Tìmpelders

De Orde van de aarme ridders van Kristus en van de Tìmpel van Solomon (Latain: Pauperes commilitones Christi Templique Solomonici), ook de Tìmpelders (Fraans: les Templiers) of de Tìmpelridders, wazzen ien begunnen n Reumskatholieke ridderorde dij ien tied van de kruustochten n hillege oorlog vouerden om t Hillege Laand. t Beston zowel oet mìnsken van de adel (eerste stand) as oet munneks (twijde stand), entegen de maiste kruusvoardersordes. De orde wör oprichten doan om en bie 1120 noa aanlaaiden van de eerste kruustocht van 1096 en het sikkom 2 aiven bestoan. De keern van de tìmpelders was ien Zuudfrankriek ien wat nou vernuimd is as Languedoc ien de regioon Languedoc-Roussillon.

Stiften en grui

t Nij veroverde laand, ook wel de kruusvoarderslanden nuimd, kwammen der joarlieks doezenden pelgrims noar de landen tou om de hillege stees tou bezuiken. t Laand was anders nait hailmoal onder kontrôle van de Kristens, woardeur der regelmoateg pelgrims overvalen en ombrocht wörren. Om dizze pelgrims te beschaarmen kwammen de olle ridders van de eerste kruustocht Hugo van Payns en Godfried van Sunt-Omaars mit t plan om n ridderorde te môken dij dizze pelgrims beschaarmen zol. Zie kregen n heufkertaaier op de Tìmpelbaarg ien Jeruzalum, woar oeit de Tìmpel van Solomon stonden haar en woar allend de kloagmuur nog n overbliefsel van is. Op dizze menaair kwammen zai aan heur noam. Ien t begun wazzen zai, noar heur noam, den ook nait riek. Totdat Berend van Claurvaux n goud woordje veur heur dee en zai eerkend wörren deur de kìrk. Ook kregen zai n oetzundernspositsie, dankens paaps Innocentius II, op de wetten van Jeruzalum, woaronder vraaihaid van belasten en macht op dat van de paaps noa. Van dou ôf aan gruide t aantel vôlgers ienörm. De vôlgers dij nait noar Jeruzalum gongen, bleven thoes om veur finansjele steun te zörgen. Toch bleven de ridders zulf aarm, omrezen ain van de weerden van de orde was om ien aarmou tou leven. Rieke luu dij geern vôlger worden wollen, mochten bloots klaider en wat lutje spullen mitnemen noar Jeruzalum (liek as woapens, n kruus, de biebel, enz.).

Vanôf dij tied wazzen de tìmpelders dainstboar veur de kruusvoarders en pelgrims dij verlet haren van hulp bie t beschaarmen of deurkommen van t Hillege Laand. Ain menaaier van beschaarmen was t omjounen van bezit van pelgrims bie n Tìmpelder veur wizzelpampieren en oetìndelk gèld, woardeur zai minder vlot beroofd worden zollen. Dizze vrouge vörm van bankiern leverde heur wìnst op en al gaauw wörren zai n machtege schoakel ien t doagelks leven van grode dailen van Uropa en de kruusvoarderlanden. Nait allend haren zai haile gebieden onder heur gezag, môr ook verschaaidene bedrieven oet dij tied. Der wordt ook wel ais sègd dat de Tìmpelders de eerste multinational wazzen.

Ìnde

Deurdat de Tìmpelders zo machteg wazzen, finansjeel, wat aantal vôlgers en heur laand aangaait en omrezen zai oetzundern haren op de wet, woardeur zai binoa ale grìnzen van de kristelke wereld zomôr over mochten, wörren zai al gaauw zain as n bedraaigen. Ook de kruusvoarderslanden stonden onder drok. Ien 1187 vuilen de legers van Saladin, wel de Tìmpelders al eerder versloagen haren, de landen binnen. De tìmpelders verloren deur slèchte militère strategie en doarnoa verloren zai aal meer laand, macht, steun en vôlgers. Veuraal dou de moslims de kruusvoarderlanden terugveroverd haren.

Dou de Tìmpelders ien Fraankriek n aaigen laand stichten wollen, liekas de Duutse orde Praissen vörmd haren, kregen zai ook keunen Filip IV van Fraankriek tegen zok. Dails omrezen zai al wat laand haren ien Champanje en op Zyprus, woardeur zai ien ogen Filip te machteg wörren. Doarnoast haren de Tìmpelders n hail ìnde gesloten riuwelen zo as de ienwaaiden. Ook dizze gehaime seremonies wazzen n rezen veur wantraauwen van de Tìmpelders deur de keunen. Op vraaidag 13 oktober 1307 vuil n leger van keunen Filip verschaaidene Tìmpelderslougen binnen en arresteerde honderden mìnsken dij tourìcht stonden veur n hail ìnde aanklachten zo as duvelvereren en andere vörms van ketterij. Hierdeur wörren zai apmoal marteld, bieveurbeeld deur mit n lutje vuurtje van onder t lichoam te branden woardeur t lichoam laanksoam verbrandt en de iengewanden der oet vuilen of deu oet nkander trokken tou worden. Hierdeur kwammen zai ien kwoad daglucht te stoan, woardeur ook paaps Clemens V zien steun aan de Tìmpelders opzee en aal Tìmpelders ien de Kristelke wereld arresteern luit en n onderzuik noar heur ienstèlde. Oet dit onderzuik kwammen de Tìmpelders positief oet en boeten Fraankriek om wör der gainain marteld, môr onder drok van keunen Filip wör de orde ien 1312 offisjeel van paaps Clemens V opheven. Der goan anders verhoalen dat de orde ien t gehaim joarenlaank ien t gehaim deurleefd het.

Trivia

Der bestaait n theorie dat de tìmpelders ôfstammenders binnen van veul ollere verbörgen groepen dij al bestonden laank veur kristendom en dat veul van heur kennis ien de Old Egyptische mythologie trug tou vinden is.
n Hail ìnde mysteries over t Kristendom binnen ien tied van de Tìmpelders ontstoan en aan heur verbonden. Ain van dij mysteries is dij van de Hillege groal.
De mysteries van de Tìmpelders binnen noar ideeen van auteurs verfilmd ien onder aander National Treasure, Kingdom of Heaven en The Da Vinci Code.
De film Like Minds maint dat de orde van Tìmpelders nog aal ien t gehaim deurleeft en n reloatsie het mit t Katharisme.
Summegen mainen dat de Tìmpelders onderdoken binnen en heur traditsie overbrocht hebben noar de Vrijmezzelderij en alchemie.
De lèste laaider van de Tìmpelders vervloukte paaps Clement V en keunen Filip IV en zee dat zai binnen n joar veur God zien gerìcht stoan zollen. Baaident kwammen doadwaarkelk binnen n joar oet de tied.
Vraaidag de 13. as ongeluksdoatum komt middelkerwies van de ienvalen op de Tìmpelderslougen op 13 oktober 1307.

Leegsaksisch

Grunnegs: tìmpelders
Tweants: teampelders