Gesinus Gerhardus Kloeke

Gesinus Gerhardus (G.G.) Kloeke (Schagen, 10 juli 1887 - Leiden, 5 november 1963) was een taalonderzuker, beroemd deur zien waark De Hollandsche Expansie, oaver de ienvloed van prestigieuze dialecten op minder prestigieuze dialecten.

Studie en hoogleraarschop

Kloeke gruide in Zwolle op. Zien va, Willem Kloeke, kwaamp ok uut Zwolle en weur deur zien zoon an-espoord um zien herinneringen an de stad op te skrieven. Zo kwamen in 1931 de Zwolsche sketsies uut.

Kloeke hef verskeiden jaoren ien Duutslaand estudeerd en ewaarkt. Hi'j promoveerden ien Leipzig (1914) en an de Universiteit van Amsterdam (1922) op 't zölde proefskrift, Der Vokalismus der Mundart von Finkenwärder bei Hamburg. Ien de tied det Kloeke leraar Duuts ien Winschoot was, klöm hi'j vake op de fietse um gegebens aover dialecten te verzameln. Hi'j ontwikkeln een grote belangstelling veur de oostelijke dialecten.

Ien 1925 weur Kloeke lector, later hoogleraar Nederlaands ien Hamburg. Ien 1926 trouwden hi'j mit de neerlandica M.J. van Lessen. Ien 1934 weur hi'j benuumd as hoogleraar Nederlaands ien Leiden.

Ienvloed

As gien aander ien Nederlaand hef Kloeke hum bemuuid um de taalkundige kartografie te standaardiseren. Mit De Vlaamse dialectoloog L.J.J. Grootaers prakkezeerden hi'j een coördinatensysteem uut, waorbi'j elke plaats ien Nederlaand en Vlaandern zien eign combinatie van een letter en een getal kreeg; de "Kloeke-code" of "Kloeke-tabel". Dit systeem hebt ze vanof de oprichting gebruukt op het Meertens Instituut, daor-as 't wieder ontwikkeld en edigitaliseerd is.

Ien zien wetenschoppelijk waark perbeerden Kloeke de geografische spreiding van taalverskijnsels uut te leggen deur historisch onderzuuk, en perbeerden hi'j historisch-taalkundige hypotheses te bewiezen deur taalgeografisch onderzuuk. Hi'j dreug deran bi'j det de taalgeografie verskeiden decennia de neerlandistiek beheersten.

De Hollandsche expansie

Ien 1927 verskeen De Hollandsche expansie in de zestiende en zeventiende eeuw en haar weerspiegeling in de hedendaagsche Nederlandsche dialecten, een hiele stap veuruut iene dialectologie. Kloeke skreef det taalverandering veur een belangriek diel uut ontlening bestund, waorbi'j de richting bepaald weur deur prestige. Véur de 16e ieuw gungen volgns Kloeke de vörms veural van 't zuden naor 't noorden; vanof die tied veural van west naor oost. De taalkundige Nicoline van der Sijs skreef in 2004 echter det de ienvloed van 't Zuud-Nederlaands op de ontwikkeling van 't Standaardnederlaands niet slim groot ewest hef; de ienvloed van Duutse en Oost-Nederlandse dialecten zol altied veule groter ewest hebben.

Ien zien boek stelden Kloeke det de luu ien Oaveriessel die "(h)uus" en "uut" zegt, de klinkerklaank uut 't Hollaands ekregen hadden (vrogger zeden ze daor ok "huus" en "uut"), en det ze ien Twente - wegens de grotere ofstaand töt Hollaand - vasthölden an de olde klaank "oe" ("hoes"; "oet"). "Moes" zegt ze ok nog ien 't westen van Oaveriessel, umde'j dit woord ja niet zo vake gebruukt as "huus/hoes" "uut/oet".

Wiedere wandel

Ien Herkomst en groei van het Afrikaans (1950) skreef Kloeke det 't Afrikaans van Zuud-Afrika veural uut 't Zuud-Hollaands egruuid is, niet umdet luu uut Zuud-Hollaand an de Kaap de meerderheid uutmaakten, mar umdet ze de mieste prestige hadden.

Naodet de Amerikaanse taalkundige William Z. Shetter deur Kloeke miteneumen weur naor Zwolle, schreef-e 't artikel "Phonemics of the Zwolle Dialect: Synchronic and Diachronic", det in 1958 verskeen ien Language, 't miest gezaghebbende tiedschrift op 't gebied van de taalwetenschoppen.

Op het end van zien leven höld Kloeke hum bezig mit de uutgave van olde spreekwoordenverzamelingen.

Waarken

De dialecten en de klankwetten (1921)
De ondergang van het pronomen du (1926)
Handleiding bij het Noord- en Zuid-Nederlandsch dialectonderzoek (1926, mit L.J.J. Grootaers)
De Hollandsche expansie in de zestiende en zeventiende eeuw en haar weerspiegeling in de hedendaagsche Nederlandsche dialecten: Proeve eener historisch-dialectgeographische synthese (1927)
Ostniederländische Diminutiva (1929)
Zum Ingwäonismenproblem (1932)
De Noordnederlandse tegenstelling West-Oost-Zuid weerspiegeld in de a-woorden, een dialectgeografische excursie om de Zuiderzee (1934)
Herkomst en groei van het Afrikaans (1950)
Gezag en norm bij het gebruik van verzorgd Nederlands (1951)
Het taallandschap van onze noordoostelijke provinciën (1955)
Een oud sjibboleth: de gewestelijke uitspraak van ‘heeft’ (1956)

Bronnen

Bio- en bibliografisch lexicon van de neerlandistiek, under redactie van de Commissie voor Taal- en Letterkunde van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde
Scholtmeijer, Harrie (2006), Mörn! Taalgids Overijssel, Assen: In Boekvorm Uitgevers bv. (p.64-65)
Sijs, Nicoline van der (2004), Taal als mensenwerk. Het ontstaan van het ABN, Den Haag: Sdu Uitgevers

Verwiezings

Dit stok is eskreven in 't Zuudwest-Zuud-Drèents van de Drèents-Oaveriesselse grèensstreek.