Heinrich Himmler
Heinrich Luitpold Himmler (7. oktober 1900 – 23. mei 1945) was ryksanvoorder van de Schutzstaffel (SS, beskarmtrupen), vöäranstånd lid van de düütske nazipartye un eyne van de vöärnaamste anvoorders van Nazidüütskland. Hee is vöäral bekend as eyne van de höyvdbedenkers van de Holocaust.
Himmler was reservist in den Eyrsten Wearldoorlog. Selv medvechten dea hee dotyds noch neet. In 1923 güng hee by de Nazipartye un in 1925 by de SS. In 1929 benöömden Adolf Hitler em ryksanvoorder (Reichsführer) van de SS. In sesteen jår tyd bouwden Himmler de SS uut van nen koppel van 290 soldåten töt nen macht van en miljoon paramilitären. Hee wüst saken good to organiseren un had nen nöäse vöär waerdige undergeschikkeden; in 1931 köäs hee Reinhard Heydrich. Vanaf 1943 was he beide sjef van de Kriminalpolizei (kriminaliteitspolity) un binnenlandsminister. Hee güng oaver alle interne un eksterne polity- un veiligheidsdeenste, ouk de Gestapo (Ståtsveiligheidsdeenst). Ouk was hee höyvd van de Waffen-SS, et militäre deyl van de SS.
Himmler was interesseerd in boavennatuurlike saken un volkske verhalen. Dåruut dröäg hee by an de rassenregels van Nazidüütskland. Ouk kümmen de esoteriske symbolen un rituälen in de SS van em. Hee was höyvduutvoorder van de volkermoorden van Nazidüútskland un förmden de Einsatzgruppen un vernetigingskampen. Up sou ne wyse was hee rechtstreeks verantwoordelik vöär den doud van sou'n ses miljoon jöäden, tüsken de 200.000 un 500.000 romani un noch nen koppel slachtoffergrupen meyr. Nen dag vöär et begin van Operaty Barbarossa begün Himmler med syn Generalplan Ost, wåras Hitler in mei 1942 goodköäring vöär gavven. Allens by eynander vermoorden et naziregime tüsken de 11 un 14 miljoon lüde, med name polen un sovjetbörgers.
Achterin den Tweyden Wearldoorlog benöömden Hitler Himmler noch kört as militäär kommandant. Kort dårup as Kommandant vöär et Vervangingsleager un later as wårneamend volmachtigden vöär et heyle Darde Ryk (Generalbevollmächtigter für die Verwaltung). Specifyk güng dat üm de leagergrupe Upperryn un de Leagergrupe Vistula. Hee kreag syne updrachten neet rund, wårnå Hitler em löät vervangen. Himmler had in de gate at den oorlog verlöären was, un probeerden et achter Hitlers rügge ümme an to leggen med westelike allieerden. Hitler küm der achter in 1945 un wol em låten uppakken. Himmler probeerden under to duken, mär wör untdekked un arresteerd döär britske tropen. Up den 23. mei 1945 nöäm he syn eigen leaven.