Leynwoord

Een leynwoord is een woord in ne språke wat oorsprunglik uut ne andere språke kümt en as et wåre 'leynd' wördt. Leynwöörde sint van alle tyden en koamet in alle språken vöär. Selvs et woord 'leynwoord' is nen språkenkündigen vakterm wat rechtstreyks uut et neaderlandsk in et neadersassisk leynd is.

Nen pulepetaten, een woord wat uut et fransk leynd is en wår as gin ander neadersassisk woord vöär besteyt.

Vöär et beskryven van nye koncepten en vöäral technologiske untwikkelingen wordet noch wal es leynwöörde bruked. As een koncept of gebruuksvöärwarp in een bepåld land med ne bepålde språke untwikkeld wördt, neamt andere språken vake et selvde woord rechtstreyks oaver. Vake wordet se oaver tyd so verbasterd en verwrüngen dat se nit meyr as leynwoord te herkennen sint. Vöäle elektroniske untwikkelingen kummet uut et amerikaanske Silicon Valley, en vöäle populäre kultuurutingen kummet uut de angelsassiske wearld, wårdöär vöäle wöörde rechtevoord uut et engelsk leynd wordet. Et woord komputer of console is een lastig üm te setten woord, ümdat et heyle koncept der achter ny is. Dan is et rapper en makkeliker üm et engelsk woord oaver te neamen dan as dår een geheyl ny woord med eygene wöörde vöär te versinnen. Dat lätste wördt noch wal es dån döär språkröäde, med name in landen med een wat behöldener språkbeleid, so as in Frankryk en Ysland. Dår bedenket de språkråden een vervangend woord. Nit ydereyne höldt sik altyd an de råd van disse instituten.

Mensken hebbet vake starke meaningen oaver leynwöörde. Se sulden de oorsprunglikheid van de eygene språke antasten en sorgen vöär språkverval en 'verbastering', vöäral as een 'butenlandsk' woord een bestånd inheymsk woord vervangt. Vöärstanders meynet dat leynwöörde sorget vöär språkvernying en et smöde en by de tyd holden van ne språke. Dårnöäst is et de vråge of een woord noch een leynwoord is as et an de eygen uutspråk- en grammatikaregels underwörpen wördt. Et woord pulepetate wördt döär vöäle neadersassen as een echt neadersassisk woord beleavd, terwyl dat een verbastering van et franske poule pintade is.

Leynwöörde en neadersassisk

Et neadersassisk stamt van et oldsassisk, wat in de vroge Middeleywen noch vöäle oavereynkumsten had med oldneaderlandsk, oldfreesk en oldhougdüütsk. Et is anneamelik dat in dee tyd al vöäle hen en weader leynd wör. Starker noch, al disse språken hebbet nen deylden oorsprung, et germaansk. Et idee van ne vastümlynde språke bestünd in dee tyd noch nit en lüde leynden wöörde so as et öär uutküm.

In de tyd van et middelsassisk was et latyn ne belangryke modelspråke, de språke van de geysteliken. In de tyd at de meyste gewone lüde nit kunden leasen of skryven, warren dat koncepten dee rechtstreyks uut et latyn oavernöämen wörden ("leasen" kümt van latynsk legere, "skryven" van scribere). Tydens de Hansetyd was et middelsassisk selv ne belangryke modelspråke, med grouten invlood up under meyr de skandinaviske en in mindere måte de baltiske språken. An et ende van de Hansetyd wörden hollandske dialekten alvöördan vöärnamer ten koste van et neadersassisk. In dee tyd wörden landsgrensen ouk vaster en wör (neaderlandsk en hougdüütsk) underwys meyr verplicht. Lüde kümmen vanaf dee tyd alle dage med de dakspråken in anraking.

Nå de Middeleywen küm de Franske Tyd. Een grout deyl van wat nu Neaderland is en een deyl van Noorddüütskland küm under franske hearskappye. Fransk was de språke van de elite, wårdöär vöäle franske wöörde in et neadersassisk terechte kümmen.

Nå den Tweyden Wearldoorlog groiden de belangstelling vöär angelsassiske popkultuur. Tegelyke wör et spreaken van neadersassisk stark untmodigd, te günste van et neaderlandsk en hougdüütsk. Vöäral neaderlandske spreakers modelleerden öär neadersassisk vöördan meyr når et Standaard Nederlands. Engelske wöörde gebruken wör een teyken van 'der by höyren'. Med de kumst van et internet güng de toströym van engelske wöörde noch rapper.

Vöärbealden van leynwöörde in et neadersassisk

In et neadersassisk sint dusende leynwöörde uut andere språken terechte kümmen, med name uut et neaderlandsk, hougdüütsk, fransk en engelsk. Understånde lyste is dan ouk by lange nå nit vulleydig.

Neaderlandsk

De invlood van et neaderlandsk is grötter in de dialekten in Düütskland.

• Tante (oorsprunglik: möhe)
• Opa (oorsprunglik: groutvader, bestevader)
• Tegenwoordig (oorsprunglik: rechtevoord)
• Praktijk (via et latyn)

Hougdüütsk

De invlood van et hougdüütsk is grötter in de dialekten in Düütskland.

• to bispööl (van hougdüütsk zum Beispiel)
• Spoos (van hougdüütsk spaß)
• Oft (oorsprunglik: vake)
• Kreis

Latyn

• Stråte (stratum)
• Leasen (legere)
• Skryven (scribere)
• Ståtus (status)
• kultuur
• Natuur

Fransk

• Paraplu (reagenskarm)
• Trotwaar (van fransk trottoir)
• negosy (underhandeling, van fransk negotier)
• akkederen (anstån, mögen. Van fransk accorder)

Engelsk

• Komputer (in hougdüütske dialekten wördt et hougdüütske rechner ümmesat in reakener)
• Browser (webkyker)

Andere språken

• Banaan (uut et Wolof in Afrika)
• Ananas (uut et tupi, de språke van de Tupi-indianen)
• Kanguru (uut et guugu yimidhirr in Australie)
• Durak(ker) (skeldwoord vöär undöägd, uut et russiske дурак)