Boers (term)

Zie Bœrsch veur de gemiente in 't Fraanse departement Bas-Rhin (regio Grand Est).

Boers, mit kleine letter of heufdletter en eerder as boersch espeld, was een anduding, in elk geval töt in de twintigste ieuw gebruukt, veur taalvariaanten die beschouwd wördden as de typische meniere waorop boeren praotten. In de Nedersaksischtalige contreien sleug 't begrip op (een bepaolde variaant van) 't Nedersaksisch, mit det 't gebruuk van dizze taal meer en meer teroggedrungen wördden töt dörpen en 't plattelaand. De term drokte nogal ies een weerde-oordiel uut: ie brachten der een contrast mit an tussen de spreekwieze van boeren en de as 'Algemeen Beschaafd Nederlands' ekenmarkte standaardtaal, die associeerd wördden mit de stad, hogere opleiding, bètere kaansen, hogere intelligentie, netties gedrag en 't mederne, verfiende levend.

Wie dervan beticht wördden boers te praoten, kampte mit een stigma. De Zwolse schriefster C.M. van Hille-Gaerthé vertelde: "Ik ben vroeger eens als leidster met een groep Zwolse en Assense kinderen een paar weken in de vakantiekolonie "Naar Buiten" geweest, lang voor het tegenwoordige huis in Lunteren gebouwd was. Er waren toen ook kinderen uit Den Haag en Leiden en die zeiden tegen onze Zwollenaartjes: - "Wat prate jelie gèk, je praat gewoun boers!" Alsof dat een tekort in hen was, zo vernederd voelden de Zwolse kinderen zich en ze begonnen ook de n's van de woorden weg te laten en het Leids dialect na te praten." Albert Bartelds, streektaalbeambte bij de Aoveriesselakkedemie, vertelde in een Wikitongues-filmpien hoe of e op Roevène deur zien olders in 't Nederlaands opevoed wördden, umdet zij mienden det det bèter veur hum was. Vanof zien viefde jaor, toe as e naor de kleuterschoele gunk, leerde e van aandere kiender de streektaal praoten. Thuus kondigde hij an: "Mam, ik kan in het boers tellen: eeine, tweeie, dreeie, vere."

Een verwaante term was 'Boeren-' in combinatie mit de name van een specifieke taalvariaant. Zo wördden der in Belgisch Limbörg onderscheid emeuken tussen 't 'Stadshasselts' en 'Boerenhasselts'. Daorbij wördden de boer en zien spraoke mangs vanuut stadse optiek neerezet as plat en lomp. De meer prestigieuze taal daor as de taal van de boer mit econtrasteerd wördden, was dus niet per se altied 't Standaardnederlaands. 't Kun ok een streektaalvariaant wezen zoas die in een bepaolde stad epraot wördden, beveurbield 't Limbörgs van de stad Hasselt tegenaover 't minder prestigieuze Limbörgs van 't plattelaand daorumhenne.

In de pervincie Frieslaand wördden mit betrekking töt de Friese taal 't 'Boerenfriesch' onderscheiden van 't 'Stadsfriesch', waorbij de leste variaant ekenmarkt was deur starkere vermenging mit 't Nederlaands. Daor kwaamp niet per se een weerde-oordiel bij kieken. In de Stellingwarven, twee Nedersaksischtalige gemientes in Frieslaand, wördden de term boers ok wal veur veur 't Stellingwarfs gebruukt deur Friestaligen die daor niks van mussen hebben. In det geval wördden 't boers dus niet ofezet tegen 't Nederlaands of tegen een stadsdialect, mar tegen 't Fries.

Bronnen

C.M. van Hille-Gaerthé (1959), Zwolse mijmeringen. Herinneringen aan de jaren 1881-1914 (Vos, Zwolle)
G.G. Kloeke (1920), 'Dialectgeographische onderzoekingen I. Met twee kaartjes', in Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde, jaorgaank 39
The Low Saxon language, casually spoken | Albert speaking Rouveen Low Saxon | Wikitongues (2021)
Xavier Staelens (1987), 'Stadshasselts en ‘Boerenhasselts’', in Mededelingen van de Vereniging voor Limburgse Dialect- en Naamkunde, nr. 40, Hasselt

Dit stok is eschreven in 't Zuudwest-Drèents.