|
't Evangelie is de waore schat van de karke. Disse stelling, uut de 95 stellings van 1517, is de aard veur 't benul in de theologie van Luther. In de middeleewen wördden de vraoge naor 't goed ween veur God (vri'jsprake van zunden) ok as deel van de kristelijke verzuuningsleer esteld. De rooms-kathelieke leer göngen dervan uut dat 't goed ween veur God deels töt staand ebracht kunnen wörden deur 't op biezunder geleuf an Kristus 't doe van goede warken. Goede warken levvert daormet 'n bi'jdrage an 't heil, 't behoald. Deur slechte warken (zunden) kunnen men - zo was de klassieke kathelieke opvatting - de heiligmakende genaa Gods verliezen. Deur bestudering van de Romeinenbrief kwaam Luther töt de opvatting dat goediging 'n vri'je gave Gods is die God bewes an godloze zundige meansen. Disse goediging is verwörven deur Kristus. De godloze kreg deel an de verwörven gerechtigheid van Kristus deur 't geleuf (Romeinen 1:16,17). 't Geleuf maakt iene met Kristus en plaatst dorumme de godloze weer op de juuste verhoalding met God.
== Anti-JeudsJöads ==
VeurVöär de meestemeyste luulüde stietsteyt Maarten Luther bekend ummeüm ziensyn 95 stellings. OkOuk dat 'ehee ehölpenehülpen hefhevt ummeümme van 'tde macht van de Katteliekekatolike geleufkarke of te kommenkummen, wat veurvöär ’neen koppel luulüde ’neen bevriedingbevryding was.
Mar der bint terder nietneet völlevöäle dendee weetweat dat Luther okouk metmed jeudenjöäden gaanksgangs ewestewesd hefhevt. Hi-jHy deundöäd de Katteliekekatolike Karkekarke de skuldsküld der van dat de jeudenjöäden zichsich nietneet töt JezusJesus bekerenbekeyren wollenwolden. Den zollensolden 'tet eurear onmeuglikunmöägelik emaaktemaked hebben dat zi-jsy JezusJesus as Messias zienseen konden. Luther dachtendachden dat wenneerwanneyr as ziensyn Rifformatiereformaty in gaankgang was, dat de jeudenjöäden zichsich dan wal bekerenbekeyren wollensolden.
ToeToom noaas nå ’neen zetset de jeudenjöäden nognoch nietneet noarnår de karke kwaamkwamen, spettenspeaten ‘tet humhüm dat. NoarNå verloopverloup van de tiedtyd was 'ehee nietneet meermeyr te sprekken oaver jeudenjöäden. OpUp 1543 schrevenskreav hi-jhee ’tet bukiebökyn ''Von den Juden und ihren Lügen''. Doarin('' giet'Oaver de jöäden en ear löägenes'e''). Dårin geyt hee flinkvlink tegenteagen de jeudenjöäden tekeertekeyr. Wat as 'ehee doardöär in schrevenskreaven, doarvandårvan zegtsegt terder noenu ’neen koppel luulüde dat de Nazi’s 'tet veurvöär humhüm edoaneedåne hebthebbet.
Mar Luther harenhadden nietsniks tegenteagen Jeudenjöäden as rasrasse, mar wal wat tegenteagen euroar geleufgelöyv. DoarDår as de Nazi’s de JeudenJöäden as rasrasse nietneet anstönanstönden. DoarDår mu’wmüttet wy wal ’neen verskil in zienseen.
HierHyr ’net liesielysyn waswat Luther op-esteldup harenestelled tegenhadde teagen de jeudenjöäden, oaver-enömmen uutenöämen üüt ‘tet bukiebökyn:
: Ik doededoo oeu, kristenenchristenen, mienmyn roadråd:
: 1. De synagogen en jeudsejöädske schoelenskolen mutmüt in braandbrand estökkenestöäken wörden. Wat terder nieneet braandenbranden wulwil, doardår mutmüt ’neen bultebülde zaandsand oaverhen. Der mutmüt nietsneets meermeyr van oaverblievenoaverblyven.
: 2. Net-zo mutso müt de huzehuse van de jeudenjöäden metmed nden grondgrund geliekegelyke edoaneedåne wörden. LoatLåt eurear mar opup stallen wonenwoanen goangån, dan kriegtkryget zese wal deurdöär dat da’zese giengeyn boasiesbåsys bint in oonsuns Duutsedüütske va-laandvaderland.
: 3. Alle TalmoedsTalmuds, gebedengebeaden en bukeböke mutmüttet de jeudenjöäden of-epakt gapt wörden. WaantWant doardår stietsteut nietsneets aansanders as ofgoderi-jeofgoderye, leungeslöägenes en gevluukgevlöök in.
: 4. 'tEt Isis de rabbijnenrabbynen verbeudenverböäden ’tet jeudsejöädske geleufgelöyv an luulüde te lerenlearen. DötDüt der ieneeyne dat wal, dan mutmüt 'ehee uut de tied edoaneedoud wörden.
: 5. JeudenJöäden magtmagget te stroatestråte nietneet opup, loa’zelåt se mar binnen in ’tet huushüüs blievenblyven.
: 6. JeudenJöäden mutmüttet verbeudenverböäden wörden ummeümme woekerwoker te doendoon. EurEar geld, gold en zilversülver mutmüt of-epakt egapt wörden, waantwant dat hebthebbet zese weerwear van de kristenenchristenen of-epakt egapt.
: 7: De jonkejunge en starke jeudenjöäden en jeudinnenjöädinnen mutmüttet inup zwoarswår warken ezeteset wörden. MetMed 'nde harde haandhand, ummeüm eurear de lamlennigheidlamlendigheid of te lerenlearen.
== Nedersaksisch ==
| 