Tomate
De tomate is de eatbåre bease van de Solanum lycopersicum. Oorsprungelik kümt de plante uut westelik süüdamerika, meksiko un middenamerika. Et woord tomate kümt van et nahuatl-woord tomatl. De spanjaarden nöämen de plante med når Europa un nöömden em tomate. Et kan good weasen dat de inheymske volker van Meksiko et al rund 500 vK verbouwden. De azteken gebröäken et al in öäre gerechten do as de spanjaarden et aztekenryk binnenvöllen. De spanjaarden nöämen nen houp planten med in wat nu to book steyt as de kolumbiaanske uutwesseling. Van dåruut wör de tomate invoord in groute deylen van de koloniseerde wearld vanaf de 16. eywe.
Tomaten kö'j rauw un ekoaked eaten un gåt in vöäle gerechten, saucen, salades un dranken. Walbekeaken sint tomaten vrüchten - botanisk selvs beasen - mär toch wordet se döärgåns by de grööntes ereakend.
Der is ouk heyl wat med ekweyked, wårdöär as der nu nen unmündigen houp soorten tomaten sint. In kassen sint tomaten et heyle jår döär to kweyken. Tomatenplanten wordet 1 töt 3 meter houge. Den stam hevt van sikselv neet vöäle kracht un müt understütted worden. Vöäle tomatensoorten sint feitelik blyvend, mär wordet meysttyds as jårlingen upekweyked.
De bease van de tomate is by de meyste soorten roud. Mär der sint ouk geale un dunkerpaerske varianten. De grötde van de beasen is afhangelik van et soort. Wat wordet der neet grötter as 1 cm döärsneyde, anderen wal meyr as 10. Sommige tomaten sint rund, de pruumtomaten hebbet meyr nen ei-förm.