Wisent

De wisent, ouk wal de europääske bison enöömd, is samen med de amerikaanske bison de eynige twey noch leavende van de bison-geslächte. De wisent wördt up-edeyld in twey undersoorten: De laeglandbison (Bison bonasus bonasus) en de kaukasiske bison (Bison bonasus caucasicus). De lätste is feitelik üüt-estürven.

Twey wisenten

Wisentkalv

Geskydenisse

Oorsprüngelik kümt de wisent vöär in West-, Midden- en Ousteuropa, ouk in Sweden en de Kaukasus. In de 11. eywe leavden de wisent noch wal in de busken van Midden- en Ousteuropa, mar nådyn wördden der steads meyr land van ear of-ejat en wördden der machtig op ear ejaged döär mensken. Wat töt gevolge hadde dat de soorte sowat üütstürv in de 19. eywe. In 1919 wördden de lätste sporen van wilde wisenten evünden, ümdat der een eströypte wisent evünden wördden. Et oorbos van Białowieża was de steade wår as de lätste in et wild leavende laeglandwisent in vöärkwamt.

So bettyn nå de Tweyde Wearldoorlog kwamen der wat belangryke lüde üüt Polen by menare, en hebt se beslöäten med de lätste söäven wisenten, den in derentünen saten, een fokprogramma up te setten. Sogedöänig binnet se nu wear in Oust- en Middeneuropa uutesetten. Ouk kummet se nu wear up enkelte natuurreservåten in Neaderland vöär. Up 12 april 2016 binnet se ouk üütesetten up de Veluwe.

Gedrag

Wisenten bint groute steavige hoovderen. Se künnet wal 3 meater lang en 2 meater in skofthöygte weasen. Derby künnet wisenten teagen de 1000 kilo weagen. Et binnet dan ouk de groutste en swårste landsoogderen van Europa. Se magget dan wal grout en swår weasen, mar künnet asnoch 60 kilometer de ure rennen. Se bint neet so arg breyd, wårdår se makkelik tüsken de boumen döär loupen künnet.

Wisenten vrettet vöäl grös en blächys. Mar in de winter skrapet se et skörs van de boumen ümme te vretten. Wisenten bint sociale küddederen. Se leavet in gruppen. De leider van de küdde is neet et starksten kearltyn, mar de oldste wisent. 'Leid-ko' wörd so eyne wal enöömd. Dissend bepålt wår as de grup up an geyt en wonneyr as se rüsten of vretten gåt. As de gröytte van de küdde tevöäle wördt, dan nemt eyne van de oldere wisenten een antal junge wisenten med, ümme sogedöänig dårmed een nye grup te förmen.

Dit artikel is eskreaven in et sallandsk, in de Nysassiske Skryvwyse.