Ståtsgreyp

By nen ståtsgreyp probeert en leager of ander koppel höygere regeyringslüde van en land üm den macht to grypen döär den sittenden machthebber to wippen. By skatting sint der tüsken 1950 un 2010 457 ståtsgreypen weasd, wårvan de hälvde elükked sint. De meysten warren in de jåren '60 van den 20. eywe, mär ouk halverweage de jåren '70 un vöärin de '90. Ståtsgreypen nå den Kolden Oorlog hebbet vaker ne nye demokratiske regeyring upeleaverd as tydens. Toch leavert de meyste ståtsgreypen noch altyd autoritäre leiders up.

Nen ståtsgreyp kümt heyl wat by kyken un of et lükket is vake noch mär de vråge. Groutendeyls hangt et af van of den anstichter anderen weat to oavertügen dat et geyt lükken. Der sint alvoordan minder slaagde ståtsgreypen. As nen autoritären leider blivt sitten, is he dårnå meysttyds noch starker. En bysünder fenomeen is dat wo vaker der nen ståtsgreyp is eweasd, wo grötter de kans dat der weader eyne kümt. Dit nömet se den 'ståtsgreypenstrik'.

Regimes maket et kleine grupen lastig üm ståtsgreypen to pleygen döär family, volks- un gelöyvsgenöten up handige steades in de regeyring un et leager to setten. Sou weat nen leider seykerder at se gin gekke dinge probeert. Nådeyl is dan dat de lüde up dee baantjes der neet altyd et meyste verstand van hebbet, wårdöär byvöärbeald genneraals of andere officyren gin idee hebbet wat se doon müttet, wat et leager verswakket.

Andere namen vöär ståtsgreyp sint coup (d'état) en putsj.

Hüdige leiders dee as med nen ståtsgreyp in et sadel ekümmen sint

De leiders ståt up volgorde van dåtum at se an de macht ekümmen sint, inedeyld når wearlddeyl.

Asie

Titel	Nyen leader	Ewippeden leader	Land	Geböärdenis	Dåtum
President	Emomali Rahmon	Rahmon Nabiyev. Nabiyev wör dwüngen to af to treaden döär nen regeyringsmility up 7. september 1992. Emomali Rahmon nöäm et oaver in november.^[1] Emomali Rahmon heateden do noch Emomali Rahmonov	Tadjikistan	Tajikistani Civil War	19 November 1992
President van den politiken hougenråd	Mahdi al-Mashat	Abdrabbuh Mansur Hadi. Hadi wör dwüngen af to treaden döär Houthi-rebellen up 22. january 2015, mär küm dår later up torügge. Den ståtsgreyp untkeatenden den Börgeroorlog van Yemen.	Yemen	Houthi-ståtsgreyp in Yemen	6. february 2015
Ståtsminister un Vöärsitter van den Ståtsambtsråd	Min Aung Hlaing	Aung San Suu Kyi	Myanmar	Ståtsgreyp van Myanmar (2021)	2. february 2021

Afrika

Titel	Nyen leider	Ewippeden leider	Land	Geböärdenis	Dåtum
President	Teodoro Obiang Nguema Mbasogo	Francisco Macías Nguema	Ekwatoriaal Guinea	Ståtsgreyp van Ekwatoriaal Guinea (1979)	3. august 1979
President	Yoweri Museveni	Tito Okello	Uganda	Ugandääsken buskoorlog	29. january 1986
President	Denis Sassou Nguesso	Pascal Lissouba	Republik van de Kongo	Börgeroorlog van den Republik van de Kongo (1997–1999)	25. oktober 1997
President	Abdel Fattah el-Sisi	Mohamed Morsi	Egypte	Egyptisken ståtsgreyp van 2013	3. july 2013
President	Emmerson Mnangagwa	Robert Mugabe. Mugabe tröäd af up den 21. november 2017.	Zimbabwe	Ståtsgreyp van Zimbabwe (2017)	24. november 2017
Rådsvöärsitter van den Sovereinen Oavergangsråd	Abdel Fattah al-Burhan	Omar al-Bashir	Sudan	Sudaneesken ståtsgreyp (2019)	21. augustus 2019
Vöärsitter nationaal kommittee	Assimi Goïta	Bah Ndaw	Mali	Ståtsgreyp Mali (2021)	25 mei 2021
President	Kais Saied	Hichem Mechichi. Ståtsminister un ståtshöyvd Kais Saied dead der et parlement achterhen, den wetgeavenden macht in ne democraty	Tunesie	Selvgreyp van Tunesie 2021. Nen 'grundwetteliken ståtsgreyp'. Den president berööp sik up Artikel 80 van den grundwet (vulleydig grypen van den macht by 'dreigend gevår'). Dat lätste is neet düdelik beskreaven. Den president was den eanigsten wat dat 'gevår' düden kun. Der stünd gin wet teagenoaver. Kais Saied dea der den regeyringsleider un parlement achterhen.	25. july 2021
President	Mamady Doumbouya	Alpha Condé	Guinea	Ståtsgreyp van Guinea (2021)	5. september 2021
President	Ibrahim Traoré	Paul-Henri Sandaogo Damiba	Burkina Faso	Ståtsgreyp van Burkina Faso 2022	30. september 2022
President van den nationalen råd vöär de beveiliging van et tohuusland	Abdourahamane Tchiani	Mohamed Bazoum	Niger	Ståtsgreyp Niger	26 july 2023
Kommissaris vöär institutionääl herstel]]	Brice Clotaire Oligui Nguema	Ali Bongo Ondimba	Gabon	Gaboneesken Ståtsgreyp (2023)	30 augustus 2023

↑ Radio Free Europe/Radio Liberty. "Twenty Years Later: The Tajik Civil War And Its Aftermath Radio Free Europe/Radio Liberty.

[1] Radio Free Europe/Radio Liberty. "Twenty Years Later: The Tajik Civil War And Its Aftermath Radio Free Europe/Radio Liberty.

[1]