Dal

In geologie is n dal ne depressie dee veur t grötste deil in eane richtige geet en völle laanger dan bread is. n Heal deep stroomdal kän ok n kloof öf naawn bergpas nöamd wörn.

Fljótsdalur in Ieslaand is wat men in Skotlaand nen *strath* nöm.

Dyffryn Tal-y-llyn in Kumrië is n U-vörmd dal.

De termn U-vörm en V-vörm könt broekt wörn öm de vörmn van dälle te könn ömskriewn. t Oawergrötste deil van de dälle hör biej eann van disse twea vörmn öf bint ne kombinoasie van de twea.

Terminologie

n Dal kan ok valleai nöamd wörn. n Dal woardeur n stroom strömt hett n stroomdal. n Kleain, of-leagn en oft beböst däl hett n glen. n Weaid, vlok dal woardeur nen stroom strömt steet in Skotlaand bekant as nen strath. n Cove is n kleain dal in de Appalachn det an eann öf beaide kaantn of-slötn is van de rest van t nich-bargachtige laand. n Kleain dal det ömgeawn wör deur bärge öf bargkämme wör söms nen loagte nöamd. n Deep, smal dal wör n 'cwm (ok wa combe öf coomb nöamd). Oare geologiese struktuurn as kleuve, ravienn en geule wört oawer t algemean nich zeen as dälle.

Stroomdälle

n Dal det deur streumnd woater vörmd is, is oft V-vörmd. n Exaktn vörm höng of van de aparte karakteristiekn van n stroom öf bekke dee d'r deurhennegeet. Streume dee vlökser noar beneajn streumt, zooas in barggebeedn, moakt steaile wälle en nen boodem. Meender steaile streume moakt wiedre en soopelere dälle, moar in n beneajnstroom kän d'r ofzet öntstoan en öntsteet d'r nen stroomvlokte.

Völle van de earste grötte mensknsamnleawign öntstoan in rivierdälle, zooas dee van n Niel, Tigris-Eufrates, Indus, Ganges, Yangtze, Huang He, Mississippi en woarskienlik ok n Amazone.

Gletsjerdälle

D'r bint verskilnde seurte gletsjerdälle.

U-vörmd dal

n Dal det deur gletsjern oetgestaawd is hef normoal sprökn n U-vörm. t Dal wör pas zichboar as n gletsjer votsmelt öf zich trögtrekt. A't ies tröggeet öf smöl blif t dal oawer, det dan mangs völ leg met kleaine zwarfrötsn dee me't ies met-nömn warn. De steailte van n groond beïnvlödt n vörm nich, moar de grötte van n gletsjer wa. Konstaant deurstreumnde gletsjern - zooas in n iestied - en grötte gletsjern moakt wiede, deepe dälle.

Veurbealdn van U-vörmde dälle kö'j veendn in elk barggebeed woar gletsjern bint öf wes bint, veura as disse tiedns de iestiedn van t pleistoceen bestoan. De measte U-vörmde dälle van noe bint öntstoan oet V-vörmde dälle veurdet d'r gletsjern in zetn. De gletsjern hebt zee wieder en deeper moakt en doarmet ok n vörm veröard. Det geet deur de glasjoale erosie woardeur grötte stökn rotsachtig materioal deur de gletsjern met-nömn wört. D'r kömp ok kleai öp n boodem te lign. Wannear t ies dan vortgeet öf smöl blif dan n dal met steaile wälle en nen wiedn, vlokn boodem aachter. n Stroom öf bekke kän d'r dan nöch wa deurhenne streumn. Dissen steet dan bekant as nen önpassendn stroom ömde't n oldn stroom verväng en hee völle kleainer is dan de grötte van t dal döt denkn.

Tunneldal

n Tunneldal is n gröt, lang, U-vörmd dal det sneadn is önner t gletsjeries in de ömgeffige van kontinentoal ies zooas det van Antarktika en det vreuger oawer n gröt deil van n wearld lea.

n Tunneldal kän töt wa 100km lang, 4km bread en 400m deepe wean.

Tunneldälle bint vörmd deur subglasjoale erosie deur woater en warn aajt subglasjoale ofwoaterignssystemn dee grötte hoevölheadn smeltwoater verveurn. A'j hunne deurmirre sniejt dan bint de wälle zoo steail as biej fjörde en zee hebt vlokke beudem.

Smeltwoaterdal öf oerstroomdal

In northern Central Europe, the Scandinavian ice sheet during the various ice ages advanced slightly uphill against the lie of the land. As a result its meltwaters flowed parallel to the ice margin to reach the North Sea basin, forming huge, flat valleys known as Urstromtäler. Unlike the other forms of glacial valley, these were formed by glacial meltwaters.

In t neurdn van sentroal Europa gung t Skandinoavies ies tiedns de verskilnde iestiedn langzoam heuwelöpwöarts teagn de liggige van t laand in, wat d'r in resultearn det de smeltwöater parallel streumn laanks t ies öm noar t Noordzeabasin te goan, woardeur de oerstreumdälle öntstoan. t Is verskilnd van oare gletsjerdälle deurdet zee alleannig deur gletsjersmeltwoater moakt bint.

Hangnd dal

n Hangnd dal is n ziejdal woarvan n boodem heuger leg dan t heufdkanoal woarin t strömt. Zee kömt t meast veur biej U-vörmde dälle wannear nen ziejgletsjer in nen heufdgletsjer streumn. n Heufgletsjer erodeart n deep U-vörmd dal met biejnoa vertikoale wälle tarwiel n ziejgletsjer, den völle meender ies hef, n kleainer en meender deep U-vörmd dal makket. Ömdet de boawnkaantn van de gletsjern vreuger öp dezölfde heugte zetn, lik t as öf t kleainere dal boawn t heufddal 'häng'. Mangs wört woatervälle vörmd biej n plak woar t hangnd dal öp t heufddal oetmönd. Ok kä't veurkömn det hangnde dälle öntstoan deur varioasies in de hardheaid van n rots. De dälle dee dan zächter önnersteante hebt kömt dan deeper te lign as de oare dälle.

Dalbeudem

Normoal sprökn moakt t nich oet öf t U- öf V-vörmd dal is, n boodem is aajt vlok. t Is voak tuskn 1km en 10km in de breadte. n Vörm van n boodem kän vlok wean, moar ok bestoan oet terrässe.

Ziejdälle bint mänger V as U-vörmd. Biej de meundige könt woatervälle veurkömn at n hangnd dal.

Öp dalbeudem kömt mangs dörpe veur. In ziejdälle häng t mangs of van hoo steail de wälle bint en hoo gröt n kaans is öp lawienn en landverskoewign. In t heufddal leg t veura an hoo oft n stroom boetn zinne euver geet.

Loagte

n Loagte (leagte) is n kleain dal öf ne dreuge stroombeddige. Dissen term wör t meast broekt veur pläkke as disse in New England, Appalachia, Ozarks, Arkansas en Missouri.