriegn: ''"Woer zi'j (dr ene) van?"''<br />
Ook stoat bepoalde Riesnse bedriewe nog aait bekeand oonder de femilieskeeldnaamn. Bouwbedrief Ter Steege wördt nog aait ''Potje'' neumd, Bouwbedrief Nijhuis steet nog aait bekeand as ''Kruutnbearnd'' en skildersbedrief Lichtenberg het nog aait ''De Feaie''.<br /> ▼
Een bedrief oet Riesn hef zelfs n skeeldnaamn as offisjeeln bedriefsnaamn an enömn en is doarmet n bekeandheaid in Tweante wördn. Otto ter Steege begun n weenkelsken, mear veund Ter Steege te offisjeel kleenkn. Doarumme keant iederene non ''Otje van Potje''.<br />▼
As leu keender kriegnt, kriegnt dee meestieds n skeeldnaamn van de vaa, mear ze köant dr ook vuur kiezn um ze van beaide te gebroekn. De zönne van Graads van de Gerre, den at Bearnd heet, neumt ze dus Bearnd van Graads van de Gerre.
 
▲A'jDuur oewnen skeeldnaamnskeeldnaam neumtte neumen, weett de leu dreksmeteen met wat vuur volk ze te doon hebt. Det hefhar nin et verleden nog wal es een noadeel: As drder ene oet ne femilie wat misdoan hadhar, dan hadkreeg zinne hele femiliefamilie subiet nen kladnkladden an tet gat. enBie wördnet ze doar met zaakn doonhaandeldriewen, verkering kriegnkriegen en aandere sosjale angeleagnheednangeleagnheden wörden ze doar dan op of ereknderekkend. Van de aandere kaante heul det tet volk ook deels in tet gelid, want iej wolnwollen nit de skaande van de femilie oawer oe ofroopnofropen.
Dr zeent leu dee't öarn skeeldnaam gebroekt op internet, um op zonne wieze allene herkend te wordn duur de leu dee't de skeeldnaamns keant, zo as bv. op [[Twitter]], [[weblog]]s en [[forum]]s.
 
▲== Vrooger en rechtevoort ==
In et verleden warren skeeldnaams zo wiedverbread det leu mekoar mangs geheels neet bie n echten naam keanden. Vrömden, dee as dee skeeldnaams neet keanden, konnen der fleenk met an et zeuken kommen as ze noar ne offisjele achternaam vreugen. Skeeldnaams zeent rechtevoort neet mear zo belangriek. Toch weett völle leu öaren skeeldnaam nog wal. Vuural euldere leu vroagnt der nog wal es noar: ''"Woer zi'j (dr ene) van?"''
 
▲Ook stoatZelfs bepoalde RiesnseRiessense bedriewe wordt duur de Riessenders nog aait bekeandbie oondern deskeeldnaam femilieskeeldnaamneneumd. Bouwbedrief Ter Steege wördt nog aaitis ''Potje'' neumd, Bouwbedrief Nijhuis steethet nog''Kruutnbearnd'', aaitRoosdom-Tijhuis bekeandis asde ''KruutnbearndKraansgeie'' en skildersbedrief Lichtenberg het nog aait ''De Feaie''.<br />
As leu noar thoes hen goat, köant ze as kleain gräpken smangs zegn: ''Ik goa noar de [skeeldnaamn]''. Dan neumt ze n skeeldnaamn van de wederhelfte.▼
▲Een bedrief oet RiesnRiessen hef zelfs n skeeldnaamnskeeldnaam as offisjeeln bedriefsnaamnbedriefsnaam an enömnenömmen. enEt isbleek doarmetnen ngoolden bekeandheaidmarketinggreep, want iederene in Tweante wördnhef wal es van ''Otje van Potje'' oet Riessen eheurd. Otto ter Steege begun neen weenkelsken, mear veund Ter Steege te offisjeel kleenkn. Doarumme keant iederene non ''Otje van Potje''kleenken.<br />
 
===Mooi Versieringum =te weten==
*De skeeldnaams wordt regelmoatig op brödkes as gewelversiering an de huze maakt.
Woer in aandere plaatsn vake standaard sprökn zo as "boszicht" en [[Latien]]se sprökn an de mure hangt um an te geewn det t dr good wonn is, wördt in Tweante n skeeldnaamn ook wal mangs as gevelsprökke as versiering an de boetnmure höngn.
▲*As leuRiessenders noar thoesoargens henvort goat, köant ze as kleain gräpken smangs zegnzeggen: ''Ik goa noar de [skeeldnaamn]''. Dan neumt ze nde skeeldnaamnskeeldnaam van de wederhelfte.
*Leu gebroekt op bievuurbeeld [[Twitter]], [[weblog]]s en aandere online [[forum]]s mangs öaren Tweantsen skeeldnaam um anoniem te bliewen.
 
== Oetgoande verbeendingn ==
Van "https://nds-nl.wikipedia.org/wiki/Tweantse_skeeldnaamns"