|
De '''neanderthalerNeanderthaler''' (''homo (sapiens) neanderthalensis'') is 'neen üüt estörvnestörven meanssoorte. Se bint in honderdüüsendenhonderdüsenden jårnjåren tyd ontwikkelduntwikkeld üüt [[Homo heidelbergensis]]. Bütte van neanderthalers bint evünnevünden in [[Europa|Öropa]], 't [[MiddnMidden-OostnOosten]] en [[Azië|Sentraal-Asye]].
===Ontdekking===
Neanderthalerbütte bint ontdekt döör 'neen koppel stynhouersstynhouwers in 'tet [[Neandertal]] in 1856 an de revyre de [[Düssel]], in [[Duutslaand|Düütslaand]]. An dit dal hev de meanssoorte düs ok syn name te daankndaanken. Et betrövvnbetrövven 'neen skedeldak, 'neen spåkbyn, twee dybyne, 'neen opperarmbynupperarmbyn, 'neen ellepype en wat brokstükknbrokstükken.
Achterov bekekknbekekken was 'tet eerste neanderthalerskelet al in 1829 in 'tet [[België|Belgiske]] [[Luik]] evünnevünden. Later ok in [[Nederlaand]] en [[Fraankriek|Fraankryk]].
Eerst dachndachten lüde dat 'tet gwoon van't heedndaagseet hedendaagse model was, maarmar welwal 'neen misvörmnmisvörmden. Wårskynlik 'neen 'idiootidyoot'. AandernAanderen dachndachten dat't welet wal ees 'neen meanse üüt de [[iestied|ystyd]] kon ween. En 'tet platyplaaty van de neanderthaler as 'nen wöösteling en gelykndgelykend op 'neen gorilla bestyt altyd nog, maarmar dår kümp sütys an veraandering in.
Appat is welwal dat [[Charles Darwin]] niks esegd ov eskreevneskreven hev over de neanderthaler.
===LichaamsbouLichaamsbouw===
Neanderthalers waarnwaren gwoon 'neen meanssoorte, arg gelyke an usuns. Maar der waarnwaren ok zeker verskillnverskillen. So wödnwörden se nietnyt arg laank: 150 töt 160 cm, maarmar swårder van lyv en mögelik vlink wat starker. In vergelyking met usuns hadnharren se laankwarpiger höövdnhöövden, 'neen swåre wenkbroubogeweankbrouboge, de kinne stünd nyt vöörüüt en se hadnharren 'neen dikke nöse. Neanderthalers waarnwaren blykbaar gyn gude renners, want de onderbyne waarnwaren kleaner. Vermudelik waarnwaren de oosterse varyaantnvaryaanten wat slaanker as de westersnwestersen, wat med 't klymåtverskil te maaknmaken hev. Wel hadnharren se de harssnsharssens groter as dat van usuns. Kwå språkmögelikheednspråkmögelikheden waarnwaren de neanderthalers seker gelyke an usuns.
===Kültüür===
Neanderthalers waarnwaren knyvtige meansnmeansen. Getüge de völle vündsnvündsen van stynnstynen warktüügnwarktügen so as vuustbylnvuustbylen en skrapers. Sommige lüde deankt dat de plysstyn, ümme dyrnhüüdndyrenhüden te bewarken, döör de neanderthaler üüt evünnevünden is, en later döör moderne meansnmeansen overenömmnoverenömmen is. Ok hadnharren se verskillndeverskillende wyses üm vüür te maaknmaken, wat welwal heandig is a'as y in 'neen ystyd leevt. De meeste overblyvsels van neanderhalers bint in grottngrotten evünnevünden, wat de anname stark maakt dat se dan ok meesttydsmeestentyds in grottngrotten leevnleven en slööpnslöpen. Völle anwysings bint der vöör dat se 'neen godsdynst der op nå höölnhölden en eer dooyndoden met allerley rytüweelnrytüwelen begraavnbegraven.
{{Dialekt|sdz}}
| 