Verskil tüsken versys van "Arnold Rakers"

'''Arnold Heinrich Rakers''' ([[Noordhorn (Bentem)|Noordhorn]], [[Nedersaksen]], 4 augustus 1903 - [[Hesepe]], [[Nedersaksen]], 21 september 1965) was een onderwiezer, taalkundige en anfieteraor van 't [[Nedersaksisch]] en Duuts-Nederlaanse betrekkings.

Zien volk warenwas geriffermeerd; zien va was meubelmaker. Toe as Arnold Rakers 't Evangelische Lehrerseminar in [[Ossenbrügge]] doorlopen har, hef hi'j een toertien les egeben, mar hi'j besleut um deur te studeren an de universiteit van [[Munster]] in [[Westfaolen]]. Hi'j deu dit 'um wetenskoppelijk te leren warken en um filosofen en mèensen te zuken'. Zien heufdvak was Duutse taal en letterkunde, als bi'jvakken har e filosofie en theologie. Hi'j leerden wieder in [[Zürich]], [[München]] en [[MarburgMarbörg]], daoras hi'j in de kunde kwaamp mit de dialectgeografie.

In dizze leste plaatse studeerden hi'j in 1932 of op 't pruufskrift ''Die Mundarten der alten Grafschaft Bentheim und ihrer reichsdeutschen und niederländischen Umgebung'' (uutegeben in Oldenburg[[Ollnborg]], 1944). Deur 't taalkundige materiaol det as e hierveur bi'j menare zocht har, kun e twei jaor eerder al in Noordhorn de ''Grafschafter Volksreime und Sprichwörter'' uutgeben. In zien invloedrieke pruufskrift en d'ran veurofgaonde artikels betoogden e onder meer det de [[Graofschup Bentem|Bentemer]] dialecten nao 1600 deur 't Hollaans beïnvloed waren. Van 1931 töt 1933 was Rakers mitwarker an de Deutsche Sprachatlas in Marbörg.

Rakers vuulden een starke baand mit Nederlaand, in 't bezunder mit de [[Nedersaksisch|Nedersaksischtalige gebieden]], die heur spraoke dielden mit zien eigen Graofskop Bentem. An 't Germanistische Seminar van de universiteit van MarburgMarbörg har e Nederlaanse les egeben. Deur 't veraandernde politieke klimaot trök hi'j hum terogge uut MarburgMarbörg en kwaamp te wonen en onderwiezen in [[Wielen]] in de Graofskop, kört an de Nederlaanse grèenze. In de oorlog dienden hi'j teeng heug en meug bi'j de [[Wehrmacht]] in Amsterdam. Van 1948 töt 1954 was e lector Nederlaans an de universiteit van Munster. Hi'j deu mit an de oprichting van de volkshogeskoele in Noordhorn en wördden daor 't middelpunt van een literair-filosofische kringe. RakerRakers kwaamp ter op batteri'je mit onderwies in 't Nederlaans, en zetten hum succesvol in veur 't geben van lessen in 't Nederlaans an de skoelen in de Duutse grèensstreek.

In 1954 gunk Rakers vort van de universiteit van Munster en kwaamp te warken an verskeiden skoelen in Bentem en uutendelijk in Noordhorn. Van 1960 töt 1962 gaf e ok les in Oostnederlaanse en Nederduutse taal en letterkunde an de Mgr. Hoogveld Kweekschool in 't [[Oaveriessel]]se [[Hengel]]. Mit Nederlaanse les en studie van 't Nedersaksisch wol hi'j een goede Duuts-Nederlaanse verstaandholding halfstaon. De graofskop Bentem zag e as 'Brückenland nach Westen', daoras ebengoed een Nedersaksische as een Nederlaanse taaltredisie bestund. Veur hum skeidden de staotsgrèenze wat samenheurden. In die tied al zag Rakers een verienigd Europa det gestalte krig in '' 'ne hele riege van dee kleinere, natüürlike landschuppen [...] Want et natüürlike levvend nemp aaltied formen an, dee sik in kleinere kringe afspölt en van kleinere kringe uutgaot'.'' Nao de [[Tweede Wereldoorlog|Tweide Wereldoorlog]] har hi'j 't d'r knap stoer mit, hum nog 'Duutser' te vulen en zag hi'j hum 't liefst umringd deur Nederlaanse vrunden.

As dialectoloog hefdocht Rakers ewarkt an 't instituut van de Deutsche Sprachatlas in Marburg. Hi'j docht in termen van taallaandskoppen en taalbewegings, die as e mit behulp van zien historische gegebens kun reconstrueren en uutduden. Hi'j bouwden wieder op [[Gesinus Gerhardus Kloeke|G.G. Kloeke]] zien theorie van de [[Hollaanse expansie]] ('t oavernimmen in de Nederlaanden van taalinvloeden van west naor oost vanof de zestiende ieuw, vanwegen 't grotere prestige van 't [[Hollaand|HollaandseHollaanse]] gewest). Rakers warkten de gevolgen van dizze taalbeweging uut veur 't Bentemse gebied.

As veurloper van de Hollaanse expansie poneerden hi'j een taalbeïnvloeding waorbi'j Westfaolse taalelementen heur uutbreidden hen 't westen, ok oaver grote dielen van Oostnederlaand. Mit behulp van Rakers zien materiaol en betoog hef de taalwetenskopper [[Klaas Heeroma]] dizze kiek uutewarkt töt de theorie van de [[Westfaolse expansie]]. De taalkundige [[Hendrik Entjes]] nuumden dizze twei taalbewegings, de Westfaolse en daornao de Hollaanse, 'de passende sleutel [...] voor het ontsluiten van de taalgeschiedenis van Oost-Nederland en de aangrenzende gebieden van Duitsland.'

In 1953 höld Rakers op Het Everlo bi'j [[Oldnzel]] een praottien veur Nedersaksischtalige skrievers en dialectologen uut Nederlaand en Duutslaand. Daorin deud hi'j dialectonderzukers de baord of: die zolden te weinig kiek hebben op, en te weinig interesse veur, 't wezen van de taal. Bi'j de eerste taken van 't dialectonderzuuk heurden volngs Rakers 't uutzuken hoe de taal een 'onderkommen' van taalgebrukers wörden kan. De onderzukers zolder heur moeten wiezen hoe as ze zo'n onderkommen berieken kunt. Allennig 't wetenskoppelijk uutzuken van dialecten, vund Rakers, hadden de sprekers d'rvan niks an. Hi'j stund veur wetenskopsbeoefening mit 't harte. Hum inspireerden een mystieke kiek op taal, waorbi'j hi'j underskeid maakten tussen taal mit een kleine letter (die uut woorden eskaopen wördden) en Taal mit een heufdletter, de welle van de woorden, die een zölfstaandige ontwikkeling volgden.

De Nedersaksische dialecten van Nederlaand en Duutslaand nuumden hi'j eerst 'Sassisch', later de 'Moderspraoke'. Hi'j fieterden veule lu an mit zien geleuf in 't opbluuien van de Moderspraoke in Nederlaand en Duutslaand: '' 'De Moderspraoke past nog wal in de weerld en niks en gen-ene sal se us länger kepotmaken.' '' De Duutse platskriever [[Arno Pichorowski]], een vrund van Rakers, skreef: '' 'Arnold Rakers lewde ůůt den geest van et gemeenschůppelike leven ůp weerskanten van de grense. Hee lewde in dissen geest, hee lewde föör dissen geest.' '' Mar niet iederiene in Nederlaand was wies mit zienzokke ideeën, zo kört nao de oorlog, van íen volk oaver de laandsgröppe hen. Kloeke skreefmienden van Rakers: '' 'hij is altijd idealist geweest, begreep de oorlog evenmin als hij nu de daaruit ontstane haat begrijpt.'

Niet lange nao Rakers zien 'Everlo-praot' ontstund in Oostnederlaand een interregionaole culturele beweging mit een naodrok op 't uutbouwen van de Nedersaksische taal, maanks de [[Nedersaksische Beweging]] enuumd. Dizze beweging, die as miest bestund uut academici en skrievers bestund(allemaole mansluden), perbeerden de stee van 't [[Nedersaksisch]] te verbetern en contacten te leggen tussen de lu die in [[Nederlaand]] en [[Duutslaand]] gaanks waren mit de streektaal en -cultuur. De dialectoloog [[Hendrik Entjes]], die as d'r ok bi'j betrökken was, hef Rakers de 'theoreticus' van de beweging enuumd. De latere dialectoloog [[Harrie Scholtmeijer]] nuumden Arnold Rakers, [[Herman Bezoen]], [[Kornelis Ter Laan]] en [[Jan Naarding]] 'de founding fathers van de Nedersaksische Beweging in Nederland, zeker van de wetenschappelijke poot daarvan.'<ref>Scholtmeijer, Harrie (2006). ''Mörn! Taalgids Overijssel.'' Assen: In Boekvorm Uitgevers bv. Blz.77.</ref>

Rakers was mit [[Jan Naarding]] de heufdontwarper van de Vosbergenschriefwieze[[Vosbergenschriefwiese]], een gedielde spelling veur 't Nedersaksisch van Nederlaand en Duutslaand. Dizze was vernuumd naor 't butenverblief van de [[Rieksuniversiteit Grunnen]], daoras Heeroma in 1954 een Nedersaksisch symposion organiseerden. De Vosbergenschriefwiese mus de gruui van 't Nedersaksisch as cultuurtaal in de haand warken, mar d'r bleek in 't lest niet genog animo veur.

Bi'j een bulte initiatieven van de beweging was Rakers betrokken; zo sprak e bi'j de oprichting van een bond van Nedersaksische skrieverskringen in Maarkel in 1955 oaver de 'Stried föör de Moderspraoke'. Een toertien was hi'j mitwarker van 't interregionaole tiedskrift ''[['t Swieniegeltje]]'', det in [[Grunnen (provìnzie)|Grunning]] op-ericht was. De dichtbundel ''Algerak'' (1959) van de Twèentse skriever [[Arend Lamm]] verskien in samenwarking mit Rakers. Mar de grote taalrenaissance die as hi'j veur ogen ehad had, kwaamp ter niet van. Hi'j raakten teleurgesteld in de beweging, daorvan veul figuren drokte en armoede mit menare hadden, en keerden hum d'rvan of.

Toch warktenbleef hi'j nog mitmitwarken an uutgaoves. Zo verskeen in 1963 van Heeroma en Rakers ''Der Mensch in seiner Sprache''. Ok was e betrokken bi'j de veurbereiding van een 'skriftenriege' veur 't Nedersaksische gebied, ''[[Weerwoord]]'', daoras in de harfst van 1965 pas nao zien hengaon 't eerste diel van uutkwaamp. In zien leste jaoren, veurdet hi'j onverdachts uut de tied kwaamp, gunk hi'j terogge naor zien aandere olde liefdes, de filosofie en bename de theologie.

* [http://dissertations.ub.rug.nl/faculties/arts/2003/f.g.h.loewik/ F.G.W. Löwik (2003). ''De Twentse Beweging : strijd voor modersproake en eigenheid.'' Grunning: Rieksuniversiteit Grunning. Heufdstok vief en 'Wie is wie?']