Leek (Grunn)

	Leek
	Ploats in Nederlaand
(Vlagge van Leek)	(Wapen van Leek)
Leek (Grunnen) Leek	Leek
	Leek
	Grunnen
	Bestuur
Provinsie	Grunnen
Gemeente	Westerkertier
	Geografie en bevolking
Inwonners;	11.565 (2023);
Koordinaten	53° 10′ N, 6° 23′ O
	Aoverig
Belangrieke verkeersaoders	A7
Netnummer	0594
Postkode	9350-9351
	Offisiële webstae
	www.leek.nl

Leek (Grönnegers: (de) Laik, Westerkertiers: (de) Leek, Fries: De Like) is n ploats ien t Westerkwartier, provinzie Grunnen. t Leit ien t olle gewest Vredewold. Leek leit tegen t dörp Tolbert aan en ook tegen t Drintse dörp Nijtap. Wieder vienstoe om Leek toe de dörpen Zeuvenhuzen, Midwolle, Lettelbert, Oostwold en IJmentil. Ien 2023 haar Leek 11.565 ienwoners.^[1]

Leek stijt veural bekend om de Börg Nienoord. Dit is n olle börg die oorspronkelk baauwd is deur de femilie Van Ewsum uut Middelstum, die de "Nije Oert" (nieuwe oord, Nienoord) sticht het om ien t gebied ten zuden van Leek te begunnen mit t groaven van törf.

Op t landgoed Nienoord is ien e börg t Nationaal Rijtuigmuseum vestegd. Dit is t grootste Rijtuigmuseum van Europa.^[2] Wieder is der n groot femiliepark en n zwemkasteel (zwembad mit overdekte boaden en n butenbad). Op t terrein is ook t openluchttheoater Podium Nienoord te vienden. Aan e rand van t landgoed is de camping Westerheerdt vestegd en der is ook nog n iesboan annex wiendhondenrenboan.

Leek het n overdekt winkelcentrum, De Liekeblom. De regionoale scholengemeenschop De Borgen geft onderwies op VMBO, HAVO, VWO en Gymnasium-niveau.

Noam

De noam van Leek gijt weerom op t woord Leek of Leke dat 'lutje woater' betiekent. Dizze noam komt din weer van t woatertje De Leeke of De Lek. Ien Leek zölf numen de mensken dit woatertje t Piepke (t stroatje van e Dam noar Nijtap herinnert doar nog aal aan). De noam van t loeg komt din vermoedelek ook van t woatertje.^[3]

De ienwoners van Leek numen t dörp zölf ook 'Leek' of 'De Leek'. Buten Leek (of buten t Westerkertier) zeggen de mensken gauwer 'Laik'. Een ienwoner van Leek hiet n 'Leekster' en doe bist ait 'op e Leek' (dus niet 'ien Leek'). ^[4] Ien t Fries hiet t dörp ook 'De Like', wat nog ien e noam van winkelcentrum 'De Liekeblom' herkend worden kin.

Historie

Leek is slim verbonden mit t vervenen van e omgeven woar of t nu lijt. t Is ontstoan noa t stichten van Nienoord ien 1525 deur Wigbold van Ewsum en is doardeur ien verholden n jonker loeg as de meeste dr om toe. Middelkerwijs hemmen mensken heur doar ien 1592 vestegd.^[5] Dit vermoedelek om de sluus 'De Leke' toe, die doar bauwd is tiedens t groaven van veenkenoalen (bijnoam t Leekster Heufddiep). dr Het bij Leek ook n schaans legen op t plak woar tegenswoordeg de Liekeblom stijt.^[6]

Ien 1660 is de Nienoordkapel (kerk op e Dam) aan Leek schonken deur Anna van Ewsum. Mit dank aan e törfhaandel het t dörp hum din machteg uutbreid. De stoken törf wör heufdzoakelek over t woater vervoerd op törfschepen. Deur dit hin n heer voaren kwam dr haandel. Leek lag doarveur op n goie stee, zölfs doe de törfhaandel del gong. De wieken en diepen die noar t Leekstermeer gongen om van doar noar Stad te goan, wazzen n belaangrieke reden veur dizze groei.^[7]

Deur de haandel hemmen ien e 18e eeuw ook Jeudse haandelslu heur vestegd ien Leek. Dizze gemeenschop is bijnoam ien e tweede helft van e 18 eeuw wieder groeit. Zij hemmen veural haandel dreven ien vee, vlees en manufakturen (zoas bijveurbeeld kleren, woar t rekloamebred van Denneboom^[8] nog aan denken döt) woardeur de haandel nog meer aanpitjet wör. Dizze Jeudse gemeenschop het n staarke ienvloed had op t dörp. Zo is dr nog aal n Jeudse begroafploats te vienden aan e Diepswal (uut 1783) en het dr ook eens n synagoge west.^[5] De Tweede Wereldkrieg het n stark stempel op t loeg drukt. Bijnoam de Jeudse gemeenschop is ijbels slim ofnommen deur de Holocaust. De synagoge wör ien 1978 ofbroken en t Jeude Schoeltje sikkom ook ien 1994. Dit schoeltje is ien 1995 weer opbauwd op n aander stee. Op e muur van t schoeltje bennen de noamen vermeld van e Jeudse ienwoners die vermoord bennen. Wieder bennen dr n hiel inde strukelstienen die herinneren aan e olle woonploatsen van de Jeuden van doedestieds.^[9]

t Loeg is noa de Tweede Wereldkrieg nog wieder groeit, mor de haandel was doe al slim ofnommen. Dizze groei was din ook bijnoam meugelek omreaden sunt 1959 wör Leek aanwezen as industriecentrum om dizze krimp tegen te goan. De schaans van eertieds was wis nog tot ien e 19e eeuw te zien ien e vörm van t loeg, mor deur uutbreiden noar t westen toe is doar niet veul meer van te zien. Uutendelek is Leek noa t uutbreiden noa de Krijg tegen t ollere middeleeuwse dörp Tolbert aangroeit is.^[10]

Sunt de Krijg het Leek veul van de ollere gebauwen en konstrukties stoareg aan vernijs bruukt veur nije oogmarken. Zo is t olle diepke (met de olle brog) onder e grond verswonnen veur t centrum. Hierdeur het t Leekster centrum tegenswoordeg n nijmoodser karakter kregen.