Muammar Al-Gaddafi

Muammar Abu Minya al-Gaddafi (in et Arabisch:معمر القذافي oetsproake: moe-amar gazjaffie), (geboren op 7 juni 1942 in Yūḥannām bie Surt in Libië - oet de tied op 21 oktober 2011) was 'n feiteliken leider van Libië seed nen stoatsgreep in 1969. Hee neumen zik 'n Gids van 'n Eersten van September Groten Opstand van et Sosjalistische Volk's Libisch-Arabische Jamahiriya, of Broderliken Leider en Gids van 'n Opstand in oetgaves van de regearing en n officiëlen pers.

Muammar al-Gaddafi in 2006

Oawer zinnen achternaam is völle te doon. Wat leu skriewt et as Kadaffi, anderen as Quadhafi of Khadafi. Et haank mer net of van de Arabische oetsproake van zienen naam.

Vroge leawen

Gaddafi was et jungste kind in ne bedoeïnenfamilie. Hee wör groot in Surt. Noa de traditionaeel relligieuze kinderskole gung he noar et vuurtgezette onderwies in Fezzan van 1956 töt 1961. Gaddafi en een köppelken kameröade van dee skole wörden de latere anjagers van een köppelken militante opstandigen dee't later et land oawernömmen. Gaddafi keek op noar Gamal Abdel Nasser, den't president was in et noaberland Egypte. Den maken zik drok vuur ne Arabische eenheid. In 1961 wör Gaddafi van skole steurd um zin politieke aktivisme.

Hee gung geskiedenisse studeren an ne universiteit in Libië, woer as he hoge ciefers halen. Doarnoa köm he an de Militaire Akademie van Benghazi in 1963, woer as hee en wat van zinne millitante möage een begin maken met et organischeren van nen stoatsgreep um 'n pro-westeliken Libischen keuning Idris I te verdriewen. Umdet der geruchten gungen det hee wat in et zinne har, wör he nit oetezunden vuur ne opleiding noar Groot-Brittannië.

Stoatsgreep

'n 1en september 1969 plegen Gadaffi en een klein köppelken militaire officieren nen vreadzamen stoatsgreep op keuning Idris I. Den was zelf net in Griekenland vuur ne medische behandeling. Zinnen neawe, kroonprins Hasan as-Senussi, zol eigelik 'n 2den september Idris I opvolgen. Idris I har ja feitelik al ofstand van de trone edoan op 'n 4den augustus. Nog vuurdet 1 september of elop was, hadden Gadaffi en ziene möage der et keuningshoes al achterhen edoan, en de Socialistische Arabische Volksrepubliek Libië al oeterop.

Anders as andere militaire opstandigen leut Gaddafi zik nit bevörderen as generaal noa at he de macht kreeg. Hee leut zik met ne ceremonie van kapitein töt kolonel bevörderen. Dat is he aait eblewen. Vuur de Westerse kiek kan et vrömd lieken. Der wördt vake dacht dat nen heugst-eplaatsten een land mut leiden. Mer Gaddafi meanen at Libië wör eleidt duur et volk. Doarumme har hee ginnen deuren titel of rang neudig.

Islamitisch socialisme/Pan-arabisme

Gaddafi modelleerden ziene regearing oet ne samensmelting van Arabisch nationalisme, een paar punten oet Westerse walvoartsstoaten en 'direkte volksdemokratie'. Dat neumen hee Islamitisch Socialisme. Bedrieve kregen völle vrieheden, mer de regearing gung oaver de groten. Walvoart, 'bevrieding' en onderwies wörden kontroleerd. Ook morele vuurskriften oet 'n Islam voorden hee in. Der köm een verbod op alkohol en gokken. As et volk et nog es noaleazen wol, konnen ze zien Greune Book anskaffen. Et wör dreemoal vanniejs oetegeven. In et echt was Gaddafi's verhaal minder ideaal. Van tied töt tied köm der ook wal tegengeluud, wat Gaddafi dan met geweld onderdrukken. A'j as Libiër in et boetenland wonnen en kommentaar hadden, steuren hee oe zien Revolutionäre Kommittee op de hoed. Völle konnen dat neet noavertellen. Hee stellen zelfs een ultimatum: vuur 'n 26sten april van 1980 mosten opsprekkers zik melden in Libië. Anders kregen ze met et Revolutionaire Kommittee te maken. Negen Libiërs wörden der in dee tied ummebracht.

Verholding met andere landen

Noaberlanden

Net as 'n Egyptischen president Gamal Abdel Nasser wol Gaddafi alle Arabische stoaten tehopebrengen as enen Arabischen superstoat. Ook was hee vuurstander van et pan-islamisme, ne lösse zammeling van alle Islamitische stoaten en volker. Nasser köm oet de tied op 'n 28sten september 1970. Gadaffi nöm et leiderskop van et Arabische nationalisme gearne op zik. In 1972 reup hee de "Arabische Republikeinse Federatie" oet, wat Libië, Egypte en Syrië mos umvatten. Hee hoppen at hee zo nen groot-Arabisch riek kon stichten. Mer de dree landen konnen et neet eens worden oaver wodöanig as de zaken eregeld worden mosten. In 1974 tekenen hee een vergeliekboar verbond met 'n Tunesischen leider Habib Bourguiba. Ook disse landen konden et neet bolwaarken met mekoar.

Ook har Libië vake verskel oaver grondbezit met noaberland Tsjaad um et gebeed Aouzou. Libië völ Tsjaad binnen in 1973. Et verskel heuld pas op duur ne woapenstilstand in 1983. In 1994 wör et met vreade ofeslötten, do as Libië de troepen teruggehalen noa at et Internationaal Gerechtshof der an te passe kommen most.

Steun an Bevriedingsorganisaties

Gaddafi wör groot vuurstander van et Palestiens Bevriedingsleager. Doarduur bekeulen de leefde met Egypte, want dat land har in 1979 vreade bekuierd met Israël. Do as et met Egypte neet mear zo bottern, begun Gaddafi 'n Sovjet-Unie der wat suker an te strieken. Libië was et eerste land boeten et vuurmoalig oostblok wat zik de MiG-25 stroaljagers anhalen. Toch bleven de bände met de Sovjet-Unie aait dunne. Gaddafi wol ook gearne mear invlood op andere gebeden met een anzeenlik Islamitisch andeel in de bevolking, um ze zovear te kriegen dat ze zik as Islamitischen Saharastoat zollen anpriezen. Zodöanig stutten hee ook verskillende opreurbeweagingen in en rond de Sahara.

Zo hulp hee verskillende "bevriedingsorganisaties", opreurgroepen en opstandige moslims in et westen van Afrika, vuural in Sierra Leone en Liberië. Hee was der zo vriegevig met dat zelfs de meest onsympathieke groepen nog konnen rekkenen op ziene hulpe, zelfs as öare ideeën niks te stellen hadden met Gaddafi. Regearingen van oaver de wearld wusten neet wat ze non met Gaddafi met anmosten. Tusken 1970 en -80 köm verdan mear an et lechte wo as Gadaffi in verskillende landen gangs was um et gezag te ondermienen. Vanof half joaren '80 beskouwen de westerse wearld em as ene van de vuurnaamste geldsketers vuur internationaal terrorisme.

Zo zol hee wat te maken hebben ehad met de Zwarte Septemberbeweaging, dee in 1972 et bloodbad van de Olympische Zommerspöllen in München anrichten. De VS klagen em doarnöast an vuur nen bomanslag in Berlien in 1986, woerbie as 3 leu et leaven leuten en 200 zwoar gewond raken woeronder ook nen hoop Amerikaanse soldoaten. Ook zol hee Ilich Ramírez Sánchez geld doan hebben vuur et ontvoren en wier lösloaten van ne groep Saoedische en Iraanse öllieministers.

Verholding met et Westen

n Amerikaansn president Reagan neumn Gaddafi den gekken hoond van t Middeln-Oosten. In 1986 gaf hee opdracht um Libië te bombardeern.

De spanning tusken Libië en westerse landen was op zien heugst do as Ronald Reagan president van Amerika wör. Hee probeerden Gaddafi der oet te waarken. Reagan neumen Libië nen reuversstoat umdat et land vuur Palestiense onofhankelikheid was, de steun an Iran in n oorlog van 1980 töt 1988 tegen Saddam Hoessein's Irak, en de hulpe an "bevriedingsorganisaties" in verskeidene landen. Reagan neumden Gaddafi "den gekken hoond in et Midden-Oosten." In meart 1982 verbeud Amerika alle invoor van öllie oet Libië en inbreng van öllietechnologie. Europese landen deden der nit an met.

In 1984 wör ne Britse politievrouwe (Yvonne Flechter) daleskötten boeten bie de Libische ambassade in Londen terwiel at he ne anti-Gaddafidemonstratie bewaken. Dr wör een machinegewear of eskötten vanoet et ambassadegebouw. 'n Libischen ambassadeur verskeul zik achter ziene immuniteit en ontweek alle vroagen. Hierumme verbreuk Groot-Brittannië vuur mear as tien joar alle diplomatische bände met Libië.

Tusken januwoari en meart 1986 völ et Amerikaanse leager meardere moalen Libische patroeljeboten an in et verskel um de Sidrabaai. Volgens Libië heuren öar dat. 'n 15den april 1986 gavven president Reagan opdracht vuur nen groten luchtanval met n naam Operatie El Dorado Canyon op Tripoli en Benghazi. Den angreep kösten et leawen van 45 Libische soldoaten en regearingspersoneel en 15 börgerleu. Den anval was een antwoord op een bericht wat de VS har op evöngen van de Libische ambassade in Oost-Berlien: De Libische regearing har betrökken ewest bie nen bomanslag op ne diskotheek in 1986. Bie den luchtanval köm Gaddafi's an-enömmene dochter Hannah oet de tied. As vergelding vuur den luchtanval skeut Libië twee Scud-raketten op de Amerikaanse LORAN-C-leagerbasis op et Italiaanse eiland Lampedusa. Mer de raketten raken niks en kömmen dale in zee vuur et eiland.

In 1987 wör nen vrachtboot onderskept duur Groot-Brittannië. De boot was töt 'n nok vol ofeladen met woapens en springstof vuur de IRA. Oet oonderzeuk bleek at et nit de eerste leavering was van Libië an de IRA.

Strafmoatregeln

'n Groot deel van de 90er joaren har Libië et kastechnisch zoer. Wat regearingszaken angung kömmen ze der allene vuur te stoan. Zo wol de internationale gemeenskop Gaddafi dwingen twee Libiërs oet te leawern an Groot-Britannië of Amerika. Dee wörden der ja van verdacht at ze Pan Am vlucht 103 boawen et Skotse Lockerbie opebloazen hadden. Noa een bezeuk van 'n Zuud-Afrikaansen president Nelson Mandela in 1997 en gesprekken met VN-sekretoaris Kofi Annan skikken Gaddafi in 1999 in met nen oavereenkomst: beide verdachten zollen worden oetleawerd an Nederland en berecht worden noar Skotsen wet. In 2001 wör Abdelbaset Ali Mohmed Al Megrahi veroordeeld vuur de terreurhandelingen boawen Lockerbie. Doarnoa wörden de VN-strafmoatregelen ophewen. De Amerikanen heulden ze der in.

twee joar later, in augusts 2003, leut Libië in nen breef an de VN weten dat et land zikzelf verantwoordelik heul vuur de handelingen van öaren stoatsbörger. Ook wollen ze betalen an ne vergoding vuur de noabestoanden, met mekoar 2,7 miljard dollar. Deezelfde moand nog stutten Groot-Brittannië en Bulgarije beide een VN-vuurstel um de straffen tegen Libië der achterhen te doon. Dat Bulgarije der zik tegenan bemöaien brachten pröatjes op gang dat ze wat good te maken hadden: in Libië leup nen rechtszaak tegen 5 Bulgaarse verpleagers dee warren aneklaagnd umdat ze 426 Libische keender met HIV besmet zollen hebben. Veertig percent van de tozegde vergoding wör an de femilies betaald en nog es 40% wör betaald do as Amerika der de strafmoatregelen ook achterhen deed. Umdet Amerika weigern um Libië van de lieste met terrorismestuttende landen te halen, wörden de andere 20% terugge heulden. 'n 28sten juni 2007 kreeg Al Megrahi een niej beroop tegen zinne veroordeling der duur. Ne moand later wörden de Bulgaarse verplegers lösloaten en meugen noar thoes, woer as ze vriestelling kregen van 'n Bulgaarsken presideant Georgi Parvanov.